|
| ترکیب جو = ۴۲٪ ملکول [[اکسیژن]]{{سخ}}۲۹٫۰٪ [[سدیم]]{{سخ}}۲۲٫۰٪ [[هیدروژن]]{{سخ}}۶٫۰٪ [[هلیوم]]{{سخ}}۰٫۵٪ [[پتاسیم]]{{سخ}}و مقدار ناچیزی [[آرگون]]٬[[نیتروژن]]، [[کربن دی‌اکسید]]، [[آب|بخار آب]]، [[گزنون]]، [[کریپتون]] و [[نئون]]<ref name="nssdcMercury"/>
}}
'''تیر'''، '''عُطارِد'''<ref>{{یادکرد فرهنگستان | مصوب=عطارد، تیر | بیگانه=Mercury | بیگانه در فارسی= | حوزه=نجوم | دفتر=دوم | بخش=فارسی | سرواژه=عطارد}}</ref> نزدیک‌ترین [[سیاره]] به [[خورشید]] در [[منظومه شمسی|منظومهٔ خورشیدی]] و تندروترین سیارهٔ منظومهٔ خورشیدی است که با سرعتی حدود ۴۸ کیلومتر بر ثانیه، هر ۸۸ روز یکبار [[خورشید]] را دور می‌زند. از این رو سیاره‌ای گریزپا است و به همین دلیل است که شاید، ایرانیان باستان آن را «تیر» نامیده و در [[یونان]] «مِرکوری» یا «پیک خدایان» لقبش داده بودند.<ref>https://nineplanets.org/mercury.html</ref>
تیزعطارد کوچک‌ترین و [[سیاره درونی و سیاره بیرونی|درونی‌ترین]] سیارهٔ منظومهٔ خورشیدی است و مانند سیارهٔ [[زهره]] در بخش درونی [[حرکت انتقالی زمین|مدار زمین به دور خورشید]] قرار گرفته‌است. این سیاره [[قمر]] ندارد و سطح رو به خورشیدِ آن بسیار داغ و رویهٔ پشت به خورشید آن بسیار سرد است. تیزعطارد [[تناوب مداری|مدار انتقالی]] خود را در ۸۷٫۹۷ روز زمینی می‌پیماید. مشاهدهٔ تیزعطارد از زمین هرگز از ۲۸ درجهٔ [[فاصله زاویه‌ای|فاصلهٔ زاویه‌ای]] فراتر نمی‌رود. در نتیجهٔ این نزدیکی به خورشید، این سیاره فقط پس از غروب خورشید در افق شرقی پیش از [[شفق|طلوع]] آفتاب؛ معمولاً در شرایط [[گرگ و میش]]، در نزدیکی افق غربی قابل دیده‌شدن است. در این زمان، ممکن است به صورت یک ستارهٔ روشن به نظر برسد، اما مشاهدهٔ آن اغلب به مراتب دشوارتر از مشاهدهٔ سیارهٔ زهره است. تیزعطارد در طول دورهٔ تناوب مداری خود، طیف کاملی از [[گام سیاره‌ای|گام‌های سیاره‌ای]] را، مانند زهره و [[گام‌های ماه|ماه]]، به نمایش می‌گذارد که به صورت تلسکوپی از زمین می‌تواند تماشا و پیگیری شود. طول دورهٔ تناوب مداری این گام‌های تیزعطارد (همزمانی با توجه به جابه‌جایی زمین) در حدود ۱۱۶ روز است.
چرخش تیزعطارد با گرفتاری در [[قفل جزر و مدی]] و [[رزنانس مداری]] ۳:۲ با خورشید، در منظومهٔ خورشیدی یک چرخش سیاره‌ای بی‌همتاست. این سیاره به ازای هر دو بار گردش به دور خورشید، دقیقاً سه‌بار به دور خود می‌چرخد (نسبت حرکت وضعی به حرکت انتقالی ۳ به ۲)،<ref>{{cite book |title=Uranus, Neptune, Pluto, and the Outer Solar System |first1=Linda T. |last1=Elkins-Tanton |publisher=Infobase Publishing |year=2006 |isbn=978-1-4381-0729-5 |page=51 |url=https://books.google.com/books?id=bJoYlBWbCAYC}} [https://books.google.com/books?id=bJoYlBWbCAYC&pg=PA51 Extract of page 51]</ref> به این معنا که: در مقایسه با [[ستارگان ثابت]] (بیرون از منظومهٔ خورشیدی و نه از دیدگاه زمینی)، یک روز کامل (شبانه‌روز) در سیارهٔ تیزعطارد حدود ۱۷۶ روز زمینی است.<ref name=orbit>{{cite web |title=Animated clip of orbit and rotation of Mercury |url=http://sciencenetlinks.com/interactives/messenger/or/OrbitRotation.html |publisher=Sciencenetlinks.com}}</ref> از دیدگاه خورشید، در [[چارچوب مرجع]]؛ که خود با حرکت مداری می‌چرخد، سیارهٔ تیزعطارد در هر دو بار گردش به دور خورشید (یا هر دو سال تیزیعطاردی)، تنها یکبار به دور خود می‌چرخد. با این حساب از دیدگاه یک ناظر در سیارهٔ تیز،عطارد، او یک روز کامل را هر دو سال تیزیعطاردی یک بار، تجربه خواهد کرد.
محور تیزعطارد دارای کمترین [[انحراف محوری]] در مقایسه با هر یک از سیارات منظومهٔ خورشیدی (تنها در حدود ۰٫۰۳ درجه) است. [[خروج از مرکز مداری]] آن بیشترین در میان سیاره‌های شناخته شده در این منظومه در وضعیت [[اوج و حضیض|اوج]] است. فاصلهٔ تیزعطارد از خورشید تنها در حدود دو سوم (یا ۶۶٪) فاصلهٔ آن در [[اوج و حضیض|حضیض]] است. سطح تیزعطارد به شدت درهم‌شکسته به نظر می‌رسد و از نظر ظاهری شبیه به [[ماه]] است، از نظر [[زمین‌شناسی]] این نشان می‌دهد که این سیاره برای چند میلیارد سال غیرفعال بوده‌است. با نداشتن تقریبی [[اتمسفر]] برای حفظ گرما، درجه حرارت سطحی روزانهٔ آن بیشتر از دیگر سیاره‌های منظومهٔ خورشیدی است و از ۱۰۰ درجهٔ [[کلوین]]: (۱۷۳- سانتی‌گراد: ۲۸۰- فارنهایت)) در شب، تا ۷۰۰ درجهٔ کلوین: (۴۲۷ درجهٔ سانتی‌گراد: ۸۰۰ درجهٔ فارنهایت) در طول روز در سراسر مناطق استوایی متغیر است. دمای نواحی قطبی دائماً زیر ۱۸۰ درجهٔ کلوین: (۹۳- درجهٔ سانتی‌گراد ؛۱۳۶ درجهٔ فارنهایت) قرار دارد. این سیاره هیچ ماهوارهٔ طبیعی شناخته‌شده‌ای ندارد.
تاکنون دو فضاپیما از تیزعطارد بازدید کرده‌اند: [[مارینر ۱۰]] در سال ۱۹۷۴ و ۱۹۷۵ پرواز کرد؛ و کاوشگر [[مسنجر]]، که در سال ۲۰۰۴ به فضا پرتاب شد، بیش از چهار سال و پس از مصرف سوخت خود و سقوط بر سطح سیاره در ۳۰ آوریل ۲۰۱۵، در حدود ۴٬۰۰۰ بار بر گرد تیزعطارد چرخید.<ref>{{cite web |url=http://messenger.jhuapl.edu/news_room/details.php?id%3D284 |title=NASA Completes MESSENGER Mission with Expected Impact on Mercury's Surface |accessdate=April 30, 2015 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150503002503/http://messenger.jhuapl.edu/news_room/details.php?id=284 |archivedate=May 3, 2015}}</ref><ref name=EclipseReboost>{{cite web |url=http://www.planetary.org/blogs/emily-lakdawalla/2014/10100759-from-mercury-orbit-messenger.html |title=From Mercury orbit, MESSENGER watches a lunar eclipse |publisher=Planetary Society |date=October 10, 2014 |accessdate=January 23, 2015}}</ref><ref name=Pressurant2015>{{cite web |url=http://www.astronomy.com/news/2014/12/innovative-use-of-pressurant-extends-messengers-mercury-mission |title=Innovative use of pressurant extends MESSENGER's Mercury mission |publisher=Astronomy.com |date=December 29, 2014 |accessdate=January 22, 2015}}</ref> فضاپیمای [[بپی‌کلمبو]] قرار است در سال ۲۰۲۵ وارد تیزعطارد شود.
با وجود اندازهٔ کوچک، سیارهٔ تیزعطارد از [[میدان مغناطیسی]] نسبتاً نیرومندی برخوردار است؛ شدت میدان مغناطیسی این سیاره حدود یک‌صدم زمین است.<ref>{{یادکرد خبر|عنوان=Mercury's magnetic field -- nipped in the bud|نشانی=https://phys.org/news/2011-12-mercury-magnetic-field-nipped.html|تاریخ بازبینی=2018-05-22}}</ref><ref>{{یادکرد خبر|کوشش=New Scientist|عنوان=Molten core may explain Mercury’s magnetic field|نشانی=https://www.newscientist.com/article/dn11782-molten-core-may-explain-mercurys-magnetic-field/|زبان=en-US|تاریخ بازبینی=2018-05-22}}</ref> این سیاره، [[فهرست اجرام منظومه شمسی بر پایه اندازه|نهمین جسم منظومهٔ خورشیدی]] از نظر جرم می‌باشد.
== ریشه‌شناسی ==
در قدیم تیزعطارد را «ذوجسدین» نیز نامیده‌اند.<ref>http://www.vajehyab.com/dehkhoda/عطارد</ref> نام آن در فارسی باستان «تیر» بوده‌است و در همهٔ [[زبان‌های اروپایی]] به آن «مِرکوری» گفته می‌شود، در فارسی گاهی عُطارِد خوانده می‌شود.
== دهانه‌های برخوردی ==
[[دهانه برخوردی|دهانه‌های برخوردی]] سیارهٔ تیزعطارد به نام نویسندگان و هنرمندان مشهور جهان نامیده شده‌اند که در میان آن‌ها نام شاعران مختلف ایرانی نیز دیده می‌شود از جمله: [[فردوسی (دهانه برخوردی)|دهانهٔ فردوسی]]، [[نظامی (دهانه)|دهانهٔ نظامی]]، [[رودکی (دهانه)|دهانهٔ رودکی]]، و دهانهٔ نوایی. یکی از دشت‌های بزرگ تیزعطارد به نام [[هامونه تیر|هامونهٔ تیر]] نیز نام فارسی این سیاره را بر خود دارد.
== ویژگی‌ها ==
[[پرونده:Mercury Earth Comparison.png|بندانگشتی|250px|چپ|اندازهٔ تیزعطارد در مقایسه با [[زمین]]]]
سیارهٔ تیزعطارد با فاصلهٔ ۵۷ میلیون و ۹۲۴ هزار کیلومتری از خورشید، نزدیک‌ترین سیارهٔ منظومهٔ خورشیدی به [[خورشید]] است و کمترین مسافتی که با [[زمین]] پیدا می‌کند، به ۸۰ میلیون کیلومتر می‌رسد. به خاطر نزدیکی این سیاره به [[خورشید]] اگر در طرف رو به خورشید آن (بخشی که روز است) قرار بگیرید به راحتی در دمای ۴۶۵ درجهٔ سانتی‌گراد پخته خواهید شد و به علت حرکتی وضعی آرامش اگر در طرف شب آن قرار بگیرید آن قدر سرد خواهد شد که در دمای ۱۴۸- درجهٔ سانتی‌گراد به راحتی مرگ را بر اثر یخ بستن تجربه می‌کنید. [[حرکت وضعی زمین|گردش وضعی]] این سیاره، حدود دو ماه طول می‌کشد و از این رو، گرم شدن آن در روز و سرد شدنش در شب دیرپاست و همین باعث فرسایش خاک تیزعطارد می‌شود.
حفره‌های کوچک ویا بزرگ بسیاری در سطح سیارهٔ تیزعطارد دیده می‌شود که حکایت از برخورد [[شهاب‌سنگ]]های کوچک و بزرگ دارد البته قطر برخی از دهانه‌ها به ده‌ها کیلومتر می‌رسد. برخی از این دهانه‌ها محل خروج مواد مذاب است که امروزه با سنگهای مذاب پر شده‌اند و مانند کوه‌های آتشفشانی هستند. سطح تیزعطارد بیشتر خاکستری‌رنگ است و به خاطر نوع دهانه‌های آتشفشانی و آبگیرها بسیار شبیه کرهٔ [[ماه]] است. دانشمندان تصور می‌کردند که فعالیت‌های آن مانند کرهٔ ماه است. اما اکنون می‌دانیم که سیارهٔ تیزعطارد با کرهٔ ماه بسیار متفاوت است. تیزعطارد کوه و آتشفشان‌های بزرگ و عمده‌ای ندارد و از نظر فعالیت‌های زمین‌شناختی سیاره‌ای مرده به‌شمار می‌آید.
این سیاره از دسته [[سیاره زمین‌سان|سیاره‌های زمین‌سان]] است. تیزعطارد همچون [[ناهید]] و [[ماه]]، حالت‌های گوناگونی از [[هلال]] تا قرص کامل را به خود می‌گیرد. قرص کامل، چون در آن سوی خورشید است دیده نمی‌شود. اما اشکال هلالی و نیمهٔ آن به هنگام جلوه‌های شرقی و غربی، مشاهده می‌گردند.
نیروی [[گرانش]] این سیاره کم و دارای جو ناچیزی است که ۹۸٪ آن از [[هلیم]] و بقیه از [[هیدروژن]]، [[اکسیژن]] و [[سدیم]] ساخته شده‌است. [[بادهای خورشیدی]] به شدت به تیزعطارد می‌دمند و این می‌رساند که تقریباً هیچ هوایی در آن وجود ندارد.
این سیاره نیز، مانند سیارهٔ [[زهره]] بین زمین و خورشید قرار گرفته و به خاطر این ویژگی، چشم‌اندازی که «جلوه‌های شرقی و غربی» و … نامیده می‌شوند، به وجود می‌آورد.
=== عارضه‌های سطحی ===
[[پرونده:Star-sizes-fa.jpg|بندانگشتی|چپ|500px|هم سنجی سیاره‌های منظومه شمسی با تعدادی از ستاره‌های مشهور:{{سخ}}'''الف:'''{{سخ}}[[زمین]] (۴) <span style="font-size: large;">></span> [[زهره]] (۳) <span style="font-size: large;">></span> [[مریخ]] (۲) <span style="font-size: large;">></span> تیرعطارد (۱){{سخ}}'''ب:'''{{سخ}}[[مشتری (سیاره)|مشتری]] (۸) <span style="font-size: large;">></span> [[زحل]] (۷) <span style="font-size: large;">></span> [[اورانوس]](۶) <span style="font-size: large;">></span> [[نپتون]] (۵) <span style="font-size: large;">></span> [[زمین]] (بدون شماره){{سخ}}'''پ:'''{{سخ}}[[شباهنگ (ستاره)|شباهنگ]] (۱۱) <span style="font-size: large;">></span> [[خورشید]] (۱۰) <span style="font-size: large;">></span> [[ولف ۳۵۹]] (۹) <span style="font-size: large;">></span> [[مشتری (سیاره)|مشتری]] (بدون شماره){{سخ}}'''ت:'''{{سخ}}[[دبران]] (۱۴) <span style="font-size: large;">></span> [[نگهبان شمال]] (۱۳) <span style="font-size: large;">></span> [[رأس پیکر پسین]] (۱۲) <span style="font-size: large;">></span> [[شباهنگ (ستاره)|شباهنگ]] (بدون شماره){{سخ}}'''ث:'''{{سخ}}[[ابط‌الجوزا]] (۱۷) <span style="font-size: large;">></span>[[قلب عقرب]] (۱۶) <span style="font-size: large;">></span> [[پای شکارچی]] (۱۵) <span style="font-size: large;">></span> [[دبران]] (بدون شماره){{سخ}}'''ج:'''{{سخ}}[[وی‌وای سگ بزرگ]] (۲۰) <span style="font-size: large;">></span>[[وی‌وی قیفاووس]] (۱۹) <span style="font-size: large;">></span> [[مو قیفاووس]] (۱۸) <span style="font-size: large;">></span> [[ابط‌الجوزا]] (بدون شماره)]]
دانشمندان هنوز نمی‌دانند که فعالیت‌های آتشفشانی این سیاره سنگی، چقدر به طول انجامیده. سن دشت‌های گدازه‌ای‌اش را می‌توان به عصر «بمباران سهمگین متأخر»، یا حدود ۴ میلیارد سال پیش نسبت داد؛ که در جریانش اعضای منظومه شمسی، آماج برخورد شهابسنگ‌های غول‌آسا واقع می‌شدند. به محض کاهش آمار این برخوردها بود که گدازه در سرتاسر تیزعطارد جریان یافت و با پر کردن گودال‌ها، عوارض نرم و مسطحی را به وجود آورد. فرو زمین‌ها هم در همین گودال‌ها به وجود آمدند و در واقع تنها نقاطی به‌شمار می‌رفتند که بستر سنگیِ سیاره در آن‌ها «منبسط» (و نه منقبض) می‌شد.<ref>نولا تیلور (Nola Taylor): «کلوچه» های عطارد، از پیشینه این سیاره می‌گویند. برگردان از: احسان سنایی. در رادیو زمانه. ۰۹/۰۲/۱۳۹۱</ref>
در دشت‌های آتشفشانی تیرعطارد عوارض نامتعارفی وجود دارد که بیشتر شبیه «کلوچه» های کیهانی‌اند و هیچ‌گونه نمونه مشابهی در سایر نقاط منظومه‌مان ندارند. این «کلوچه‌ها» سازه‌های دوار و غول‌آسایی هستند که مرز گودال‌های مدفون را مشخص کرده‌اند و خودْ از چین‌خوردگیهای درونی و عوارضی موسوم به «[[فروزمین]]» پر شده‌اند؛ یعنی باریکه‌هایی که در مرز دو گسل موازی، فرو نشسته‌اند.<ref>نولا تیلور (Nola Taylor): «کلوچه» های عطارد، از پیشینه این سیاره می‌گویند. برگردان از: احسان سنایی. در رادیو زمانه. ۰۹/۰۲/۱۳۹۱</ref>
حدود یک میلیارد سال پیش، گدازه‌های آتشفشانی به‌سرعت بستر گودال‌های شهابسنگی پراکنده در سطح تیرعطارد را پر کردند. حجم عظیمی از گدازه در مدت‌زمان نسبتاً کوتاهی نشست کرد و همین می‌توانسته عاملی برای ظهور این دره‌های نامتعارف باشد.<ref>همان منبع.</ref>
== مدار، گردش وضعی و طول جغرافیایی ==
|caption2=مدار عطارد با خروج از مرکز زیاد و زمین با خروج از مرکز کم پیرامون خورشید
}}
تیرعطارد دارای بالاترین [[خروج از مرکز مداری]] ۰٫۲۱ در بین دیگر سیاره‌ها است؛ که فاصلهٔ آن را از خورشید از ۴۶٬۰۰۰٬۰۰۰ تا ۷۰٬۰۰۰٬۰۰۰ کیلومتر (۲۹٬۰۰۰٬۰۰۰ تا ۴۳٬۰۰۰٬۰۰۰ مایل) تغییر می‌دهد. تکمیل یک دور مدار برای این سیاره ۸۷٫۹۹۶۹ روز زمینی به طول می‌کشد. تأثیر این خارج از مرکزی در نمودار (سمت چپ)؛ که مدار تیزعطارد (به جای یک مدار دایره‌ای) با [[نیمه‌محورهای بیضی|نیمه‌قطر محوری بزرگ]] پوشش یافته، نشان داده شده‌است. سرعت بالاتر تیزعطارد هنگامی که در نزدیکی [[اوج و حضیض|اوج]] قرار می‌گیرد از مسافت بیشتری که در هر فاصلهٔ ۵ روزه دارد مشخص است. در نمودار فاصله مختلف تیزعطارد تا خورشید با تغییر دراندازهٔ سیاره نمایش داده شده‌است، که به صورت عکس متناسب با فاصلهٔ تیزعطارد از خورشید است. در نتیجهٔ این تغییر فاصله از خورشید سطح تیزعطارد توسط [[نیروی کشندی]] که خورشید ایجاد کرده و تقریباً ۱۷ برابر از تأثیر جزر و مدی ماه بر کرهٔ زمین قوی‌تر است، خم و راست گردد.<ref>{{cite journal |last1=Van Hoolst |first1=Tim |last2=Jacobs |first2=Carla |date=2003 |title=Mercury's tides and interior structure |journal=Journal of Geophysical Research |volume=108 |issue=E11 |page=7 |doi=10.1029/2003JE002126 |bibcode=2003JGRE..108.5121V}}</ref> با به هم پیوستن تاثیرهای [[رزنانس مداری]] ۳: ۲ و [[قفل جزر و مدی]] با خورشید و چرخش سیاره بر گرد محور خود؛ که منجر به تغییرهای پیچیده‌ای در دمای سطح سیاره نیز می‌شود<ref name="strom">{{cite book |first=Robert G. |last=Strom |author2=Sprague, Ann L. |date=2003 |title=Exploring Mercury: the iron planet |publisher=Springer |isbn=978-1-85233-731-5 |url=https://archive.org/details/exploringmercury00stro}}</ref> تنها یک روز خورشیدی در تیزعطارد دقیقاً دو سال تیزعطارد یا تقریباً ۱۷۶ روز زمینی طول می‌کشد.<ref name="compare">{{cite web |title=Space Topics: Compare the Planets: Mercury, Venus, Earth, The Moon, and Mars |publisher=Planetary Society |url=http://www.planetary.org/explore/topics/compare_the_planets/terrestrial.html |accessdate=April 12, 2007 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110728044444/http://www.planetary.org/explore/topics/compare_the_planets/terrestrial.html |archivedate=July 28, 2011}}</ref>
همان‌گونه که در نمودار کناری نشان داده شده مدار انتقالی سیارهٔ تیزعطارد ۷ درجه نسبت به صفحهٔ [[حرکت انتقالی زمین|مدار انتقالی زمین]] متمایل است. در نتیجهٔ این تمایل، [[گذر عطارد|گذرهای سراسری سیارهٔ تیزعطارد]] از برابر خورشید تنها در زمانی از زمین دیده می‌شود که آن سیاره هنگام گذر از این صفحه (دریچه)، خود بین زمین و خورشید قرار گرفته باشد. این در واقع [[خورشید گرفتگی]]؛ که در ماه مه یا ماه نوامبر پیش می‌آید، به‌طور متوسط حدود هر هفت سال یک بار تکرار می‌شود.<ref>{{cite web |last=Espenak |first=Fred |date=April 21, 2005 |url=http://eclipse.gsfc.nasa.gov/transit/catalog/MercuryCatalog.html |title=Transits of Mercury |publisher=NASA/Goddard Space Flight Center |accessdate=May 20, 2008}}</ref>
[[انحراف محوری|شیب محوری]] تیزعطارد تقریباً صفر است،<ref name="Cosmic1">{{cite book |last=Biswas |first=Sukumar |date=2000 |title=Cosmic Perspectives in Space Physics |publisher=Springer |series=Astrophysics and Space Science Library |page=176 |isbn=978-0-7923-5813-8}}</ref> با دقیق‌ترین مقدار تاکنون اندازه‌گیری شده مقدار آن به ناچیزی ۰٫۰۲۷ درجه بوده‌است.<ref name="Margot2007"/> این به‌طور قابل توجهی کمتر از شیب محوری کم سیارهٔ [[مشتری]] است که پس از تیزعطارد دارای دومین شیب محوری ناچیز در میان همه سیاره‌ها با داشتن ۳٫۱ درجه است. این بدان معناست که از دیدگاه یک ناظر در قطب تیز،عطارد، مرکز خورشید هرگز بیشتر از ۲٫۱ [[دقیقه و ثانیه قوسی|دقیقهٔ قوسی]] در افق بالا نمی‌رود.<ref name="Margot2007"/>
== اساطیر ==
تیزعطارد در [[ادبیات فارسی]] و [[ادبیات عربی]]، «دبیر فلک» نیز خوانده شده‌است. در فارسی به خانه تیزعطارد (برج جوزا و سنبله)، '''پاتو''' می‌گفتند.<ref>[http://www.vajehyab.com/dehkhoda/پاتو لغتنامه دهخدا: پاتو]</ref> نام اروپاییِ این سیاره، Mercury، از واژه‌ای [[زبان لاتین|لاتین]] گرفته شده که در مقابل نام [[زبان یونانی|یونانی]] [[هرمس]] است. خدایی که پیغام برنده برای [[خدایان]] دیگر بوده و به همین دلیل هرمس در اغلب تصاویر با صندل‌های بالدار کشیده می‌شود. علاوه بر پیغام‌رسانی، او نگهدار بازرگانان و مسافران بود. مرکوری در ادبیات افسانه‌ای [[یونان]] و [[روم]]، خدای سخن‌وری و نویسندگی است.
به اعتقاد [[یوهان مرسیه]]، رئیس دانشکدهٔ علوم اختریِ [[دانشگاه پاریس]]، در مقاله‌ای که در اواخر سال ۲۰۰۹ منتشر شد، احتمالاً تیزعطارد یکی از ماه‌های سیارات داخلیِ منظومهٔ شمسی بوده که از [[گرانش]] مادر خود جدا شده و به دام خورشید گرفتار گشته‌است.
== سیاره تیزعطارد و عصر فضا ==
در سال ۱۹۷۴ میلادی، سفینهٔ [[مارینر ۱۰]] آمریکا، از نزدیکی تیزعطارد گذشت و توانست ۶۴۸ عکس خوب، از حدود ۵۰٪ سطح سیاره، که در آن هنگام در برابر [[خورشید]] واقع شده بود، گرفته و مخابره کند. عکس‌ها نشان می‌دهند که سطح تیزعطارد نیز چون ماه، دارای کوه‌ها و نیز دره‌های فراوانی است که به نظر می‌آید به علت بمباران مداوم صدها هزار سنگ آسمانی صورت گرفته باشد. زمان این بمباران‌ها شاید بلافاصله پس از پیدایش و تکوین منظومهٔ شمسی بوده‌است.
عکس‌هایی که فضاپیمای «[[مسنجر]]» ناسا از تیزعطارد برداشته‌است شواهد فعالیت «گسترده» آتشفشانی بر سطح این سیاره را آشکار می‌کند.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/science/story/2008/01/080130_si-mercury-volcanos.shtml بی‌بی‌سی]</ref>
در تیز،عطارد، درهٔ بزرگی به قطر تقریبی ۱٬۳۰۰ کیلومتر وجود دارد که اطراف آن را کوه‌های به نسبت بلندی که ارتفاع برخی از آن‌ها به یک و نیم کیلومتر نیز می‌رسد، احاطه کرده‌اند. برخی از این گودی‌ها، شاید به علت جریان مواد مذاب آتشفشانی قدیمی، صاف و تیز شیار شیار شده‌اند.
ارتباط با مارینر ۱۰ در ۲۴ مارس ۱۹۷۵ قطع شد. این سفینه اولین و تنها سفینه‌ای بوده‌است که تا امروز به مقصد تیزعطارد روانه شده‌است.
در بررسی‌هایی که در سال ۱۹۹۰م از روی [[زمین]] در مورد سیارهٔ تیزعطارد به عمل آمد، دیده شد که دو ناحیه بر روی سطح این سیاره از نقاط دیگر بسیار داغ ترند، علت آن را تأثیر توأم گردش‌های وضعی و انتقالی تیزعطارد در حفظ گرمای گرفته شده از خورشید دانستند؛ زیرا مدت یک شبانه روز در تیزعطارد دو سوم مدت یک سال آن است.
تیزعطارد بر خلاف اندازهٔ کوچکی که دارد، بسیار سنگین است و از این جهت [[ستاره‌شناس]]ان معتقدند، در زیر [[پوسته|پوستهٔ]] سنگی نازک این سیاره، هستهٔ مرکزی بزرگی از جنس [[آهن]]، وجود داشته باشد.
== گذر تیزعطارد ==
[[پرونده:Transit Of Mercury, May 9th, 2016.png|بندانگشتی|250px|چپ|لحظه گذر تیزعطارد از مقابل خورشید که به شکل لکه‌ای گرد و سیاه در گوشهٔ
پایین و سمت چپ تصویر مشخص است. لکه بزرگتر یک لکهٔ خورشیدی است.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=IEkkCaBTgZ8</ref>]]
{{اصلی|گذر عطارد|گذر (ستاره‌شناسی)}}
سیاره تیزعطارد نیز مانند سیاره [[زهره]] بین زمین و خورشید قرار گرفته و از ناظر زمینی موجب [[گذر (ستاره‌شناسی)|گذر]] قرص آن از خورشید می‌گردد. عبور تیزعطارد فقط یا در اردیبهشت ماه (ماه مه) یا آبان ماه (ماه نوامبر) روی می‌دهد؛ و علت ندرت این عبورها (که در هر قرن تا ۱۳بار روی می‌دهند) به این علت است که زاویه میل مدار آن با مدار [[زمین]] (۷درجه) سبب می‌شود که [[سیاره]] معمولاً یا از شمال یا از جنوب خورشید بگذرد.
اندازه‌گیری‌های دقیق عبورهای تیزعطارد نه فقط برای تعیین دقیق مدار تیزعطارد بلکه برای محاسبه دوره تناوب حرکت وضعی زمین نیز به کار می‌آید.
گذرهای تاریخی تیزعطارد:
* ۱۰۱۰ خورشیدی (۷ نوامبر ۱۶۳۱ میلادی) اولین گذر ثبت شده توسط [[پی‌یر گاسندی]] ستاره‌شناس فرانسوی
* ۱۷ اردیبهشت ۱۳۸۲ (۷ مه ۲۰۰۳ میلادی)؛ از ایران هم قابل رویت بود
== جستارهای وابسته ==
* [[جو عطارد|جوّ تیزعطارد]]
* [[اسکان بشر در عطارد|اسکان بشر در تیز]]
== منابع ==
| 