تاریخ گیلان در دوره صفویه: تفاوت میان نسخه‌ها

گیلان به طور سنتی از سوی مردم بومی به عنوان سرزمینی شامل دو منطقه مجزا که به وسیله سفیدرود از هم جدا می‌شوند شناخته می‌شود. نویسنده [[حدودالعالم]] از مردم دو منطقه با عنوان این سوی رودیان و آن سوی رودیان نام می‌برد و روی شخصیت ستیزه جوی مردانش تاکید می‌کند، که در نبردهای بین روستاها که تا زمانی که سن بالا، آنان را به متعصبانی مذهبی تبدیل کند، تنها پیشه آنهاست، ظاهر می‌شود. منابع جدیدتر عمدتاً به لغتهای محلی بیه پیش و بیه پس اشاره می‌کنند. (واژه گیلکی بیه به معنای آب، بازمانده‌ای از لغت قدیمی ایرانی آو است) <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

مناطق عمده حاکمان خودشان را داشتند که اغلب در حال جنگ با همدیگر بودند اما با هم همکاری می‌کردند تا از نزدیکی به قدرتهای خارجی دوری کنند. کوههای بلند با گذرگاههای باریک پرپیچ و خم، جنگلهای غیر قابل تسخیر، بارانهای فراوان، و اقلیم نامناسب، موجب می‌شد فاتحان قدرتمند، خیال کنند عاقلانه‌است تا به یک نشانه اتحاد (مثلاً بازدید از بارگاه)، و پرداخت منظم خراج، قناعت کنند. بنابراین گیلان تا زمانی که موفق می‌شد یک حکومت خودمختار بماند، منطقه‌ای شد مطلوب پناهندگان سیاسی، از جمله [[شاه اسماعیل صفوی]] که در جوانی و پیش از رسیدن به قدرت به مدت ۶ سال در گیلان پناهنده شد. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

در اواخر سده ۱۵ و اوایل سده ۱۶ میلادی، گیلان تحت سلطه اعضای دو خاندان محلی بود. [[بیه پس]] (به مرکزیت [[فومن]]؛ و بعداً [[رشت]])، یک منطقه سنی، که توسط [[امیره دباج]] شفیعی از خاندان دباج/عشقوند اداره می‌شد، که اصل و نسب اش را به پادشاهان ساسانی و پیش از آن می‌رساند، و در همان زمان، ادعای تبار از اسحاق نبی می‌کرد. بیه پیش (به مرکزیت لاهیجان)، عموماً شیعه، و تحت فرمان [[کارکیا میرزا علی]]، سیدی از خاندان شیعه زیدی [[کیاییان|امیرکیایی]]، خانواده‌ای از نسبتاً نوپادشاهان، بود، گرچه هیچ یک از اعضای آن هم در داشتن ادعای اصل و نسب [[ساسانی]] شک نداشت. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

فرمانروایان بیه‌پیش و بیه‌پس، جدا از روابط خانوادگی و اتحاد گهگاهشان، اغلب در حال جنگ بودند. بیه پیش در زمان میرزا علی، که قدرت برترش اغلب عملاً توسط فرمانروای بیه پس و غرب مازندران تصدیق می‌شد، به اوج خود رسید. میرزا علی به امیره اسحاق، که خواهرش را به ازدواج او درآورده بود، علاقه ویژه‌ای ابراز می‌کرد. به هرحال، اولین تخم دشمنی بین دو فرمانروای بیه پیش و بیه پس در سال ۸۹۹ شمسی کاشته شد، وقتی امیره اسحاق، که در ظاهر روابط دوستانه‌ای با الوند بیگ، شاهزاده آق قویونلو داشت، سعی کرد شاه آینده، اسماعیل را در راهش از گیلان به [[اردبیل]] بدزدد. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

در سال ۹۰۷، میرزا علی از امیره اسحاق خواست که عباس، فرمانده ارتشش را، که میرزا علی به او به خاطر ریاکاری اش در جریان محاصره [[ساری]]، داشتن عقاید افراطی سنی، و ترتیب دادن معاهده صلح بین امیره اسحاق و الوند بیگ آق قویونلو مشکوک بود، برکنار کند. به هر حال، به نظر می‌رسد دلیل اصلی، توانایی اثبات شده عباس و برادران اش به عنوان رهبران نظامی ممتازی بود که میرزا علی نمی‌توانست بر آنان چیره شود. امیره اسحاق، از اجابت کردن سر باز زد و در نبرد سفیدرود، نیروهای بیه پیش تار و مار شدند و بر اساس مفاد یک معاهده صلح در همان سال، [[کوچصفهان]]، به امیره اسحاق حاکم بیه پس در فومن واگذار شد. از ۹۰۷، کوچصفهان، که بر سر اش جنگهای بسیاری انجام گرفت که همه گیلان را ویران کرد، مایه دودستگی بین این دو شد. جیهان و رحمت آباد هم بعد از یک شکست دیگر در سال ۸۰۹ از دست رفتند، شکستی که در آن به خصوص لاهیجان به شدت آسیب دید. عباس سر فرمانده بیه پیش را برای مراد خان آق قویونلو فرستاد، و زنان و کودکان بیه پیش را به بیه پس اخراج کرد، جایی که آنها تا پایان معاهده صلح نگه داشته شدند، تا این که او آنها را به بهای بازار برده‌ها، به شوهران و پدرانشان فروخت. <ref name="">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

امیره اسحاق در همان سال درگذشت، و پسر و جانشین اش [[امیره علاء الدین]]، که علی الظاهر از قضیه دردناک کوچصفهان آگاه بود، که امرای بیه پیش آن را دارایی با ارزش خود می‌دانستند، و سعی می‌کردند تا آن را به میرزا علی برگردانند، ولی او قبل از این که مقدمات بتواند آماده شود کشته شد. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

میرزا علی بیه پیش را به اوج قدرت اش رهبری کرد، و چندین ستیزه بر سر [[قزوین]] علیه آق قویونلو را برد، و قلمرو اش را به [[تهران]] و [[شهریار]] گستراند، و در زمانهایی تا جاهایی به دوری [[ساوه]] در جنوب، رخنه کرد. او معتقد بود یک نمایش نیرو همراه با اصول حکومت مؤثر است. به رحم چندانی علیه دشمن اعتقاد نداشت. اردوکشیهای بی پایان که اغلب همراه با چپاول، آتش زدن، ویران کردن و... بود، کل منطقه را ویران کرد و همه منابع بیه پیش را تا جایی تهی کرد که [[لشت نشا]] دیگر قادر به تحمل مخارج حاکم نبود و همه بیه پیش قادر به فرستادن دو هزار تومان خراج تقاضا شده توسط شاه اسماعیل به عنوان [[مشتلق]] پیروزی اش بر ازبکها در [[خراسان]] نبود. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

میرزا علی طی یک کودتای بدون خونریزی در [[رانکوه]] توسط برادرش [[کارکیا سلطان حسن اول]]، حاکم [[لشت نشا]]، که به یک توافق مخفیانه با [[حسام الدین]]، فرمانروای فومن کرده بود، برکنار شد. حسام الدین به هر حال، حاضر نشد به تعهد اش عمل کند و در عوض خواست که میرزا علی به عنوان گروگان به سوی او فرستاده شود. وقتی خواسته او رد شد، او رانکوه را تاراج کرد. سلطان حسن همچنین موفق نشد حمایت برادران اش، به خصوص سلطان هاسم که نامزدی اش توسط میرزا علی برای جانشینی او دلیل اصلی کودتا بود را، به دست آورد. ناامید از ایستادگی خصمانه و مخالفت آمیز حسام الدین، و با احساس ناامنی از حکومت خود، سلطان حسن، دو بار فرزند خود، [[کارکیا سلطان احمد|سلطان احمد]] را برای شفاعت به بارگاه فرستاد. شاه اسماعیل اول یک امیر با ارتش را برای نشاندن بحثها فرستاد، ولی حضور ارتش صفوی مشکلات بیشتری ایجاد کرد. وقتی فرستاده دوم شاه اسماعیل به حسام الدین هم دست خالی برگشت، پادشاه به [[امیر نجم رشتی|شیخ نجم الدین مسعود رشتی]]، فرمانده جدید خود، دستور داد تا بین این دو حکمیت کند. نماینده شیخ نجم الدین و نماینده حسن با هم به فومن رسیدند و هر دو به فرمان حسام الدین دستگیر شدند. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

شاه اسماعیل، خشمگین از تمرد حسام الدین که به نظر می‌رسید خراج منظم را هم نپرداخته بود، تصمیم گرفت او را مجازات کند. یک ارتش صفوی از گیلان عبور کرد و شروع به تاراج این دیار کرد. [[گسکر]] و کوچصفهان فتح شدند، و ارتش وانمود کرد به سوی رشت حرکت می‌کند. شاه شخصاً به نیروها در کوچصفهان پیوست. حسام الدین، که به خوبی از بی رحمی شاه اسماعیل در مجازات دشمنان شکست خورده آگاه بود، که تلاش کرد تا شاه را راضی کند، از شیخ نجم الدین که در عین حال از حسام الدین هدایای باارزشی گرفته بود و هم دیگر توان تحمل بارانهای پیوسته را نداشت، خواست تا اردوکشی را خاتمه دهد. او ناگهان منطقه را ترک کرد، ارتش را باقی گذاشت و به شیخ نجم الدین اجازه داد مساله را بین این دو را طبق صلاحدید خودش فرونشاند. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

در همین زمان، میرزا علی که از وفاداری سلطان حسن مطمئن نبود، طی پیمانی مخفیانه با برادران اش، و مسئولان سابق دربار اش، سلطان حسن را کشت، ولی روز بعد خودش توسط اشراف وفادار به سلطان حسن کشته شد. پسر حسن، کار کیا احمد، که آن زمان در اردوگاه بود، فقط برای استفاده از تواناییهای خود به عنوان یک رییس بی نفوذ به لاهیجان برگشت. قدرت حقیقی توسط وزیر سدید اداره می‌شد، کسی که شاهزاده جوان را به طرزی روشمند با حذف هواداران اش و برگماشتن خویشان و شرکای خود بر مناصب کلیدی، ایزوله کرده بود. او برای پیمودن راه خود برای قدرت خودش به عنوان فرمانروای مطلق، فرستاده‌ای به سوی حسام الدین فرستاد و به او قول صلح را داد تا همکاری با او برای حذف سلطان احمد به نفع خودش را تضمین کند. علاوه بر این، او همچنین رابطه‌ای دوستانه با محرم اسرار قدرتمند شاه، شیخ نجم الدین برقرار کرد، و از طریق او یک فرمان سلطنتی به دست آورد که به او اجازه می‌داد به دلخواه خود بکشد. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

سدید به شیخ نجم الدین وقتی برای حکمیت آمد، از پیمان خود با حسام الدین اطلاع داد. شیخ نجم الدین، که اهل بیه پس بود و بنا بر گفته لاهیجی، به خاطر جان خودش می‌ترسید، تسلیم همه خواسته‌های حسام الدین شد، و حتی قول لشت نشا، زادبوم سنتی سلطان احمد را به او داد. احمد خان چاره‌ای جز پذیرفتن نداشت زیرا پیمان صلح تصریح می‌کرد که سدید تنها نماینده دربار در صورت هر نوع عدم توافق بین او و سدید بود. سلطان احمد در نهایت موفق شد در سال ۹۱۲ سدید را وقتی او در حال خواب بود بکشد. مرگ سدید خصومت نجم الدین، که تصمیم گرفته بود سلطان احمد را با تقاضای خراج، فرستادن او به بارگاه و تلاش برای مخالف ساختن شاه اسماعیل با او، مجازات کند، را بر انگیخت. موارد متعددی فرمانهای سلطنتی به دست دو طرف رسید که یکی یا دیگری را به حکومت لشت نشا تعیین می‌کرد، و در همین زمان، لشت نشا توسط حسام الدین ویران شد. مرگ شیخ نجم الدین در سال ۹۱۵ حسام الدین را از متحد قدرتمندش محروم کرد. سال بعد، سلطان احمد با هدایایی گرانقیمت برای شاه اسماعیل، به بارگاه رفت که در نتیجه او را به عنوان فرماندار کل ناحیه خزر از آستارا تا استرآباد منصوب کرد. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

امیره دباج، جانشین پدرش حسام الدین شد. او احتمالاً در واکنش به روابط خوب سلطان احمد خان، ولی به احتمال بیشتر چون در توافق مخفیانه با دربار عثمانی بود، خود را آن قدر قوی می‌یافت که ملزومات وفاداری به شاه اسماعیل را به جا نیاورد. (دم از استعداد و استقلال می‌زد و لوازم اطاعت و انقیاد به عمل نمی‌آورد، اینالچیک به گیلان به عنوان یک ایالت مرزی خودمختار در امپراطوری عثمانی اشاره می‌کند). در ۹۲۵، شاه اسماعیل به احمد خان و برخی از حکام محلی مازندران و [[رستم دار]]، از جمله دورمش خان، و زینال خان شاملو، دستور داد بیه پس را فتح کنند. امیره دباج، تصمیم گرفت به جای مواجهه به تنهایی با سپاه صفوی، هدایایی به دربار بفرستد، و تقاضای بخشایندگی کند و در همان زمان از احمد خان که در آن زمان در اردوگاه سلطنتی بود خواهش کند، تا پادرمیانی کند. شاه اسماعیل که هیچگاه از شکست در [[چالدران]] بهبود نیافت، و احتمالاً از روابط دباج با [[سلیم یکم|سلطان سلیم]] آگاه نبود، او را بخشید. امیره دباج سکه‌هایی به نام شاه اسماعیل زد و یک سال بعد از دربار بازدید کرد، که در آن موقع لقب ''مظفر سلطان'' را دریافت کرد و دختر شاه اسماعیل به همسری او در آمد. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

در ۹۳۵ خان احمد خان به [[قزوین]]، پایتخت، رفت تا تابعیت خود را به شاه طهماسب جوان اعلام کند. به ترغیب شاه طهماسب، او مذهب زیدی خود را ترک کرد و شیعه اثنی عشری را پذیرفت، مذهبی که او تلاش کرد پس از بازگشت اش به گیلان، بر رعایای اش تحمیل کند. پس از یک دوره حکومت سی سال و دو ماهه، احمد خان در شعبان ۹۴۰ درگذشت. جانشین او کارکیا حسن بود، که در ۹۴۳ بر اثر طاعون درگذشت. پسر حسن، احمد، که بعدها به عنوان خان احمد خان (۹۴۴ - ۱۰۰۰) شناخته شد، که در زمان مرگ پدرش فقط یک سال داشت، توسط امیره عباس، یکی از اعیان محلی که در آن زمان در قدرت بود، فرمانروای بیه پیش اعلام شده بود. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

در جنگ داخلی پس از مرگ شاه اسماعیل اول بین گروههای رقیب قزلباش، مظفر سلطان که با وجود ازدواج با خواهر شاه رابطه دوستانه‌ای با دربار نداشت، از [[استاجلو|استاجلوها]] شورشی علیه قوای دیوسلطان، امیرالمرا که به نام شاه جدید طهماسب جوان عمل می‌کرد حمایت کرد. پس از سرکوب شورش مظفر سلطان هراسان از انتثام شاه تهماسب به خاطر حمایتش از امرای شورشی، و یحتمل ارتباط با دربار عثمانی که به گیلان، منبع تولید ماده خام برای صنعت پررونق ابریشم عثمانی چشم داشت، مصمم به براندازی قدرت صفوی شد. بنا به گفته قاضی احمد تماسهایی با دیکر دشمن شدید صفویان به نام عبیدالله خان حاکم ازبک بخارا هم برقرار کرده بود. او پس از مرگ همسرش در ۹۳۸ کاملاً از دربار صفوی جدا شد و در جریان اشغال آذربایجان توسط سلطان سلیمان عثمانی در ۹۴۰، به امید این که سلیمان به زودی بر سلطنت صفوی پایان دهد، در راس ارتشی ۸۰۰۰ نفری به او پیوست. سیاست زمین سوخته شاه تهماسب که نمی‌خواست نبرد مخرب چالدران را تکرار کند، علاوه بر سرمای زودرس شدید آن سال، قشون عثمانی را مجبور به عقب نشینی کرد. مظفر سلطان هراسان و در نا امیدی به گیلان برگشت، ولی پیش از رسیدن به رشت، تختگاه حکومت، مورد حمله یکی از همراهانش، امیره حاتم [[کهدم]] قرار گرفت و شکست خورد. او گیلان را ترک کرد و به سلطان خلیل حاکم وقت شیروان پناه برد که او هم با یک دختر شاه اسماعیل ازدواج کرده بود. سلطان خلیل به زودی در جمادی الاول ۹۴۲ در گذشت و مظفرسلطان به تبریز برده و ۷ ربیع الثانی ۹۴۷/۱۷ فوریه ۱۵۳۷ در ملا عام زنده زنده به دستور شاه تهماسب سوزانده شد. اندکی بعد رستم فومنی، یکی از امرای سابق عالی رتبه مظفرسلطان به امیره حاتم حمله و او را که خود را در بیه پس مستقر کرده و به نام خود سکه ضرب کرده بود اسیر کرد. امیره حاتم در زنجیر به دربار فرستاده شد، ولی نهایتاً از او عذرخواهی شد و به کرمان فرستاده شد. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

پس از مرگ کارکیا حسن در ۹۴۴، کیا خور کیای طالقانی وکیل سابق او شاه تهماسب را متقاعد کرد برادرش [[بهرام میرزا]] را در راس ارتشی بزرگ به حکومت گیلان بفرستد. بهرام میرزا در دیلمان استقرار یافت و جندماه بعد کیا خور کیا را، که بسیار مورد احترام مردم گیلان بود زندانی کرد. مردم شوریدند و شاهزاده را شکست دادند و او به قزوین فرار کرد. در ۹۴۵ [[خان احمد خان]] فرمانروای خردسال بیه پیش، فرمانی سلطنتی دریافت کرد که بیه پس را هم به قلمرو اش ضمیمه می‌کرد، نتیجتاً او را تنها فرمانروای گیلان می‌کرد. قساوتهای سپاه بیه پیش و وضع بحرانی پیش آمده در پی اشغالگری آنان منجر به دعوت مردم بیه پس از امیره شاهرخ، فامیل دور مظفرسلطان مقیم در خلخال برای به دست گیری حکومت بیه پس شد. او در شوال ۹۵۰ وارد گیلان شد و به نام شاه تهماسب سکه ضرب کرد. او قبلاً هفت سال حکومت کرده به که به دلیل شکایتهای خان احمد خان به دربار فرستاده شده بود. امیره شاهرخ که با توطئه‌های خان احمد خان که می‌خواست باز حکومت بیه پس را بر عهده بگیرد مواجه بود و یارای برآوری نیازهای مالی قزلباشان را نداشت به طور سری گیلان را ترک کرد. ولی توسط قشون تعقیب کننده اش دستگیر و در به همراه همه دلالانش اعدام شد. سپس در بیه پس آشوب کامل حکمفرما شد و کودکان دزدیده می‌شدند و به بردگی فروخته می‌شدند. نهایتاً شاه تهماسب حکومت بیه پس را به سلطان محمود یک پسر مقیم خلخال مظفرسلطان و کارکیا سلطان به عنوان وکیلش سپرد. آنها در ۹۶۵ به رشت رسیدند ولی اندکی بعد کارکیا احمد با امید تضمین کردن حکومت بیه پس برای خود به دربار شکایت برد که سلطان محمود مناسب حکومت نیست. شاه تهماسب هر دو را به دادگاه فرستاد؛ محمود به تبعید به شیراز فرستاده شد که به تحریک خان احمد خان توسط محمد بن غیاث الدین منصور شیرازی که به عنوان مربی اش گماشته شده بود مسموم شد. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

حالا دیگر خان احمدخان فرمانروای بزرگ بیه پس علاوه بر بیه پیش بود. شاه تهماسب برای کاهش قدرت او که نشانه‌هایی از نافرمانی نشان داده بود و برای بیست سال به دربار نرفته بود حکومت را به جمشید خان پسر مظفرسلطان و نوه خودش داد. همزمان به خان احمد خان فرمان داده شد که گسکر را به ارباب سابقش امیره ساسان که خان احمد خان آنجا را از چمگش درآورده بود واگذار کند. خان احمد خان بیه پس را واگذار کرد ولی با ادعای این که [[کوچصفهان]] همواره جزء بیه پیش بوده از واگذاری آن امتناع کرد (کوچصفهان در ۸۸۲ در دوره حکومت سلطان محمد بیه پس به آن ملحق شد و در ۹۰۷ باز بدان پیوست) شاه برای سرکوب شورش او یکی از معتمدینش یولقلی بیک ذوالقدر را به ماموریت صلح به گیلان فرستاد. در ذوالحجه ۹۷۴ امیره ساسان در یک حمله غافلگیرکننده در نزدیکی سیاه رودبار توسط شاه منصور لاهیجی فرمانده نظامی لاهیجان و حاکم کوچصفهان تار و مار شد. یولقلی بیک ذوالقدر نماینده شاه، که در رشت بود با عده‌ای از وکلایش کشته شد و سرش برای خان احمد خان که پیروزمندانه وارد رشت شد فرستاده شد. شاه تهماسب که هنوز به امید راه حلی صلح آمیز بودنامه‌ای تهدیدآمیز برای خان احمدخان فرستاد و در آن جرمهای او و اقدامات آشوبگرانه اش را برشمرد ولی به او در صورت رفتن به دربار قول بخشش داد. خان احمد خان در پاسخ از نرفتن به دربار به مدت ۲۰ سال عذرخواست ولی اجابت نکرد. او دلیل غیبتش را خواسته‌های گزاف امرای قزلباش و دبیران دیوان دانست. سپس شاه که از قبل از نقش منفی او در مسموم کردن سلطان محمود و این که چندین فرستاده سلطنتی برای دستگیری غیاث الدین منصور که در پناه خان احمد بود دست خالی از پیش او برگشته بودند، عصبانی بود به امرایش دستور داد به گیلان بروند و او را دستگیر کنند. خان احمد سپاهش را منظم کرد و برای نبرد آماده شد ولی سپاهش تحت هدایت کیا رستم حاکم نظامی رشت شکست خورد و او متواری شد. ارتش صفوی قساوتهای بسیاری در گیلان مرتکب شد، یکسره اموال را غارت و تخریب کرد و مردم را در جستجوی خان احمد کشت. او نهایتاً دستگیر و در [[دژ قهقهه|قلعه قهقهه]] آذربایجان زندانی شد. او در آنجا با شاهزاده اسماعیل، [[شاه اسماعیل دوم]] بعدی دوست شد، که در نتیجه آن شاه تهماسب هراسان از شورش در قلعه، خان احمد خان را به [[قلعه استخر]] در فارس فرستاد که در آنجا ده سال ماند. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

پس از برکناری خان احد خان بیه پس در دوره جمشید خان که وارد فومن شد و با دختر شاه تهماسب بعداً ازدواج کرد از یک دوره صلح برخوردار شد. الله قلی بیگ سلطان استاجلو که خان احمد را دستگیر کرده بود به عنوان للهٔ شاهزاده محمود میرزا با حکومت لاهیجان پاداش گرفت و بقیه بیه پیش بین دیگر امرای قزلباش تقسیم شد. حکمرانی سختگیرانه امرا که نیازهای زیاد آنان انگار به پایان نمی‌رسید نهایتاً منجر به خیزش مردمی در ۹۷۹ در لاهیجان شد. مردم قلعه لاهیجان را در نبود الله قلی سلطان مورد حمله قرار داده همه از جمله زنان و کودکان را کشتند و همچنین امیره ساسان حاکم گسکر را شکست دادند. قیام وقتی رهبرش یک دباج، در نبرد با سپاه اعزامی از سوی شاه تهماسب کشته شد پایان یافت. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

خان احمد خان تا ۹۸۵ که شاه جدید [[سلطان محمد خدابنده]] به پیشنهاد ملکه اش که خویش نزدیک خان احمد و قدرت اصلی بود او را از استخر آزاد کرد و قلمروی سابقش در بیه پیش را بدو داد در زندان ماند. فرمان قبلی آزادی خان احمد خان را شاه اسماعیل دوم شاه قبل از خدابنده صادر کرده بود ولی مشخصاً مورد اجرا قرار نگرفته بود. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

بازگشت خان احمد خان، که هدف تنها حاکم گیلان شدن را از کف نداده بود آغازی بر دوره جدیدی از نزاعهای بیرحمانه به مدت چهارده سال بود و حاکم شیروان را هم درگیر کرد. گیلان از قحطی شدید رنج می‌برد. خان احمد اندک مدتی پس از رسیدن به گیلان به بیه پس حمله کرد. قوای جمشید خان که دستور قتل عام همه سربازانش را داد و از سر آنها مناره ساخت نیروهایش را تار و مار کردند. بهرحال این تلاشهای مکرر او برای فتح یا اقلاً کنترل بیه پس را تمام نکرد. در همین زمان جمشید خان برکنار شد و دو ماه بعد در توطئه‌ای به طراحی سردارانش کشته شد. میرزا کامران کهدم رهبر کودتا که تلاش می‌کرد حکومت بیه پس را برای خود تضمین کند خزانه جمشیدخان را به عنوان هدیه بهمراه نامه‌ای که جمشیدخان را متهم به پناه دادن به مقاصد شورشی می‌کرد به دربار فرستاد. او به مسؤولین دربار رشوه هم داد و تقاضای فرمان سلطنتی برای انتصاب به حکومت بیه پس را کرد. سلطان محمد خدابنده بی خاصیت که مشکلات بزرگتری در قلمروی خودش داشت او را بعنوان حاکم موقت بیه پس گمارد و به خان احمد که در صدد بازپس گیری کوچصفهان بود هشدار داد در امور بیه پس دخالت نکند. خان احمد که از میرزا کامران بیشتر از پیشینیانش می‌هراسید از دربار تقاضا کرد منطقه بین امرای قزلباش تقسیم شود. شاه که به خان احمد علاقمند شده بود و از قتل جمشیدخان توسط میرزا کامران متنفر بود سلمان خان را به رشت فرستاد و بقیه بیه پس را بین چند امیر استاجلو تقسیم کرد. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

در همین حین، شیرزاد ماکلوانی که ارتش بزرگی را حول مرد جوانی (قلندر پسر به گفته اسکندر بیگ) که به او محمود خان می‌گفت و مدعی بود پسر جمشیدخان فقید است جمع کرده بود میرزا کامران را از رشت بیرون رانده بود. شیرزاد با شاهزاده دروغین به رشت وارد شد ولی پس از این که دریافت سلمان خان در راس ارتشی رهسپار گیلان است وفاداری اش را به خان احمدخان اعلام کرد. درست در خارج رشت کشمکشی درگرفت که در آن شیرزاد اسیر شد و چند روز بعد کشته شد. امرای قزلباش که فاتحانه وارد رشت شدند ولی خود را بین جمعیتی بسیار متخاصم که آنان و سربازانشان را شب و روز مورد آزار قرار می‌دادند کاملاً جدا یافتند، پریشان و بی سامان به قزوین برگشتند. آنان ابراهیم خان، پسر جوانتر جمشید خان را با خود بردند و رشت را به محمد امین خان برادر بزرگش سپردند. مدتی بیه پس توانست از از یک دوره مختصر صلح برخوردار شود تا این که علی بیگ خان فومن، پسر وکیل سابق جمشید خان از قزوین برای تصاحب قدرت به عنوان امین محمد امین خان بازگشت. نزاعها دوباره با شرکت قوای گسکر و تالش بالا گرفت و برای مدتی بیه پس بین دو مرکز رشت و فومن تقسیم شد (به ترتیب تحت نفوذ محمد امین و ابراهیم خان). پس از آن که منازعات نهایتاً تمام شد ابراهیم خان حکمران صوری و وکیلش علی بیگ حاکم واقعی بیه پس بودند در حالی که محمد امین خان که توسط خان احمد ربوده شده و برای مدت کوتاهی تحت حفاظتش حاکم رشت بود، در لشت نشا تحت حفاظت خان احمد پناهنده بود. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

شاه بعدی [[شاه عباس یکم|عباس یکم]] که مصمم به تشکیل یک دولت مرکزی قوی برای همه ایران بود منتظر فرصت مناسب برای مقهور کردن خان احمد مستقل اندیش بود که با خواهر شاه ازدواج کرده بود. وقتی خان احمد از تسلیم کردن امرای خائن قزلباش که در گیلان به او پناه آورده بودند سرباز زد و در عوض ۱۵۰ تومان پول نقد فرستاد که خشم شاه عباس را برانگیخت فرصت مناسب فراهم آمد. مشغولیت قبلی شاه عباس با [[عثمانی]] و [[ازبکان]] در آن زمان موقتاً او را از برکنار کردن خان احمد بازداشت. عثمانیها که آذربایجان و بخش بزرگی از ساحل غربی دریای خزر را در کنترل داشتند، ناوگان بزرگی در آنجا سازمان داده بودند که بهشان امکان برقراری یک خط ارتباطی مستقیم با خان احمد و حاکم ازبک بخارا را که به اشغال خراسان تشویقش می‌کردند، می‌داد. خان احمد هنگام رد پیشنهاد شاه عباس برای یک اتحاد جدید مبتنی بر ازدواج نمی‌توانسته بی خبر از حضور عثمانی در آن نزدیکی بوده باشد. پس از این که سلطان عثمانی که با جنگی با [[هابسبورگ|هابسبورگها]] مواجه بود پیمان صلحی با شاه عباس منعقد کرد (خان احمد از شاه بابت این پیمان در نامه‌ای که به او فرستاد انتقاد کرد) این وضعیت پایدار نماند ولی آذربایجان همچنان در دست عثمانیان بود و ازبکان به خراسان یورش می‌بردند. در ۹۹۹ شاه عباس پیشنهاد جدیدی برای اتحاد مبتنی بر ازدواج با خواستگاری از دختر جوان او برای پسرش [[شاه صفی|صفی میرزا]] ارائه کرد که خان احمد ردش کرد. در سال بعد، وقتی شاه عباس فهمید خان احمد وزیرش را برای سازماندهی یک حمله مشترک همزمان علیه خود به دربار عثمانی فرستاده تصمیم گرفت کار بنده سابقش را یک بار و برای همیشه یکسره کند. خان احمد در نومیدی، از [[تزار]] [[روسیه]] تقاضای حفاظت کرد، ولی پاسخ تزار نتوانست به موقع برسد و فرهاد خان قهرمانلو فرمانده سپاه آذربایجان دستور یافت گیلان را فتح کند. فرهاد خان از راه گسکر و آستارا وارد گیلان شد و به پشتیبانی قوای گسکر و بیه پس در ۵ شوال ۱۰۰۰/ ۱۵ ژوئیه ۱۵۹۲ قوای خان احمد را تار و مار کرد. سپاه صفوی در نمایش عادی بی رحمی اش زیاده روی کرد. بنا به روایت شاهد عینی [[اروج بیگ بیات]] حدود ۱۰۰۰۰ نفر که نصف آنها زنان و کودکان بودند در یک شهر قتل عام شدند و همسر حاکم شهر زنده زنده سوزانده شد. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

شاه عباس سعی کرد با اعضای عفو و حکومت بیه پیش به خان احمد، او را در ایران نگه دارد ولی او که آشکارا رفتار شاه عباس را با امیران خائن که به او روی آورده بودند به یاد می‌آورد با محمد امین به [[شیروان (قفقاز)|شیروان]] و از آنجا به امید استفاده از دربار عثمانی برای بازپس گیری قلمرو اش به [[استانبول]] گریخت. او آنجا در تبعید در ۱۰۰۵ درگذشت. چند روز بعد، شاه عباس وارد لاهیجان شد و کاخ خان احمد را کاملاً تخریب کرد، عفو عمومی اعلام کرد و مهدیقلی خان شاملو و علی بیگ سلطان را به عنوان فرمانداران بیه پیش و بیه پس منصوب کرد. خواجه مسیح وزیر سابق خان احمد که به دربار گریخته بود و بنا به گفته فومنی، آمر اصلی اشغال گیلان بود، با عنوان ریش سفید بیه پیش پاداش داده شد. او آداب و رسوم بی سابقه (امور-امبداعه:یعنی محروم کردن دختران از حق ارثشان) و همچنین مالیاتهای مرسوم و ناعادلانه مثل مالیات بر ازدواج و مرگ را که به طور سنتی از سوی حکام محلی جمع آوری می‌شد را منع کرد. (این مالیاتها باید پس از برکناری میرزا علی که آنها را پس از به قدرت رسیدن لغو کرده بود دوباره برقرار شده بوده باشند). <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

یک سال بعد، شاه عباس مهدیقلی خان را پس از شنیدن شکایت از حکومتداری او برکنار کرد و دستور داد هر مالیات غیرعادلانه اعمال شده توسط خان احمد یا کسان پس از او لغو شود. نهایتاً در ۱۰۰۸ گیلان در سرزمینهای [[خاصه]] که توسط وزیران اداره می‌شدند گنجانیده شد. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>

پایان این سلسله محلی موجب نشد مردم محلی مستقل-اندیش آن که اینک دیگر با خواسته‌های روزافزون مسؤولین غیربومی فرستاده شده از دولت مرکزی مواجه بودند به طور کامل فرمانبردار شوند. اقدامات نمایشی گاه و بیگاه شاه عباس برای کاهش فشار مالیات و التیام اشتباهات چندان موفق نمی‌شد قلب مردم گیلان را به دست بیاورد. قیامهای مردمی به فاصله چند سال پس از فتح گیلان دوباره ظهور کردند و با وحشیگری معمول قزلباشان سرکوب شدند. [[قیام حمزه خان تالشی]] در [[قلعه شیندان]] در ۱۰۰۲، با قیام علی بیگ فومنی، فرماندار بیه پس و [[قیام طالشه کولی|طالشه کولی]] در همان سال پی گرفته شد. در یک رخداد شاه عباس دستور قتل عام تمامی جمعیت لشت نشا را داد و در مورد دیگر او برای کشتن یکسره زنان و مردان دهات شورشی جلاد اعزام کرد. خطرناکترین شورش در ۱۰۳۸ در لشت نشا کوتاه مدتی پس از مرگ شاه عباس در همان سال رخ داد. با حکمرانی ظالمانه اصلان خان، وزیر گیلان مردم صبر از کف دادند و پیرامون یک کالنجار سلطان که از کوهها ظهور کرده و مدعی پسر امیره جمشید خان فقید بیه پس بود جمع شدند. سپاه بزرگی (ده هزار نفر به گفته فومنی)از اجامره از او پیروی کرده او را به عنوان عادل شاه و غریبشاه، شاه اعلام کردند. خانه‌ها، مغازه‌ها، کاروانسراها، بازارها و اقامتگاه کلانتر لاهیجان و دفاتر دولتی غارت و تخریب شدند. عادلشاه نهایتاً از سارو تقی خان وزیر گیلان و مازندران که از تالش پیشروی کرد و لشت نشا را ویران کرد شکست خود. او به هنگام ترک، دختران و زنانی را که سپاهش اسیر کرده بود با خود برد. عادلشاه دستگیر و به دربار فرستاده شد و آنجا اعدام شد. <ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Kasheff|نام= Manouchehr |مقاله= {{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|EncyclopaediaEncyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران= |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}} </ref>