یکای پول ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

'''یکای پول ایران''' [[ریال ایران]] است که بنابر ماده یک قانون پولی و بانکی کشور، برابر یکصد و هشت هزار و پنجاه و پنج ده میلیونیم ۰٫۰۱۰۸۰۵۵ گرم طلای خالص است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=قانون پولی و بانکی کشور|نشانی=http://rc.majlis.ir/fa/law/show/96842|وبگاه=مرکز پژوهشها|بازبینی=2019-05-21|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=}}</ref> یک ریال به یکصد [[دینار]] تقسیم می‌شود اما چون ریال واحد بسیار کوچکی است، تقسیمات آن در حسابداری به کار نمی‌رود. واحد غیررسمی [[تومان]] (ده ریال) نیز برای شمارش پول ایران به‌کار می‌رود. طبق استاندارد ISO-۴۲۱۷ ریال ایران با علامت اختصاری '''IRR''' در معاملات جهانی نشان داده می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=ISO 4217 Currency Codes|نشانی=https://www.xe.com/iso4217.php|وبگاه=www.xe.com|بازبینی=2019-05-21}}</ref> استاندارد [[یونی‌کد]] برای ریال [[نویسه (رایانه)|نویسهٔ]] سازگاری «نشان ریال» به‌شکل «﷼» را در موقعیت U+FDFC تعریف کرده‌است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=پیشنهاد افزودن ریال به استاندارد یونی‌کد|نشانی=http://std.dkuug.dk/jtc1/sc2/wg2/docs/n2373.pdf|نویسنده=|کد زبان=en|تاریخ=|وبگاه=}}</ref>

از جمله نخستین پول‌های تاریخی در ایران که توسط حکومت‌ها ایجاد شده دریک است. تاریخچه دریک به حکومت هخامنشیان بازمی‌گردد و در آن زمان بسیار مورد استفاده قرار می‌گرفته استمی‌گرفته‌است. دریک به سکه‌های طلا در زمان هخامنشیان گفته می‌شد که روی آن نقش یک کماندار حکاکی شده بود.

در زبان عامیانه پشیز را چیز بی‌ارزش می‌پندارند درحالی‌که در زمان‌های گذشته درصدی از یک واحد پولی (درم) در ایران محسوب می‌شده استمی‌شده‌است. در حکومت ساسانیان سکه‌هایی مسی و برنزی ضرب می‌شد که به آن پشیز می‌گفتند و به‌عنوان پول از آن استفاده می‌کردند که ارزش آن تقریباتقریباً برابر پاپسی یا فلوس بوده استبوده‌است. البته نام‌های دیگری مانند فلس، قاز، پاپسی یا پول سیاه نیز برای پشیز به‌کار می‌رفته که در زمان خود رایج بوده استبوده‌است.

دینار درحال‌حاضر نیز واحد پول کشورهای بسیاری است. دینار در قدیم به نوعی سکه از جنس طلا گفته می‌شد که در زمان ساسانیان از آن برای تشریفات استفاده می‌شد. البته گفته می‌شود در ابتدا نام آن دنار بوده که امروزه در زبان عربی وارد شده و به دینار تبدیل شده استشده‌است.

واحد پول حکومت غزنویان به فرماندهی سلطان محمود غزنوی که به‌نظر می‌رسد نام محمودی نیز برگرفته از نام سلطان محمود بوده استبوده‌است. در زمان حکومت غزنویان از محمودی به‌عنوان پول استفاده می‌شده و با این پول مبادلات صورت می‌گرفت.

می‌گویند صنار مخفف صد دینار است که با تکرار زیاد به این صورت در آمدهدرآمده است. سکه‌های مسی که ارزش آنها برابر صد دینار بود و در زمان صفویان از آن به‌عنوان پول استفاده می‌شد.

همچون محمودی، عباسی نیز نوعی سکه در زمان حکومت صفویان بوده که از نام شاه عباس صفوی برگرفته شده استشده‌است. سکه‌هایی از جنس نقره و مس که به‌عنوان پول از آنها استفاده می‌شد. ارزش آنها زیاد نبود و در مقابل به سکه‌های طلا در آن زمان اشرفی گفته می‌شد.

در دوران نادر شاه افشار به پول‌های رایج در آن زمان نادری می‌گفتند و با آن معاملات خود را انجام می‌دادند.

در اصطلاح عامیانه به پول‌های کم‌ارزش و پول خرد گفته می‌شد که ارزش آن برابر پشیز یا کمتر از آن بوده و به‌عنوان پول از آن استفاده می‌کردند.

در حکومت قاجار نوعی واحد شمارش پول بوده که در گذشته ارزش آن برابر پنجاه دینار بوده استبوده‌است. سکه‌های شاهی از نوع طلا نیز بوده استبوده‌است که ارزش آن برابر دو ریال در آن زمان بوده استبوده‌است.

واحد پول در زمان حکومت قاجار قران بوده استبوده‌است. به‌نظر می‌رسد قران برگرفته از سلطان صاحب قران لقب ناصرالدین‌شاه بوده استبوده‌است. ارزش هر قران برابر هزار دینار بوده استبوده‌است.

تومان یا در زبان عامیانه تومن واحد شمارش پول در زمان قاجار بود. هر تومان برابر ۱۰ ریال است. امروزه نیز از تومان به‌عنوان واحد شمارش پول البته به‌صورت غیررسمی استفاده می‌شود. کلمه تومان به معنی ۱۰ هزار است. در زمان امپراتوری مغول‌ها کسی را که ۱۰ هزار سرباز داشت امیرتومان می‌گفتند.

واحد پولی ایران از زمان پهلوی که ارزش آن یک دهم تومان است و در واقع ارزش کمی است. اکنون نیز واحد پول رسمی کشور است اما در میان عوام از تومان استفاده می‌شود. در معاملات بین‌المللی از علامت IRR برای نمایش ریال ایران استفاده می‌کنند.

در طول حکومت‌های برسرکار آمده در ایران انواع پول‌ها و سکه‌های مختلفی به‌وجود آمده و از آن استفاده شده که هر یک پس از مدتی از بین رفته‌اند و جای خود را به پول دیگری داده‌اند.<ref>https://donya-e-eqtesad.com/بخش-اقتصاد-36/3652990-تاریخچه-پول-در-ایران</ref><ref>http://eghtesadgardan.ir/fa/news/29/از-دريك-تا-ريال-روند-پول-هاي-ايراني-از-هخامنشيان-تا-عصر-حاضر</ref>

== ریشه‌ریشه و تاریخچه ریال ==

[[فرهنگ معین]] ریال را چنین تعریف کرده استکرده‌است:

۲_ واحد رسمی پول ایران که عبارت است از ۱۰۰ دینار (یک ریال).» <ref>فرهنگ محمد معین، جلد دوم، صفحهٔ ۱۷۰۱</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=ریال|نشانی=https://dictionary.abadis.ir/fatofa/ریال/|وبگاه=دیکشنری آنلاین آبادیس|بازبینی=2019-05-21|کد زبان=fa|نویسنده=|تاریخ=}}</ref>

ریال از کلمهٔ [[زبان اسپانیایی|اسپانیایی]] و [[زبان پرتقالی|پرتقالی]] "real" وارد [[زبان فارسی|فارسی]] شده‌است که هم به معنی «شاهی» است، هم نام سکهٔ [[نقره]] رایج در آن دو کشور و در سرزمینهای وابسته به آن بود. این واژه از کلمه لاتینی «رگالیس» (regalis) به معنی شاهنشاهی می‌آید که صفتی است از اسم «رکس» (rex) به معنی شاه. کلمه انگلیسی «رویال» (royal) هم‌ریشه با "real" اسپانیایی و پرتغالی است.

سکه نقره با نام ریال در اسپانیا از سالِ ۱۴۹۷ تا ۱۸۷۰ میلادی ضرب می‌شد. ریال همچنین واحدِ پولِ بسیاری از [[مستعمره]]‌های [[اسپانیا]] بود، مثلاً [[برزیل]] تا سالِ ۱۹۹۴ واحدِ پولش ریال بود یا به تلفظِ محلی رییِل.

ریال برای اولین بار در سال ۱۷۹۸ معروف شد و آن سکه‌ای جهانی بود که ۱۲۵۰ دینار یا یک‌هشتم تومان ارزش داشت. در سال ۱۸۲۵، ریال از رواج افتاد و به جای آن [[قران]] که معادل هزار دینار (یک دهم تومان) ارزش داشت رواج یافت (به این ترتیب واحد پول ایران وارد سیستم اعشاری شد).

ریال میان مردم مقبولیت و رواج نیافت و مردم ایران ریال را معادل قران گرفتند و همچنان از کلمات قران و تومان (معادل ده قران) استفاده کردند. میان مردم واژگان تومان و قران (تُمَن و قِرون) کاربرد دارد و واحدهای رسمی ریال و دینار در محاوره مردم استفاده نمی‌شود. حتی در رسانه‌رسانه و نزد مسئولان هم استفاده از تومان مرسوم‌تر است. قبل از تبدیل واحدهای پولی به دستگاه اعشاری در سال ۱۳۱۱ خورشیدی سکه‌ها و واحدهای پولی که در جدول زیر آمده‌اند رواج داشتند. برخی از این الفاظ هنوز استفاده‌های گسترده‌ای در زبان ایرانیان و ضرب‌المثل‌های ایرانی دارند:

واحد پول رسمی ایران از سده هفتم هجری تا اواخر دوره قاجار، دینار بود که واحدهای بزرگتر آن نیز، یعنی عباسی، شاهی، قران و تومان نیز به کار می‌رفت. پس از مشروطیت، قران معادل هزار دینار واحد پول رسمی و پشتوانه پول ایران، نقره تعیین شد تا اینکه در ۲۷ اسفند ۱۳۰۸ خورشیدی، [[حسن مشار]] وزیر مالیه لایحه‌ای به تصویب [[مجلس شورای ملی]] رساند که پشتوانه پول ایران را از نقره به طلا تغییر داد. <ref name=":0">{{یادکرد وب |عنوان=مذاکرات جلسه ۱۰۵ دوره هفتم مجلس شورای ملی هجدهم اسفند ۱۳۰۸ |نشانی=https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87جلسه-105-%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3صورتمجلس-%D8%B1%D9%88%D8%B2روز-%DB%8C%DA%A9%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87یکشنبه-%D9%87%D8%AC%D8%AF%D9%87%D9%85هجدهم-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%87اسفندماه-1308-%D9%85%D8%B7%D8%A7%D8%A8%D9%82مطابق-%D9%87%D8%B4%D8%AA%D9%85هشتم-%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84شوال-1348}}</ref> یکی از دلائل اصلی تغییر پشتوانه پول به طلا، افت ارزش نقره در بازارهای جهانی بود. <ref>{{یادکرد وب |عنوان=مذاکرات جلسه یازدهم دوره هشتم مجلس شورای ملی ششم اسفند ۱۳۰۹ |نشانی=https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87جلسه-11-%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AAصورت-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%ADمشروح-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3مجلس-%D8%B1%D9%88%D8%B2روز-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87چهارشنبه-6-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%87اسفندماه-1309%D9%87%D9%81%D8%AA%D9%851309هفتم-%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84شوال-1349}}</ref> واحد پول رسمی نیز از قران به ریال تغییر یافت و سکه‌های رایج در کشور از آن پس از این قرار شد: <ref name=":0"/>

| ۷/۳۲۲۳۸۲ گرم

|

|۳/۶۶۱۱۹۱ گرم

|

|

| نیم ریالی

|

|

|

|

|

|

رواج واحد پول جدید به دلیل تأخیر در ساخت ضرابخانه و مشکلاتی که برای چاپ اسکناس در امریکاآمریکا به وجود آمد تا تا نوروز ۱۳۱۱ به تأخیر افتاد و از این تاریخ سکه‌ها و اسکناسهای جدید به گردش افتاد. <ref>{{یادکرد وب |عنوان=مذاکرات جلسه ۷۵ دوره هشتم مجلس شورای ملی ۲۲ اسفند ۱۳۱۰ |نشانی=https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87جلسه-75-%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AAصورت-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%ADمشروح-%D8%B1%D9%88%D8%B2روز-%DB%8C%DA%A9%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87یکشنبه-22-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AFاسفند-%D9%85%D8%A7%D9%87ماه-1310-5-%D8%B0%DB%8C%D9%82%D8%B9%D8%AF%D9%87ذیقعده-1350}}</ref> از سال ۱۳۱۴ سکه‌های نیکلی پنج و ده و ۲۵ دیناری <ref>{{یادکرد وب |عنوان=مذاکرات جلسه ۱۳۳ دوره نهم مجلس شورای ملی شانزدهم فروردین ۱۳۱۴ |نشانی=https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87جلسه-133-%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%ADصورتمشروح-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3مجلس-%D8%B1%D9%88%D8%B2روز-%D8%B3%D9%87سه-%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87شنبه-16-%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7%D9%87فروردینماه-1314-2-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85محرم-1354}}</ref> و از سال ۱۳۱۶ سکه نقره پنجاه دیناری، مسی شد. نود و یک و نیم درصد از این سکه‌ها مس و هشت و نیم درصد آلومینیوم بود. <ref>{{یادکرد وب |عنوان=مذاکرات جلسه ۹۲ دوره دهم مجلس شورای ملی نهم اسفند ۱۳۱۵ |نشانی=https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87جلسه-92-%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AAصورت-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%ADمشروح-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3مجلس-%DB%8C%DA%A9%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87یکشنبه-9-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AFاسفند-1315}}</ref>

{{پانویس|۲}}