|
|Image=Vayu Deva.jpg
|Caption=Vayu, on his mount, the [[آهو]] symbolizing swiftness
|Name=وایووَیو
|Devanagari=वायु
|Sanskrit_Transliteration=''Vāyu''
|relatives=[[هانومان]] (son), [[بهیم]] (son), [[Draupadi]] (daughter-in-law)
}}
'''ایزد ویووَیو''' {{به سانسکریت|vayu}} یا '''وایوی دوگانه''' یا '''دیو وایووَیو''' یا '''وای‌بُد''' یا '''ایزد وَیو'''، از ایزدان مشترک ایرانی و هندی و خدای باد است. وایوَیو چهره‌ای دوگانه دارد، خوب و بد زیرا باد از هر دو جهان نیک و بد می‌گذرد. او نیکوکار است و در عین‌حال می‌تواند با نیروی ویرانگر خود همه‌چیز و همه‌کس را نابود سازد. در اساطیر سایر تمدن‌ها با نام‌های دیگر حضور دارد. در تمدن هندی هم وجود دارد و در اساطیر هند از نفس غول جهانی و ارواح خدایان پدید آمده‌است. در اساطیر ایران وایوَیو نماد بی‌طرفی است و در خلأ میان دنیای نور و ظلمت جاری است. هم آفرینندهٔ مرگ است و هم زندگی‌بخش و هم برای اورمزد و هم برای اهریمن قربانی می‌کند.<ref>{{پک|خدایی|۱۳۸۸|ک=فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران|ص=۲۴۸}}</ref>
== معرفی ==
=== ایزدان ===
پس از اینکه اورمزد کار آفرینش امشاسپندان را به پایان می‌رساند، ایزدان را می‌آفریند که قوای منفی و مقابل دیوان هستند.
تعدادی از ایزدان باستانی هستند و قبل از زرتشت جنبه خدایی داشتند مانند: مهر،[[مهر]]، ناهید،[[ناهید]]، [[وای تیشتر،تیشتر]]، [[بهرام]] و [[رپیثوین]]. دسته ای دیگر از ایزدان با آیین دینی ارتباط دارند مانند: [[آذر (ایزد)|ایزد آتش]] و ایزد [[هوم]]. برخی دیگر از ایزدان نمادهای طبیعت هستند مثل ایزد آسمان و خورشید.<ref>{{پک|آموزگار|۱۳۹۵|ک=تاریخ اساطیر ایران|ص=۱۹}}</ref>
خدایان سلسله مراتبی دارند برخی از اهمیت بیشتری و برخی دیگر از اهمیت و وظیفه کمتری برخوردارند. اما این موضوع منجر به تفاخر ایزدی بر ایزد دیگر نشده‌است و ایزدان کم‌اهمیت به هیچ عنوان کوچک و خوار شمرده نمی‌شوند.<ref>{{پک|آموزگار|۱۳۹۵|ک=تاریخ اساطیر ایران|ص=۲۰}}</ref>
=== ایزد وَیو ===
وَیو vayu یا وایوی دوگانه یا دیو وایو یا وای‌بدوای‌بُد از ایزدان مشترک ایرانی و هندی و خدای باد است. وایوَیو چهره‌ای دوگانه دارد، خوب و بد زیرا باد از هر دو جهان نیک و بد می‌گذرد.<ref>{{پک|خدایی|۱۳۸۸|ک=فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران|ص=۲۴۸}}</ref>
وایوَیو یکی از خدایان اسرار آمیز هندو اروپایی است که نماد باد است که در طوفان مرگ و در ابر بازان زا زندگی را به ارمغان می‌آورد. در هند بر این تصورند که این ایزد از نفس غول جهانی می‌دانند و همچنین او را روح خدایان بشمار می‌آورند. در ایران نیز او را به دو صورت نیک و بد یاد می‌کنند؛ که برای جنبه نیک او، اورمزد و دیگر خدایان برای او قربانی می‌کنند. ایزد وایوَیو گردونه‌ای زرین دارد و او خدایی نیرومند، فراخ سینه، جنگجویی سهمناک، دلیر، تیزرو و پیروز شونده توصیف شده‌است. او در حالی که جامه نبرد بر تن دارد و با سلاح زرین خود به تعقیب دشمنان خود می‌پردازد و اهریمن را نابود می‌سازد و از آفرینش اورمزد پاسداری می‌کنند. وایوَیو مظهر آسمانی ارتشتاران است و لباس ارغوانی ارتشتاران سالاری را به تن دارد. همانگونه که اورمزد در بالا و روشنی فرمانروایی می‌کند، اهریمن نیز در پایین‌ترین و تاریکی فرمانروایی می‌کند و وایوَیو در میان این دو و در خلأ فرمانروایی می‌کند.<ref>{{پک|آموزگار|۱۳۹۵|ک=تاریخ اساطیر ایران|ص=۳۰}}</ref><ref>{{پک|هینلز|۱۳۹۱|ک=شناخت اساطیر ایران|ص=۳۴}}</ref>
وایوَیو نوعی مفهوم بی‌طرفی و دوپهلویی دارد زیرا وایوَیو خوب در گروه ایزدان و هم وای بدوَیو در زمره اهریمنان قرار می‌گیرد؛ به عبارت دیگر ایزد وایوَیو دو جنبه دارد، جنبه حیات بخش و جنبه مرگ آفرین. او هم نخستین دمی است که زندگ با او آغاز می‌شود و هم واپسین دمی است که مرگ را با خود به همراه می‌آورد.<ref>{{پک|آموزگار|۱۳۹۵|ک=تاریخ اساطیر ایران|ص=۳۱}}</ref>
بسیاری بر این عقیده اند که وایوَیو تنها یک جنبه شخصیتی داشته‌است با دو سیمایی متفاوت ــ نیکوکار و شوم ــ و پیدا کردن دو جنبه شخصیتی وایوَیو حاصل تفکر متاخر است. وایوَیو را ایزدی هراس‌انگیز و با شخصیتی بی‌رحم تصور می‌کنند که هیچ‌کس از یاری او ناگزیر نیست ولی اگر چنان‌که شایسته اوست خشنودش کنند در یورش‌ها به یاری آدمیان می‌شتابد همانگونه که باد از سرزمین‌های نیک و بد گذر می‌کند. این شخصیت می‌توانند هم پیوند دهنده و هم نابود کننده باشد.<ref>{{پک|آموزگار|۱۳۹۵|ک=تاریخ اساطیر ایران|ص=۳۱}}</ref>
صفت عمده او در متون پهلوی «دیرنده خدا» یا «دیرنگ خدا» است یعنی کسی که فرمانروایی دراز مدت دارد و در مواردی ایزد رام همسان او شده‌است.<ref>{{پک|آموزگار|۱۳۹۵|ک=تاریخ اساطیر ایران|ص=۳۲}}</ref>
همچنین در بعضی منابع او را با ایزد باد یکی دانسته‌اند.<ref>{{پک|آموزگار|۱۳۹۵|ک=تاریخ اساطیر ایران|ص=۴۰}}</ref>
جنبه اهریمنی این ایزد وایوَیو بدنام د ارددارد که روان در گذشتگان را در اختیار دارد و اوست که جان را از تن جدا می‌کند.<ref>{{پک|آموزگار|۱۳۹۵|ک=تاریخ اساطیر ایران|ص=۴۳}}</ref>
== پانویس ==
| 