نبرد دوم خارکوف: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۴۶:
== طرح و آماده‌سازی آلمان ==
بر اساس جزئیات دستورالعمل روز ۱۲ فوریه [[فرماندهی عالی نیروی زمینی آلمان]] در جهت آماده‌سازی تهاجم تابستانه، [[گروه ارتش جنوب]] می‌بایست رخنه دشمن در ناحیه غرب [[ایزیوم]] را از بین می‌برد.{{sfn|Blau|1955|p=۱۱۳–۱۱۵ & ۱۱۹}} این مسئله با انتقال خط مقدم به رود دونتس، علاوه بر تسهیل امر استقرار نیرو و تدارکات‌رسانی، تعداد زیادی از آرایش‌های آلمانی را که در این زمان دور این برآمدگی قرار داشتند آزاد می‌کرد.{{sfn|Citino|2007|p=۹۲}} بدین منظور ارتش ششم ورماخت به فرماندهی سپهبد [[فریدریش پائولوس]] در شمال بین [[بلگورود]] و [[بلاکلایا]] و ارتش یکم زرهی آن به فرماندهی ارتشبد [[ایوالت فون کلایست]] در جنوب در [[پاولوگراد]] مستقر شدند. این نیرو قصد محاصره و انهدام قوای درون برآمدگی ایزیوم را داشت تا خط مقدم خود را صاف و برای تهاجم اصلی در جنوب مهیا کند.{{sfn|Tucker-jones|2017|p=۸۹}} بر این تهاجم [[اسم رمز]] عملیات ''فردریکوس'' نهاده شد و زمان آغاز آن
== طرح، آماده‌سازی و نیروهای شوروی ==
استالین اوایل ماه مارس از قرارگاه‌های عالی میدانی از جمله جهت جنوب غربی به فرماندهی مارشال سیمیون تیموشنکو، خواست گزارشی از شرایط راهبردی و عملیاتی خود و همچنین پیشنهادهای عملیاتی برای کارزار پیش رو ارائه کنند. تا اواسط ماه مارس ستاد کل ارتش سرخ مفاهیم مقدماتی خود در رابطه با این کارزار را تکمیل کرد که به تأیید استالین رسید. در پایان ماه ''استاوکا'' پیشنهادهای مشروح عملیاتی ارائه شده را مورد مطالعه قرار داد. بر مبنای گزارش سرلشکر [[ایوان باگرامیان]]، رئیس ستاد آن، جهت جنوب غربی شوروی دفاع آلمان در مناطق جنوبی را ضعیف می‌دانست. پنداشته می‌شد ارتش ششم ورماخت در اثر رزم زمستانه به شدت تضعیف و ذخایر راهبردی کلیدی آلمان به صورت تکه‌تکه به‌کارگرفته شده‌است. بر این اساس از ده لشکر پیاده‌نظام ورماخت که در مقابل [[جبهه جنوب غربی (شوروی)|جبهه جنوب غربی]] شوروی قرار داشتند هشت لشکر «پاره‌پاره شده‌اند» و صرفاً وظایف دفاعی داشتند. بدین شکل نتیجه گرفته شد نیروهای آلمانی در ناحیه خارکوف پیش از بازسازی و دریافت مقادیر زیادی ذخایر راهبردی قادر به عملیات فعال نخواهند بود و این مسئله تا پیش از فرا رسیدن فصل گرما، احتمالاً میانه ماه مه، محقق نخواهد شد. به هر صورت گردآوری نیروهای ذخیره آلمانی به‌خصوص قوای زرهی در مناطق پشت خط مقدم مورد شناسایی شوروی قرار گرفته بود. به هر حال پنداشته می‌شد آلمانی‌ها با متمرکز کردن قوای خود در شرق [[گومل]] و ناحیه [[بریانسک]] مجدداً قصد دارند اقدام به تسخیر مسکو بکنند و از تمرکز قوا در جنوب برای یک تهاجم ثانویه بین نواحی شمالی رود دونتس و [[تاگانروگ]] در کرانه دریای سیاه استفاده خواهند کرد. بر این قاعده رهبران جهت جنوب غربی شوروی تصور می‌کردند تهاجم پیش‌دستانه در قسمت جنوبی خطر دشمن را دفع خواهد کرد و اقدامات آن‌ها در جهت مسکو را با اختلال جدی مواجه خواهد ساخت.{{sfn|Glantz|1998|p=۲۴–۲۶}}
طرح تهاجمی جهت جنوب غربی روز ۲۲ مارس برای ''استاوکا'' فرستاده شد. این طرح پیشنهاد به یک تهاجم کلی توسط سه جبهه بریانسک، جنوب غربی و جنوبی شوروی برای انهدام دفاع آلمان در مناطق جنوبی و پاکسازی آن‌ها از اراضی شرق خط رود [[دنیپر]] می‌کرد. در الحاقیه‌ای به این طرح، شورای نظامی جهت جنوب غربی شوروی از ''استاوکا'' خواست مقدار قابل توجهی نیروی کمکی برای آن تأمین کند تا سطح توان این جهت به مقدار لازم برای این عملیات بازگردد. این درخواست شامل ۳۲ تا ۳۴ لشکر تفنگ‌دار، ۲۷ یا ۲۸ تیپ تانک، ۱۹ تا ۲۴ هنگ توپخانه، ۷۵۶ هواگرد رزمی، ۲۵۰ هزار نفر نیروی تازه‌نفس و دو لشکر هوایی برد بلند می‌شد.{{sfn|Glantz|1998|p=۲۶–۲۷}} به هر صورت، بر مبنای راهبرد اتخاذ شده در ''استاوکا'' و با توجه به مهیا نبودن این میزان نیروی کمکی مخصوصا در زمینه یگان‌های تانک، استالین از جهت جنوب غربی شوروی خواست عملیات محدودتری به صورت محلی در ناحیه خارکوف اجرا کند. بر این اساس تیموشنکو و باگرامیان تا روز ۳۰ مارس کلیات طرح عملیات کوچک‌تر و واقع‌بینانه‌تر دیگری در ناحیه برآمدگی ایزیوم تنظیم کردند. این طرح که میزان نیروی کمکی مورد تقاضا را به ۱۰ لشکر تفنگ‌دار، ۲۶ تیپ تانک، ۱۰ هنگ توپخانه و مقدار کافی نیروی جایگزین که توان جهت جنوب غربی را به ۸۰ درصد برساند، تقلیل داد، مورد تایید استالین قرار گرفت.{{sfn|Citino|2007|p=۹۰}}{{sfn|Glantz|1998|p=۲۸}}{{sfn|Ziemke|Bauer|1987|p=۲۷۰}} بدین ترتیب، روز ۱۰ آوریل ارتش به‌تازگی بازتشکیل‌شده بیست‌وهشتم شوروی از ذخیره راهبردی در اختیار جبهه جنوب غربی قرار گرفت و بین دو ارتش بیست‌ویکم و سی‌وهشتم شوروی در ناحیه [[ولچانسک]] در خط مقدم مستقر شد.{{sfn|Cumins|2011|p=۸۹}}
تیموشنکو روز ۸ آوریل شخصا فرماندهی جبهه جنوب غربی شوروی را دست گرفت و دو روز بعد جزئیات طرح را ارائه کرد که به تایید ''استاوکا'" رسید. طرح جدید یک [[حرکت گازانبری]] علیه مواضع آلمانی‌ها در حوالی خارکوف را پیشبینی می‌نمود. حمله در دو مرحله عمده صورت می‌گرفت: ۱- شکستن نخستین و دومین خط دفاعی دشمن و انهدام ذخایر تاکتیکی آن ۲- انهدام ذخایر عملیاتی دشمن و تکمیل محاصره.{{sfn|Ziemke|Bauer|1987|p=۲۷۰-۲۷۱}} بر این اساس در جناح راست ارتش بیست‌وهشتم جبهه جنوب غربی شوروی حمله‌ای از سر پل [[ولچانسک]] در رود دونتس شمالی در شمال شرقی خارکوف صورت می‌داد. این ارتش گروه شوک خود متشکل از شش لشکر تفنگ‌دار و چهار تیپ تانک را در یک خط مقدم کم‌عرضِ ۲۰ کیلومتری علیه [[سپاه ۱۷ (ورماخت)|سپاه ۱۷]] ارتش ششم ورماخت متمرکز می‌ساخت. پس از شکسته شدن خط دشمن در این قسمت، سپاه ۳ محافظ سواره‌نظام شوروی از لایه دوم وارد میدان می‌شد تا از شکاف ایجاد شده بهره ببرد و با چرخش به سمت جنوب خارکوف را از شمال محاصره کند. همزمان ۶۵ کیلومتر رو به جنوب، جناح چپ این جبهه متشکل از ارتش ششم با هشت لشکر تفنگ‌دار و چهار تیپ تانک با پشتیبانی ۱۴ هنگ توپخانه و گروه عملیاتی ''بوبکین'' با دو لشکر تفنگ‌دار، یک سپاه سواره‌نظام و یک تیپ تانک از سر پل بزرگ‌تر بارونکوو بر رود دونتس جنوبی در جنوب خارکوف حرکت می‌کرد. همانند قسمت شمالی، با شکافته شدن مواضع آلمانی‌ها، دو سپاه ۲۱ و ۲۳ تانک از موقعیت بهره می‌گرفتند و با چرخش تند به سمت شمال به سپاه ۳ محافظ سواره‌نظام شوروی که رو به جنوب می‌آمد، متصل می‌شدند. این دو انبر بیشتر نیروهای ارتش‌های یکم زرهی و ششم ورماخت را به محاصره درمی‌آورد. سپاه ۶ سواره‌نظام شوروی نیز با ورود به شکاف ایجاد شده در قسمت جنوبی رو به غرب می‌رفت تا با تصرف [[کراسنوگراد]]، حلقه بیرونی را تشکیل دهد و از آن در مقابل هر گونه تلاش آلمانی‌ها از بیرون برای شکستن محاصره محافظت کند. در این حین جبهه جنوبی شوروی با ارتش‌های پنجاه‌وهفتم و نهم، مامور به مراقبت از جناح چپ (جنوبی) عملیات در برابر حملات دشمن بود. جهت جنوب غربی شوروی قصد داشت ۷۵۶ هزار نفر نیرو و ۹۲۳ تانک را علیه ارتش ششم ورماخت متمرکز کند. تیموشنکو مقدار اندکی نیروی ذخیره شامل دو لشکر تفنگ‌دار، سه لشکر سواره‌نظام و سه گردان مستقل تانک برای خود باقی گذاشت.{{sfn|Glantz|2015|p=۱۲۹ & ۱۳۵}}{{sfn|Citino|2007|p=۹۰-۹۱}}{{sfn|Ziemke|Bauer|1987|p=۲۷۱}} با وجود این که جبهه بریانسک شوروی در ابتدا بخشی طرح اولیه تیموشنکو بوذ، در نهایت تصمیم بر باقی ماندن این جبهه در موضع خود برای مقابله با تهاجم احتمالی آلمانی‌ها به سمت مسکو گرفته شد.{{sfn|Tucker-jones|2017|p=۸۹–۹۰}}
خط ۶۶:
[[پرونده:Kharkov2.jpg|بندانگشتی|اسرای گرفته شده از شوروی در نبرد دوم خارکوف]]
[[پرونده:Bundesarchiv Bild 183-B26082, Kriegsgefangene auf dem Marsch durch Charkow.jpg|بندانگشتی|ستون اسرای تا حدود زیادی بدون محافظ ارتش سرخ در خارکوف]]
تیموشنکو در ابتدا قصد داشت عملیات را از روز ۴ مه آغاز کند اما این مسئله در پی مواجهه با مشکلاتی در انتقال نیروهای تهاجمی از فواصل طولانی، به تاخیر افتاد.{{sfn|Citino|2007|p=۹۱}} تهاجم ارتش سرخ در نهایت، یک هفته پیش از ورماخت، از روز ۱۲ مه آغاز شد. پس از یک ساعت گلوله‌باران توپخانه و چند حمله هوایی، جبهه جنوب غربی شوروی حالت تهاجمی به خود گرفت. به هر صورت غافلگیری در سطح تاکتیکی حاصل شد.
در قسمت جنوبی، ارتش ششم شوروی تمرکز حمله خود را بر لشکرهای صدوهشتم پیاده‌نظام مجارستان و ۴۶۴ام امنیت ورماخت که توان لازم برای پایداری را نداشتند، قرار داد. انبر جنوبی ارتش سرخ در عرض دو روز ۶۰ کیلومتر پیش رفت. با این حال ضعف در امور ستادی سبب شد دو سپاه تانک که در قسمت شمالی نیروهای تیموشنکو سپاه ۱۷ ورماخت را زیر حملات هوایی پس زدند اما سپاه ۳ سواره‌نظام محافظ شوروی که هنوز به شکل کاملی در نقطه تجمع شمالی خود گرد نیامده بود، نتوانست یک رخنه عملیاتی حاصل کند. پائولوس در تلاش بود جلوی ادامه پیشروی دشمن را بگیرد و موفقیت‌هایی در این زمینه کسب کرد. او با به‌کارگیری لشکرهای [[لشکر سوم زرهی (ورماخت)|سوم]] و [[لشکر بیست و سوم زرهی (ورماخت)|بیست‌وسوم زرهی]] ورماخت ضد حملاتی علیه جناحین چپ ارش بیست‌وهشتم و راست ارتش سی‌وهشتم شوروی صورت داد. قوای سپهبد [[دمیتری ریابیشف]] در ارتش بیست‌وهشتم شوروی تا روز ۱۷ مه خود را به ۲۰ کیلومتری خارکوف رساندند تا این که در مقابل دفاع ارتش ششم ورماخت متوقف شدند. در پی این شرایط ''استاوکا'' روز ۱۶ مه به جبهه بریانسک شوروی دستور داد با ارتش چهلم در جناح چپ خود در همسایگی جناح راست جبهه جنوب غربی شوروی، بلافاصله حمله‌ای به سمت [[کورسک]] به اجرا درآورد تا از تهاجم تیموشنکو پشتیبانی کند. به هر صورت نیروهای ارتش چهلم شوروی از آمادگی لازم برای چنین اقدامی برخوردار نبودند و فاصله زیادی با درگیری‌های ناحیه خارکوف داشتند.{{sfn|Cumins|2011|p=۸۹}}
با وجود پیشروی به سمت غرب و شمال، ارتش سرخ نتوانست دهانه برآمدگی را فراخ‌تر کند.{{sfn|Tucker-jones|2017|p=۸۹–۹۰}} در این حال با انفعال نسبی جبهه جنوبی شوروی، گروه ارتش جنوب ورماخت توانست بخشی از نیروهای خود را از قسمت‌های دیگر خط مقدم آزاد کند.{{sfn|Cumins|2011|p=۸۹}}
=== ضد حمله آلمانی‌ها ===
پس از انتقال سپاه ۸ هوایی ''لوفت‌وافه'' به این ناحیه{{sfn|Glantz|2015|p=۱۳۷}}،
== پیامدها ==
نبرد دوم خارکوف یک پیروزی بزرگ برای آلمانی‌ها به حساب می‌آمد و روحیه متزلزل آن‌ها به شکل قابل توجهی بهبود بخشید. به هر صورت این نبرد در آماده‌سازی آلمان برای تهاجم تابستانه خلل آفرید. یگان‌های آلمانی درگیر این نبرد نتوانستند در چارچوب زمانی مقرر بازسازی خود را تکمیل کنند. در نتیجه برنامه آماده‌سازی‌ها تغییرات زیادی کرد و آغاز تهاجم تابستانه تا روز ۲۸ ژوئن به تاخیر افتاد.{{sfn|Glantz|2015|p=۱۳۷-۱۳۸}}
در طرف مقابل، با از دست رفتن بیش از ۴۵۰ هزار نفر از نیروهای آن در طول ماه مه در نبردهای نواحی خارکوف و [[کریمه]] که حدود دو سوم از آن‌ها کشته شده یا به اسارت درآمده بودند، قابلیت شوروی برای مقابله با تهاجم تابستانی آلمان در قسمت جنوبی خط مقدم که تنها چند هفته بعد آغاز شد، به شدت تقلیل یافت.{{sfn|Cumins|2011|p=۹۰}} به هر صورت شوروی با تحمل شکست در ناحیه خارکوف تا حدودی از قرار گرفتن دست کم بخشی از تهاجم تابستانه آلمان در جنوب مطلع شد و تمهیداتی در این ارتباط صورت داد.{{sfn|Glantz|2015|p=۱۳۸}}
== پانویس ==
| |||