فرهنگ ایرانی: تفاوت میان نسخه‌ها

پدیداریشکل گرفتن فرهنگ ایران را می‌توان در ایران پیش از [[کوچمهاجرت آریایی‌ها به فلات ایران|مهاجرت آریایی ها]]، فرهنگ مردمان کوچ روی [[آریایی]] (ایرانی)، [[پادشاهی ماد]]، امپراتوری [[هخامنشیان]]، فرمانرواییحکومت [[شاهنشاهی اشکانی|اشکانیان]]، دوران شاهنشاهی [[شاهنشاهی ساسانی|ساسانیان،]] [[حمله اعراب به ایران]]، [[حمله مغول به ایران|حملات مغول]] و دوران [[صفوی]] جست‌و جو کرد. برای شناخت فرهنگ ایران باید به کشورهای مستقلی که در پیرامون ایران هستند نیز نگریست.چرا که هرگاه سخن از فرهنگ ایرانی به میان می آید ، مراد فرهنگ حوزه ی تمدنی ایران بزرگ فرهنگی بوده و به طبع کشورهای [[افغانستان]]، [[تاجیکستان]]، [[ازبکستان]]، [[ترکمنستان]]، [[جمهوری آذربایجان]] و حتی [[ارمنستان]] و [[گرجستان]] و همچنین [[کرد]]های [[عراق]]، [[ترکیه]]، [[سوریه]] و [[پاکستان]] را نیز که همگی کم و بیش گوشه‌ای از فرهنگ ایران را به ارث برده‌اند.

رویدر هم رفتهمجموع می‌توان نمادهایعناصر فرهنگ ایرانی را که فراتر از مرزهای سیاسی ایران است به‌ چکیدهبه‌اختصار چنین برشمرد: ۱- [[زبان پارسی]] و گویش‌هایگویش‌ها و لهجه‌های پارسی ۲- جشن‌های کشوریملی از شمارجمله [[نوروز]] و [[شب یلدا]] و [[گاه‌شماری خورشیدی]] ۳- فلسفه ۴- دین‌ها و آیین‌های [[زرتشتی]] و [[مهرپرستی]] ۵- هنر ایرانی ([[ادبیات]] و [[شعر]] پارسی، [[معماری ایرانی]] و خوراک ایرانی) ۶- فرهنگ‌های بومیمحلی تیره هایاقوام ایرانی ۷- موسیقی یا خنیاگری ترادادیسنتی ایران

== نمادهایعناصر بنیادیناصلی فرهنگ ایرانی ==

'''[[نوروز]] و [[گاه‌شماری جلالی|تقویم هجری خورشیدی]]''': نوروز از جشن‌های باستانی ایرانیان است که امروزه در گستره یمحدوده جغرافیایی [[فلات ایران]] و پهنهحوزه ی شاروندیتمدنی ایران بزرگ فرهنگی یعنی در کشورهای [[ایران]]، [[آذربایجان]]، [[افغانستان]]، [[تاجیکستان]]، [[ترکمنستان]]، [[ازبکستان]]، [[قرقیزستان]]، [[قزاقستان]] و بخش‌های کردنشین کشورهای [[عراق]] و [[ترکیه]] و [[سوریه]]، در روز [[۱ فروردین]] ([[۲۱ مارس]]) هرسال برگزار می‌شود. برگزاری جشن نوروز همچنین در [[زنگبار]] واقع در آفریقای خاوری که در گذشتهقدیم مانگاهسکونتگاه ایرانیان کوچرومهاجر بوده رواگرواج دارد. از جشن‌های فراوانیمتعددی که در ایران باستان رواگمرسوم داشته،بوده، یا از جشن‌های اندکی که از آن روزگارعهد به یادگار مانده، هیچ‌یک به گستردگی پرهونیمفهومی و جغرافیایی نوروز نیست. نوروز جشنی است که جشنی کوچک‌تر ([[چهارشنبه سوری]]) به پیشواز آن می‌آید و جشنی دیگر ([[سیزده به در]]) به بدرودگوییبدرقه آن ؛ و نماد آن انداختن [[سفره هفت سین]] است.[۴] در گاهشمار جلالی نخستین روز سال به گونه ای ساماندهیتنظیم ‌شده‌است که با برابریاعتدال بهاری ([[اعتدال ربیعی]]) همگام شود ، و در فرجامنتیجه سال‌ها ۳۶۵ یا ۳۶۶ روز داشته‌اند. [[تقویم رسمی ایران]] و گاهشمار[[تقویم رسمی افغانستان]] بر بنیاناساس گاهشمارتقویم جلالی ساخته شده‌اند ولی هم درازایطول ماه‌هایشان و هم آغازمبدأ تاریخشان با گاهشماریتقویم جلالی دگردیسهمتفاوت است.

'''[[زبان پارسی]] ([[دری]] و [[تاجیک]])''':'''فارسی'''، '''پارسی'''، یا '''فارسی دری''' (در برخی نوشتهمتون های کهنقدیم: '''پارسی دری''') زبان رسمی کشور ایران و تاجیکستان و یکی از زبان‌های رسمی کشور افغانستان است. در ایران نزدیک به ۷۰ میلیون تن،میلیون، در افغانستان ۲۰ میلیون تن،میلیون، در تاجیکستان ۵ میلیون تن،میلیون، و در ازبکستان پیرامون ۷ میلیون تننفر سخنور دارد. زبان پارسی گویش‌ورانی نیز در هندوستان و پاکستان دارد (نگا:[[زبان فارسی در خشکپادسانشبه قاره هندوستان]]). روی هم رفته می‌توان شمار فارسی‌دانان جهان را پیرامون ۱۱۰ میلیون تننفر برآورد کرد. با وجود اینکه پارسیفارسی در حال زمان کنونیحاضر زبان رسمی [[پاکستان]] نیست؛ ولی پیش از استعمار و چپاول [[انگلیس]]. زبان رسمی و فرهنگی [[شبه‌قاره هند]] در زمان دودمان [[گورکانیان]] یا [[امپراتوری مغولی هند]] بوده‌است. زبان رسمی کنونی پاکستان، [[اردو]] است که خوددر زبانواقع اردو است و در«ایرانی‌شده» زبان [[زبان هندی|هندی]] و به گونهشدت فزایندهتحت زیر هنایش بری ازتأثیر پارسی است و واژه‌های پارسی بسیاریبسیار زیادی در آن پدیدارموجود می‌باشد. هم اکنون پارسی به عنوان یک زبان ارزندهفاخر در میانبین سرآمداننخبگان هنر و موسیقی ([[موسیقی قوالی]]) رواگرواج دارد. بهربه هنایشخاطر تأثیر بسیار زیاد زبان پارسی در پاکستان، بنیان‌گذاران پاکستان گزیرهتصمیم گرفتند که [[سرود کشوریملی]] یکسرهکاملاً به زبان پارسی سروده شود. در زبان پارسی به دبیرهخط پارسی ۳۲ واکحرف بنیادیناصلی بووشوجود دارد که به همه مجموع آن‌ها [[الفبای فارسی|الفبای پارسی]] میگویند.

'''[[فرهنگ آذری]]''':با آمدن تیره هایاقوام آریایی به فلات ایران، تیره هایاقوام بومی

آتروپاتکان با ایشان آمیخته شدند و در پیوند و اتحادی سیاسی - نظامی ، پادشاهی [[ماد]] را پدیدبه وجود آوردند. از آن زمانتاریخ به اینسوبعد آذربایجان پاره ای از ایران بود و پس از تازشحمله تازیان به ایران در سده های آغازیابتدایی رسیدنورود اسلام به ایران از کانون‌های برجستهعمده پایداریمقاومت و شورش ایرانیان در برابر ایشان به شمار می رفت. درخورداز حدود سده ی پنجم مهیهجری به اینبعد، سو،حوادث رخدادهای پیاپیمتناوب یکی پس از دیگری آذربایجان را آماج آفندهای پیاپی جایقرار داد. پس از [[سلجوقیان]]، دوره ی فرمانروایی دودمانسلسله جنبانی ترکان آتابای یا اتابکان آغاز و با گسترش هیمنه و چیرگینفوذ این تیره هاقوام و گسترش زبان ترکی، چیرگیسیطرهٔ زبان [[زبان آذری|آذری]] که بازمانده و دگرگشته متحول شدهٔ زبان مادها بود، کممحدود گشته و رفته رفته رو به کاهش نهاد. با ادامه چیرگیتسلط ترکان در روزگاردوران اتابکان باز هم شمارعده ترک‌ها در سرزمین آذربایجان فزونی یافت و سرانجام زبان ترکی رواگرونق بیشتری گرفت. در دوران مغول‌ها که بیشتر سربازان آنان ترک بودند و آذربایجان را تختگاه خود نهادندقرار دادند بازهم به چیرگینفوذ ترکان افزوده شد.

سپسبعدها از زمان صفویان که خود به گونه اینوعی برخاسته از تیرهقوم مغول بودند و رسیدنورود تیره هایاقوام قزلباش و خاندانهایاقوام دیگر به آن بوم و برزندیار ، آذربایجان نیز از ارجیاهمیتی دوچندان برخوردار گشت.فرهنگ آذربایجان که هنایشتأثیر گرفته از تاریخ پر فراز و نشیب آن بوده‌، هنایشیتأثیری شگرف بر تاریخ و فرهنگ ایران گذاشته‌است.

'''[[زبان کردی|زبان و فرهنگ کردی]]''': بیشتر تاریخ شناسان پر آوازه براین باورند که، کردهای امروز نوادگان مادهای دیروزند. این نکته که که زبان کردی بازماندهٔ زبان ماد است، و بر پایه ی این پندار کردهای امروزی هم فرزندان و نوادگان مادهای باستان هستند، تا زمانی که زبان مادی به درستی شناخته نشده ، کماکان یک گمانهفرضیه و انگارهباقی می‌ماند.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.fareiran.com/no6/6.htm| عنوان = بنیان‌های تاریخی کردان| accessdate = ۱۶ ژانویه ۲۰۰۷| archiveurl = https://web.archive.org/web/20070113134422/http://www.fareiran.com/no6/6.htm| archivedate = ۱۳ ژانویه ۲۰۰۷| dead-url = yes}}</ref> آیین‌های ایرانی، مانند نوروز، مهرگان، و سده، میان کردان با شکوه بی‌مانندی برپا می‌گردد و تا امروز هم در میان گروه‌های بزرگی از کردان که به کیشهایفرقه‌های کهن دینی این سرزمین وابسته اند،منسوبند، ردپای بسیاری از باورهای «مغانی»، «مزدکی»، «زروانی» و «مانوی» دیده می‌شود که نمادی از باورهای همسانمشترک باستانی آنان با کیش‌های کشوریملی ایرانی می‌باشد. موسیقی کردی بخش بزرگی از موسیقی کنونی ایران را تشکیل برساخته استمی‌دهد و بسیاری از پرآوازه ترینمشهورترین خواننده ها و گروه‌های موسیقی ترادادیسنتی درون ایران، از کردستان می‌باشند.

'''[[مهرپرستی|آیین میتراییسم یا مهرپرستی]]''': مِهرپرستی یا آیین مهر یا میترائیسم بر پایه پرستش ایزد ایرانی مهر (میترا) بنیاد شده بود. به انگیزه یدلیل ارزش‌مندی آفتاب در این دین برخی نیز این دین را به نادرست و زسپاناشتباه آفتاب‌پرستی دانسته‌اند. از زمان‌های دور پیش از تاریخ، ایرانیان پیرو آیین مهر یا کیش بغانی بودند. آیین مهر دین یا داتایقانون ساماندهیتدوین شده ای نیست. آیین و ترادادیسنتی است که چگونگی روزگارشرایط و دوران تاریخی آغاز آن پوشیده و ناروشن است. نخستین گروه آریایی‌هایی که اندروارد فلات ایران شدند در پیمان نامه‌های میان خود به [[میترا]] سوگند می‌خوردند.<ref name="fa.wikipedia.org"/> بسیاری از جشن‌ها و آیینها و رویدادهایسنن ایرانی ریشه در میتراییسم دارد. نمونه را [[شب یلدا]] که ریشه در باور ایرانیان به زادن میترا در این زمان دارد. روزها تا این شب کوتاه می‌شوند و پس از این شب آهستهبه وارتدریج دراز و طولانی می شوند. این جشن در ماه پارسی «دی» جایقرار دارد که نام آفریننده در زمان پیش از زرتشتیان بوده‌است که سپس تر نیز به نام آفریننده ی فروغ و روشنایی(نور) نامور گشت.