شهرستان جغتای، بخش وسیعی از ولایت گویان یا کویان قدیم را در بر می‌گیرد. این ولایت، سرزمین یا دشت وسیعی که دو شهرستان جغتای و جوین امروزی را شامل می‌شود.<ref name=ToolAutoGenRef2>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://sedayearyan.ir/?page_id=801|عنوان= گویان در گذر زمان | ناشر = وبگاه صدای آریان |تاریخ بازبینی= 20/11/1395}}</ref> در معجم‌البلدان [[یاقوت حموی]] مرزهای این [[ولایت جوین|ولایت]] وسیع، از [[بسطام]] تا [[نیشابور]] بوده و در سمت جنوب، به [[ولایت بیهق|بیهق]]؛ و در سمت شمال، به [[ولایت جاجرم|جاجرم]] می‌رسیده‌است.<ref>{{یادکرد |کتاب= معجم‌البلدان |نویسنده=شهاب‌الدین ابی عبدالله یاقوت حموی | ناشر=دارصادر |شهر=بیروت |سال=1977|صفحه= ج2، ص192}}</ref> حیات تاریخی جوین به دورهدورۀ اشکانیان می‌رسد. [[اعتمادالسلطنه]] تاریخ بنای گویان را دورهدورۀ [[پارتیان]] (اشکانیان) و بانی آن را گودرز (یکی از پادشاهان سلسلهسلسلۀ اشکانی) معرفی نموده‌است. در دورهدورۀ اسلامی و به ویژه از دورهدورۀ [[طاهریان]] تا اواخر حکومت [[خوارزمشاهیان]] یعنی اوایل قرنسدۀ سوم هجری تا اوایل قرنسدۀ هفتم هجری، ولایت جوین به مرکزیت [[آزادوار]] (از توابع شهرستان جغتای امروزین) از ولایت‌های [[ربع نیشابور]] [[خراسان]] بود. این ولایت در دوران استیلای [[مغولان]] بر ایران در قرنسدۀ هفتم هجری، تا پایان حکومت [[صفویان]] (اوایل قرنسدۀ دوازدهم هجری)، به مرکزیت [[فریومد]] یکی از ولایات خراسان بزرگ بود. مرکزیت ولایت، در دورهدورۀ افشاریه،افشاریان، به [[شهر آق قلعه|آق قلعهآق‌قلعه]] منتقل شد و تا پایان حکومت [[محمدشاه قاجار]] مرکز ولایت بود. در زمان حاکمیت سلیمان خانسلیمان‌خان قلیچی (حاکم این منطقه)، مرکز حاکمیت، از آق قلعهآق‌قلعه به قلعهقلعۀ قارضی ([[جغتای (شهر)|جغتای]] کنونی) منتقل گردید. دوران مرکزیت قلعهقلعۀ قارضی از اواخر دورهدورۀ حکومت محمدشاه قاجار تا اوایل حکومت [[ناصرالدین شاه قاجار]] (تقریبا بینمیان سال‌های ۱۲۲۰ تا ۱۲۲۸ هجری شمسی) بوده‌است. در همین سال‌ها قدرت خاندان قلیچی تنزل یافت و حاکمیت آنان بر منطقه، خاتمه یافت و بر اساسبراساس تدابیر حکومت مرکزی، منطقهمنطقۀ گویان (دشت وسیع جوین)، چند سالی به تابعیت [[بجنورد]] درآمد. پس از آن ادارهادارۀ منطقهمنطقۀ جوین به یکی از کاندیداهاینامزدهای والی خراسان واگذار شد و او به خاطر موقعیت و ارتباطی که با سبزوار داشت، این ولایت را به قلمرو حاکمیتی سبزوار ضمیمه نمود و تقریباً از حدود سال‌های ۱۲۳۰ شمسیه.ش بود که سرزمین گویان، به عنوان یکی از مناطق یا بخش‌های تابعهتابعۀ ولایت سبزوار معرفی شد. در این دوران (اوایل دورهدورۀ حکومت ناصرالدین شاه قاجار تا سال ۱۳۷۵ شمسیه.ش)، جغتای مرکز بخش جوین بود و پنج دهستان نقاب، آزادور، خسروشیر، کهنه و براکوه؛ دهستان‌های این بخش را تشکیل می‌دادند. در سال ۱۳۷۵، نقاب از دهستان، به بخش ارتقاء یافت و از همان سال به عنوان مرکز بخش جوین دارای بخشداری شد. از این زمان بود که منطقهمنطقۀ جوین از نظر تقسیمات کشوری، به دو بخش جدا از یکدیگر تقسیم گردید و تا سال ۱۳۸۶ شمسی،ه.ش، این منطقه در قالب دو بخش جغتای و نقاب در تابعیت شهرستان سبزوار بود.<ref name=ToolAutoGenRef2 /> و سرانجام طی مصوبهمصوبۀ دولت در سال ۱۳۸۶، بخش‌های جوین و جغتای، به دو شهرستان مستقل ارتقاء یافتند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://rc.majlis.ir/fa/law/show/135006|عنوان= تصویب‌نامه درخصوصدر خصوص اصلاحات تقسیمات کشوری در استان خراسان رضوی شهرستان سبزوار| ناشر = مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی|تاریخ = |تاریخ بازبینی= ۲۳ آذر ۱۳۹۴}}</ref> اما گرچه منطقهمنطقۀ گویان یا جوین بزرگ از نظر تقسیمات کشوری به دو شهرستان جوین و جغتای، تفکیک شده‌است اما مردم این منطقه دارای اشتراکات تاریخی و فرهنگی در هم تنیده و کهن هستند که یادآور سرزمینی یگانه به نام سرزمین گویان است.<ref name=ToolAutoGenRef2 />
