چرکس: تفاوت میان نسخه‌ها

چرکس‌ها یکی از اقوام ساکن شمال غرب قفقاز هستند که به زبان چرکسی از شاخه زبان‌های شمال باختری قفقازی (ایبری- قفقازی) سخن می‌گویند. این قوم از تبار قفقازی آدیغه‌ای- آبخازی‌ست که هم‌اکنون در سه جمهوری [[قفقاز شمالی]] یعنی جمهوری کاباردینو- بالکاریا (قبارطه- بلغار)، جمهوری کاراچای- چرکسیا (قره چای- چرکس) و جمهوری آدیغه پراکنده هستند. ناحیهٔ چرکسستانچرکستان که منظور [[جغرافیای تاریخی]] چرکس‌ها است، در تاریخ ۳۰۰ سالهٔ اخیر خویش، تبدیل به محل مجادلات منطقه‌ای سه دولت ایران، روس و عثمانی شده بود. چرکس‌ها در طول تاریخ همواره به‌صورت برده و غلام برای حکومت‌های گوناگون جنوبی از جمله ایرانیان و عثمانیان آورده می‌شدند، بدین ترتیب این قوم توانستند در نواحی جنوب و به‌خصوص در دربار ایران و عثمانی نفوذ کنند و تأثیرات به‌سزایی در برخی از دوران تاریخی داشته باشند. بعد از فروپاشی شوروی، تمایلات استقلال‌طلبانه در این ناحیه آغاز شد و چرکس‌ها نیز وارد مناقشات قفقاز شدند. از جمله مهم‌ترین مناقشات، می‌توان درگیری میان گرجس‌ها و آبخازها را اشاره کرد که نهادها و نیروهای نظامی چرکسی با گرجیان به مبارزه پرداختند.<ref>{{Cite journal|last=زرگری‌نژاد|first=غلامحسین|last2=کاظم‌زاده|first2=حامد|date=1387-04-01|title=چرکس ها؛ بحران خاموش|url=http://noo.rs/U5t7V|journal=مطالعات اوراسیای مرکزی|language=fa|volume=2|issue=1|pages=67–86}}</ref>

پس از شکست [[عثمانی‌ها]] در [[قفقاز]] از [[روسیه]] و امضاء عهدنامه [[آدریانوپل]] در ۱۲۴۵/۱۸۲۹ چرکس‌ها تا سال ۱۲۸۱/۱۸۶۴ مقاومت زیادی در برابر روس‌ها کردند<ref>J. B. Baddeley, The Russian Conquest of the Caucasus , London 1908</ref> و بنا بر گزارش‌های عثمانی ۵۹۵٬۰۰۰ چرکس در میان سال‌های ۱۲۷۲/۱۸۵۶ و ۱۲۸۱/۱۸۶۴ منطقه بومی خود در قفقاز را ترک کرده و به [[آناتولی]] و [[روملی]] مهاجرت کردند.<ref name="Čerkes. Encyclopaedia of Islam"/> در زمان عثمانیان، به‌ویژه در سدهٔ ۱۷ میلادی، بردگان چرکس به مناصب بالایی در دستگاه حکومتی عثمانی رسیدند. پس از آن دوره، نوادگان این موج عظیم مهاجران چرکس (و لاز و غیره) به تدریج ترک‌زبان شده به‌طوری‌که شمار بزرگی از مردم ترک‌زبان ترکیه امروزی از تبار آسیایی (چرکس و لاز و گرجی…) هستند.<ref name="همان">همان.</ref> بر پایه سرشماری سال ۱۹۴۵ در ترکیه، تنها ۶۶٬۶۹۱ چرکس هنوز به [[زبان چرکسی]] صحبت می‌کردند.<ref name="همان"/>

قابل توجه است که برخی از چرکس‌ها هنوز در [[ایران]] نیز زندگی می‌کنند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Hamed Kazemzadeh: Circassians in Iran|نشانی=https://caucasustimes.com/en/circassians-in-iran/|وبگاه=Caucasus Times|تاریخ=2018-02-09|بازبینی=2020-10-01|کد زبان=en-US|نام خانوادگی=itekushev|نویسنده=}}</ref>