جلد روغنی

جلد روغنی از شیوه‌های جلدسازی قدیم ایران و یکی از جلوه‌های زیبای کتاب‌آرایی در هنر اسلامی محسوب می‌شود. بیشتر جلدهای کتاب‌های خطی قدیم فارسی، مجلد به جلد روغنی است، این روش جلدسازی از سدهٔ نهم توسط جلدسازان وضع شده و رفته رفته تکامل یافت و در سده‌های دوازدهم و سیزدهم به اوج کمال و ظرافت دست یافت.

از این روش برای تزپین و ساخت قلمدان و جعبه‌های روغنی، جلد آلبوم، قاب آینه، سطوح رحل قرآن و مانند آنها نیز استفاده می‌شده‌است.

در جلدهای روغنی عصر تیموریان بیشتر از نقوش گل و بوته٬ پرندگان و حیوانات استفاده می‌شد، ولی در عصر صفوی و قاجار افزون بر این نقوش، از تصویر صورت و پیکر انسان و مجالس رزم و بزم نیز استفاده می‌شد و گاه آیات، اخبار و اشعاری به مناسبت موضوع کتاب نیز به جای نقوش مزبور بر روی جلدهای روغنی خوشنویسی می‌شد.

جلدهای روغنی با توجه به نوع بوم و شیوه‌های تزئین بسیار متنوع هستند. از جمله می‌توان به جلد روغنی بوم سفید، بوم موجی، بوم سیاه، و بوم ته طلایی سبز و قرمز و ... اشاره کرد. در بیشتر موارد، در این روش جلدسازان٬ روی بیرون و درون هر یک طرف جلد را کار می‌کرده‌اند که در این صورت، آن را «جلد روغنی دو رو» می‌نامند. اگر در بوم جلد روغنی، مرغش استفاده شود، آن را «جلد روغنی مرغش» می‌خوانند.

ساخت جلد روغنی

ابتدا صحاف مقوا یا چرم، چوب و یا پارچه را به اندازه قطع مورد نظر آماده می‌کرد و روی آن را از بوم و گاهی بوم مُرغَش (سولفور طبیعی براق) می‌پوشانید. سپس طبق سلیقه خود، یا بنا بر سفارشی که داشتند٬ در رو و پشت مقوای جلد را تذهیب و نقاشی می‌کردند. پس از نقاشی، چندبار روی آن روغن کمان می‌زدند تا این روغن همچون قشری روی تذهیب و تصویر را بپوشاند و در عین حال به آن جلا و براقی دهد و از هر آسیبی محفوظ بماند.