'''تقسیمات کشوری [[تاجیکستان]]''' از ۳۲ [[ولایت‌های تاجیکستان|ولایت]]، ۱ [[ناحیه‌های تابع جمهوری|ناحیهٔ تابع جمهوری]]، ۱ پایتخت، ۵۸۴۷ [[ناحیه‌های تاجیکستان|ناحیه]] و ۴۰۱۳۶۸ [[جماعت‌های تاجیکستان|جماعت]] تشکیل می‌شود که ولایت‌ها شامل [[ولایت مختارخودمختار کوهستانکوهستانی بدخشان]]، [[ولایت سغد]]، [[ولایت ختلان]] و [[ناحیه‌های تابع جمهوری]] می‌شوند. هر '''ولایت''' به چندین '''ناحیه''' و هر ناحیه به چندین '''جماعت''' و هر جماعت به چندین '''ده''' تقسیم می‌گردد.
تقسیمات کشوری جمهوری تاجیکستان از بدو تأسیس آن دستخوش تغییر بوده‌است و نام جای‌های آن به علت‌های گوناگون عوض شده‌است. برای نمونه، انگیزهٔ سیاسی در تغییر نام دو شهر عمدهٔ تاجیکستان مشهود است. در دورهٔ شوروی، [[دوشنبه (شهرتاجیکستان)|دوشنبه]] پایتخت این کشور چندی ''استالین‌آباد'' خوانده می‌شد و به شهر [[خجند]] نیز ''لنین‌آباد'' می‌گفتند. برخی از تغییر نام‌ها به‌دلیل جابه‌جایی جمعیت بوده‌است. برای نمونه در اواخر دههٔ ۱۹۵۰ میلادی که گروهی از مردم [[مستچامست‌چاه]] از بالا آب [[زرافشان، تاجیکستان|زرافشان]] به دشت‌های واقع در گوشهٔ شمال غربی تاجیکستان کوچانیده شدند، نام مستچامست‌چاه را با خود به آن‌جا بردند.<ref name=":0">{{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=برجیان|نام=حبیب|پیوند نویسنده=حبیب برجیان|نام خانوادگی۲=دادبه|نام۲=اصغر|پیوند نویسنده۲=علی‌اصغر دادبه|مقاله=تاجیکستان|دانشنامه=[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|ویرایش=|جلد=۱۴|سال=۱۳۸۵|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|شابک=964-7025-54-8|صفحه=۲۴۷–۲۷۲|نشانی=http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/4103|زبان=fa}}</ref>
[[ولایت خودمختار کوهستانی بدخشان]] بدخشان،، تنها ولایتی است که نام آن از بدو تشکیل تاجیکستان تاکنون بی‌تغییر مانده‌است. صفت «مختار» (خودمختار) برای این ولایت هرگز جدی نبوده‌است و آن اختیارات فرهنگی که قانون اساسی [[اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی|اتحاد شوروی]] برای نواحی خودمختار پیش‌بینی کرده‌بود، از جانب مردم بدخشان مورد تقاضا نبوده‌است. [[خجند|ولایت خجند]] در شمال که رشتهٔ حصار، آن را از دیگر نواحی تاجیکستان جدا می‌کند، در دورهٔ شوروی، لنین‌آباد خوانده می‌شد. نواحی مرکزی و جنوبی که تنهٔ اصلی تاجیکستان را تشکیل می‌دهد و مشتمل بر یک تا ۴ ولایت بوده، بارها دستخوش تجدیدنظر اداری واقع شده‌است. در سال ۱۹۴۴ میلادی این ناحیه مشتمل بر ولایت مرکزی وابسته به پایتخت یا «ناحیه‌های تابع جمهوری»، [[غرم]]، [[کولاب]] و [[باختر (تاجیکستان)|قرغان تپه]] بود. ابتدا ولایت کولاب و سپس ولایت قرغان تپه در اوایل دههٔ ۱۹۸۰ میلادی از ناحیه‌های تابع جمهوری جدا شدند. پس از [[استقلال تاجیکستان]] دو ولایت کولاب و قرغان تپه در ولایت واحدی ادغام شدند که نام تاریخی ختلان بر آن نهاده شد.<ref name=":0">{{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=برجیان|نام=حبیب|پیوند نویسنده=حبیب برجیان|نام خانوادگی۲=دادبه|نام۲=اصغر|پیوند نویسنده۲=علی‌اصغر دادبه|مقاله=تاجیکستان|دانشنامه=[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|ویرایش=|جلد=۱۴|سال=۱۳۸۵|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|شابک=964-7025-54-8|صفحه=۲۴۷–۲۷۲|نشانی=http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/4103|زبان=fa}}</ref>
