زبان بلوچی: تفاوت میان نسخه‌ها

|states=[[پاکستان]]، [[ایران]]، [[افغانستان]]، [[امارات عربی متحده|امارات]]، [[عمان]]

[[هند]]، [[قطر]]، [[بحرین]]، [[کویت]]، [[تانزانیا]]، [[سومالی]]، [[عربستان سعودی]]، [[ترکمنستان]]

|speakers= ۱۲-۱۳۱۲–۱۳ میلیون

زبان بلوچی از [[زبان‌های ایرانی]] شمال‌باختری است و با زبان‌های [[تاتی]]، [[کردی]]، [[زبان گیلکی|گیلکی]] و [[تالشی]] نزدیکی زیادی دارد.<ref>[[:en:Balochi language#History|Balochi language:History]]</ref> بلوچی بیشتر رابطه نزدیکی با [[زبان پارتی]] تا [[زبان پارسی میانه]] دارد<ref>Compendium Linguarum Iranicarum, Herausgegeben von Rudiger Schmitt, p353</ref> برای همین به نظر می‌رسد گویشوران این زبان در گذشتهٔ دور از نواحی شمالیِ ایران امروزی به [[بلوچستان]] کنونی کوچیده باشند. سخنگویان بلوچی احتمالاً نخست در حاشیه [[دریای خزر]] می‌زیستند و در حدود قرن۴ق/۱۰م به مناطقی که اکنون هستند مهاجرت کردند.<ref>دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، رضایی باغ بیدی، بلوچی، ص 520</ref> بلوچی نزدیکی زیادی با [[گویش هورامی|هورامی]] و [[زازاکی]] دو گویش [[زبان‌های کردی|کردی]] دارد و بلوچی مانند این دو گویش کردی نزدیکی زیادی را با پهلوی اشکانی دارد اما به سایر گویش هایگویش‌های اصلی کردی مانند کُرمانجی شمالی و کُرمانجی میانی تا حدودی نزدیک است.

زبان بلوچی سه گویش اساسی شرقی و غربی و جنوبی و گویش ‌هایگویش‌های فرعی فراوان دارد همچنان که این زبان بسیاری از خصوصیات زبان‌های کهن را نیز محفوظ داشته‌است. زبان بلوچی در پاره ای موارد به [[زبان پهلوی ساسانی]] (پارسی) قرابت پیدا می‌کند و در جایی نیز به زبان [[پهلوی اشکانی]] ([[پارتی]]). امّا وقتی همه جنبه‌ها در نظر گرفته شود، این نتیجه به دست می‌آید که گویا زبان بلوچی، دنباله یکی از زبان‌های ویژه ایرانی بوده؛ زبانی کهن تر از پهلوی، چون [[زبان اوستایی|اوستایی]]، که تلفّظ آواهای کهن را در خود حفظ نموده و نمونه هاینمونه‌های بسیاری از واژگان آن را می‌توان ذکرکرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان= «بلوچی» در، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی جلد۲|نام خانوادگی=رضایی باغ بیدی|نام=حسن|ناشر=|سال=۱۳۸۲|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref>

الفبای زبان بلوچی همان الفبا و حروف فارسی است و کلمات مورد استفاده حاوی حروف پ چ ژ گ فراوان و متفاوت با الفبای [[زبان عربی|عربی]]، آنان را خود به خود از اعراب متمایز می‌کنند، و حروف ٹ، ڈ ،ڈ، ڑ، ں و ی در بلوچی وجود دارد که آن را از زبان فارسی امروز هم متمایز می‌گرداند

به طوربه‌طور مثال در بلوچی کیقباد-کیکباد، یا قنبر-کنبر (کمبر) خوانده می‌شود و این موضوع دقیقاً در [[زبان پهلوی (اشکانی)|زبان پهلوی]] هم مصداق دارد به‌طور نمونه کیقباد در پهلوی به صورت کی کوات رایج است. واژه‌های پدر و مادر و برادر در زبان بلوچی مانند پهلوی "پت ،" Pet " و مات "mat " خوانده می‌شوند. علت این امر هم آشکار است، چون در اوستا و در حالت فاعلی حذف می‌گردد، باز در حالی که در فارسی "ت " یا "ث "اوستا را به "ه " مبدل کرده، زبان بلوچی آن را نگهداشته است به عنوان مثال: چات (چاه)، کوت (کوه). بلوچی حرف "خ " ندارد و به جای آن "ه " به کار می‌برد. همچنین "پ " را به جای "ف " و "گ وک " را به جای "غ " می گذاردمی‌گذارد که نشان از کهنگی زبان بلوچی و عدم دخالت حروف عربی است، مانند؛ هدا-خدا، هشک-خشک، تهم- تخم، هون-خون.

برخی کلمات بلوچی با پارسی رایج در آن مشابه یا یکسان است. بدون دخالت کلمات انگلیسی و عربی تقریباً این زبان خالص و بدون تغییر مانده‌است.

شاید بتوان گفت این موضوع بر می‌گردد به ریشه زبان بلوچی که برگرفته از زبان [[زبان پارتی|پهلوی اشکانی]] و ساسانی می‌باشد. از آنجا که زبان پهلوی با دگرگونی‌هایی به زبان فارسی نو (امروزی) تبدیل شده‌است ویکی از این دگرگونی‌ها حذف (گ) از برخی کلمات می‌باشد می‌توان اینگونه بیان کرد که حرف گ و برخی حروف غیر عربی در زبان بلوچی خالص باقی مانده اما در زبان فارسی امروز گ از برخی کلمات حذف شده و دگرگون شده‌است.شده‌است؛ یعنی زبان بلوچی، "گ " اوستا را که در پازند و فارسی به "های " غیر ملفوظ تبدیل شده، مانند زبان پهلوی به صور ت "گ " و گاهی همان "ک " نگهداشته است. مثال‌های دیگر از دگرگونی حروف زبان باستان در فارسی نو اما ثابت ماندن آن‌ها در کلمات بلوچی در زیر آمده‌است:<ref>http://parsianjoman.org/?p=2008</ref>

|سولاخ (خولو)

اولین محققی که گویش‌های بلوچی را بیشتر به‌طور سیستماتیک مورد مطالعه قرارداد ویلهلم گیگر Wilhelm Geiger بود. او بلوچی را به دو گویش اصلی تقسیم کرده و بلوچی شمالی (سرحدی) و بلوچی جنوبی (مکرانی) نامید. وی همچنین بلوچی جنوبی را به گروه‌های شرقی و غربی و بلوچی شمالی را به گروه‌های شمالی و جنوبی که به ترتیب توسط طوایف لغاری Leghلri و مری Mari نمایندگی می‌شدند تقسیم کرد. گیگر برای نشان دادن تفاوت لغوی گویش هاگویش‌ها به این واقعیت اشاره می‌کند که بلوچی جنوبی به میزان بالایی از زبانهای هندی و پاکستانی همسایه لغت اقتباس می‌کند در حالیکه بلوچی شمالی بیشتر دارای لغات اقتباس شده از گویش اصیل با ریشه فارسی می‌باشد. (ترجمه و نقل از جهانی (۸۹))

یکی دیگر از محققان گویش هایگویش‌های بلوچی «سر جرج گریرسون»<ref>Sir George Grierson</ref> می‌باشد. او گویش هایگویش‌های بلوچی را به شرقی و غربی تقسیم کرد. وی معتقد بود که بلوچی غربی در محدوده حکومتی بریتانیا دارای سه گویش می‌باشد و آنهارا بر اساس منطقه عمده‌ای که در آن صحبت می‌شوند، گویش کراچی karلči، کیچی kیči و پنجگوری panjguri نامید.

محقق برجسته دیگری که به صورت سیستماتیک گویش هایگویش‌های بلوچی را مطالعه کرده‌است پروفسور جوزف الفنبین<ref>Josef Elfenbein</ref> می‌باشد، او در کتاب «زبان بلوچی، گویش ‌شناسیگویش‌شناسی با متن» برای نشان دادن تفاوت بین گویش هایگویش‌های مختلف، لیستی شامل آواشناسی، دستور (صرف و نحو) و لغت تهیه کرده و آن را به عنوان معیار مقایسه شباهت‌ها و تمایز گویش هاگویش‌ها بکار برده‌است. در اینجا فقط به چند مورد از ویژگی‌های خاص این گویش‌ها بر اساس معیار الفنبین اکتفا می‌کنیم. (نقشه جغرافیایی گویش‌ها)

این گویش هاگویش‌ها در مناطق طوایف مری، بگٹی، لغاری و مزاری صحبت می‌شوند.

=== گویش ‌هایگویش‌های ساحلی ===