ملکشاه یکم: تفاوت میان نسخه‌ها

'''امیرالمؤمنین سلطان جلال الدوله معز الدنیا و الدین ابوالفتح حسن ملکشاه بن آلپ ارسلان''' بزرگترین سلطان [[سلجوقیان|سلجوقی]] و فاتح [[آناتولی]] بود که به دنبال پیروزی پدرش، [[آلب ارسلان]]، در [[نبرد ملازگرد]] امپراتوری [[بیزانس]] را از آناتولی بیرون راند. وی برادرزادهٔ سلطان [[طغرل]]، بنیان‌گذار [[سلسله سلجوقی]]،سلجوقی، است. ملکشاه پادشاهی یکی از بزرگترین امپراتوری‌های تاریخ [[ایران]] را بر عهده داشت. ماندگارترین میراث وی،<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/maleksah|عنوان=Encyclopaedia Iranica|ص=However, his most lasting legacy was without doubt the “Jalāli” calendar (see CALENDARS ii. In the Islamic period) that was named after his laqab and based on astronomical observations made in the capital Isfahan (Sayili, pp. 161-66).}}</ref> تنظیم [[تقویم جلالی]] است که به نام او و توسط گروهی از ریاضی‌دانان برجستهٔ آن زمان به سرپرستی [[عمر خیام]] انجام گرفت.

او در پانزدهم ماه شوال ۴۸۵ قمری در [[بغداد]] درگذشت.<ref>جی. ا. بویل، تاریخ ایران کمبریج (اسماعیلیان)، ترجمه دکتر تیمور قادری، جلدپنجم، قسمت سوم، تهران: انتشارات مهتاب، 1390، ص24.</ref> ملکشاه علاقه زیادی به ادبیات، علم و هنر نشان داد. از سلطنت او به خاطر مساجد باشکوه پایتخت خود (اصفهان)، اشعار [[خیام|عمر خیام]] و اصلاح تقویم ([[گاه‌شماری جلالی|تقویم جلالی]]) یاد می‌شود. در دوره پادشاهی وی، مردم او از صلح داخلی<ref name=":0"/> و بُردباری مذهبی برخوردار بودند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.britannica.com/biography/Malik-Shah|عنوان=Encyclopaedia Britannica|ص=Malik-Shāh displayed a great interest in literature, science, and art. His reign is memorable for the splendid mosques of his capital, Eṣfahān, for the poetry of Omar Khayyam, and for the reform of the calendar. His people enjoyed internal peace and religious tolerance}}</ref>

ملکشاه در سال ۱۰۷۲ جانشین پدرش آلپ ارسلان شد. او ابتدا باید بر شورش عموی خود یعنی [[قاورد|ملک قاورد]] در کرمان و حمله [[آل افراسیاب|قراخانیان]] بخارا به خراسان فائق می‌آمد. پس از آن او امپراتوری خود را بیش از جنگ واقعی با دیپلماسی خود تثبیت و گسترش داد. وی شاهنشاهی‌های سلطنتی سابق بین‌النهرین و آذربایجان را سرکوب کرد، سوریه و فلسطین را به دست آورد، از نفوذ قاراخانیان با قدرت جلوگیری کرد و کنترل مکه، مدینه، یمن و سرزمین‌های خلیج فارس را در دست گرفت. سلطه [[سلجوقیان روم]]، کنترل وی بر [[ترکمان (اصطلاح قومی)|ترکمانان]] [[آناتولی]] را به چالش کشید.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Malik-Shāh {{!}} Seljuq sultan|نشانی=https://www.britannica.com/biography/Malik-Shah|وبگاه=Encyclopedia Britannica|بازبینی=2020-12-22|کد زبان=en}}</ref>

# لشکرکشی به [[اورشلیم]] ([[فلسطین]]) و [[دمشق]] ([[سوریه]])

دربارهٔ ملکشاه سلجوقی گفته‌اند که فرزند مورد علاقهٔ [[آلپ ارسلان|آلب ارسلان]] و بسیار دلاور و متهور بود. با تمام سلاح‌های زمان خود آشنا، و سوارکار و چوگان‌باز چالاکی بوده‌است. در ابتدای سلطنت با مخالفت عموی خود [[قاورد]]،<ref name="sara1">{{یادکرد وب |url=http://turkmenlerbirlesigi.jimdo.com/شاهان-وحکمرانان-و-شخصیت-های-تاریخی/سلجوقیان/ملکشاه-سلجوقی/ |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۲۹ اکتبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402160634/http://turkmenlerbirlesigi.jimdo.com/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%88%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C/%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%86/%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C/ |archivedate=۲ آوریل ۲۰۱۵ |dead-url=yes}}</ref> حاکم [[کرمان]]، مواجه شده و به قصد جنگ با وی لشکر کشید. در نبردی که در نزدیکی [[کرج ابودلف|کرج]] (شهری در نزدیکی اراک کنونی) روی داد قاورد را شکست داده و وی را به اتفاق دو پسرش، ایران‌شاه و سلطان‌شاه، اسیر نمود. به توصیهٔ خواجه [[نظام الملک|نظام‌الملک]] قاورد را مقتول و دو پسرش را نابینا نمود. پس از تسلط شروع به توسعهٔ کشور کرده و در سال ۴۸۰ [[قمری]] دخترش را به ازدواج [[مقتدی (خلیفه)|المقتدی]] خلیفه بغداد درآورد. پس از آن به طرف [[خراسان]] و [[ماوراءالنهر]] شروع به پیشروی و توسعه نمود. در سال ۴۸۱ قمری شهر سمرقند را محاصره و تسخیر و حاکم سمرقند را موظف به رعایت حال سکنهٔ شهر نمود. سپس بطرف [[دمشق]] و [[انطاکیه]] روی کرده و آن مناطق را نیز منضم به قلمرو خود کرد. در کلیهٔ این امور از تدبیر وزیر باکفایت خود، خواجه نظام‌الملک، سود می‌برد. بنا به تاریخ ثبت شده، ملک‌شاه بسیار منصف و دادگر بوده و در آبادانی و رعایت احوال مردم بسیار کوشیده و شاید که همین‌ها هم به تدبیر وزیر وی بوده‌است. در اواخر سلطنت، از توسعهٔ قدرت و محبوبیت خواجه [[نظام الملک|نظام‌الملک]] بیمناک شد و قدرت و سلطنت خویش را در خطر دید که در این میان نفوذ و تلقین همسرش [[ترکان خاتون]]، (دختر ابوالمظفر عمادالدوله ابراهیم طمغاج بن نصر) که تسلط زیادی بر ملک‌شاه داشت بی‌تأثیر نبود. پیشکار ترکان خاتون خسرو فیروز [[تاج‌الملک قمی|تاج‌الملک]] ابوالغنائم بود و ترکان خاتون سعی داشت تاج‌الملک را به جای نظام‌الملک به وزارت برساند. انگیزهٔ [[ترکان خاتون]] نیز تضمین آیندهٔ سلطنت پسر کوچکش بود که با وجود برکیارق، پسر زبیده خاتون، دختر امیر یاقوتی که مورد تأیید [[نظام الملک|نظام‌الملک]] بود این سلطنت سرانجامی نداشت. هرچند تاج‌الملک پس از نظام‌الملک خود به مقام وزارت نرسید، منصب «شرف‌الملک ابوسعد مستوفی» را به «مجدالملک ابوالفضل قمی» و منصب «کمال‌الدین ابوالرضا عارفی» را به «سدیدالملک ابوالمعالی» داد.<ref>http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=ملکشاه+سلجوقی&SSOReturnPage=Check&Rand=0</ref>

در اواسط حکومت ملکشاه، در حدود سال ۴۷۰ ق. [[سلجوقیان]] یکی از پهناورترین امپراتوری‌های زمان به‌شمار می‌رفتند. به گفتهٔ نیشابوری: «در جمیع بلاد و دیار، از اقاصی ترک تا نهایهٔ روم و شام و یمن، خطبه و سکه به نام او [ملکشاه] مطرز و مزیّن بود».<ref>{{پک|نیشابوری|1332|ک=سلجوق نامه|ص=31}}</ref>

پس از درگذشت ملکشاه [[امپراتوری سلجوقی]] تضعیف گشت و رقابت برای قلمرو پهناور آن میان پسران و برادرانش آغاز گشت. [[قلج ارسلان یکم|قلیج ارسلان]] سلطنت روم را دوباره بر پا کرد و [[تتش|توتوش]] اول در سوریه حاکم شد. در ایران [[محمود پسر ملکشاه|سلطان محمود اول]] با توطئهٔ [[ترکان خاتون]] جانشین ملکشاه شد و در مقابل وی برادر بزرگش [[برکیارق]] قد علم کرد و با کمک غلامان و امرای نظامیه به قدرت رسید.