پیش‌نویس:سندشناخت (سندشناسی و سندپژوهی)

سند چیست؟ و موضوع علم سندشناسی چیست؟ سلسله نوشتارهای سندشناخت (سندشناسی و سندپژوهی) انتشار مطالب کتاب سندشناخت و دیدگاه‌های سجاد نوروزی درباره سندشناسی فارسی است که به مرور زمان در ویکی‌پدیای فارسی منتشر می‌شود تا شاید به قول ایرج افشار به‌کاری آید. سند برگ‌نوشته تاریخی مکتوب ممهور، مصدق که به‌منظور انتقال پیام یا رویدادهای تاریخی به‌کار می‌رود. تعریف سند از چند منظر معین صورت می‌گیرد. منظر لغوی، حدیث و علم الحدیث، فقهی و حقوقی، سندشناسی فارسی در اینجا سند در سندشناسی فارسی مورد نظر است. سند در علم حقوق هر نوشته که در مقام دعوا یا دفاع قابل استناد باشد را گویند. در سندشناسی فارسی تعریف معینی از سند که مورد اجماع سندشناسان باشد وجود ندارد. با این وجود می‌توان به چند شاخصه چون نوشتاری و مکتوب، ترک‌برگ (اغلب اسناد تک‌برگ هستند و تنها برخی کتابچه‌ای و مجلد هسند)، تاریخی و گذشته‌محور بودن،‌ آرشیوی (بدین معنا که در آرشیو نگهداری شده و ارزش حفظ و نگهداری دائمی براساس اصول علم آرشیو داشته باشد)، ممهور (مهردار و مهرزنی شده)، مصدق (تأیید و تصدیق شده) و کاغذی (بر روی کاغذ مکتوب شده) اشاره کرد. سند در سندشناسی، به‌برگ‌نوشته تاریخی ممهور و مصدق گویند، یا به تمام نوشته‌هایی گویند که براساس اصول و قواعد سندنویسی وسندپردازی هر دوره نگارش یافته و معتبر هستند و کارکرد و ضمانت اجرای حقوقی داشتند. به‌عبارت دیگر، به هر نوشته تاریخی و قدیمی سند نمی‌گویند، بلکه سند به نوشته‌های تاریخی گویند که ارزش حفظ و نگهداری دائمی داشته باشند. و از مناظری چون رجال‌شناسی، گونه‌شناسی، موضوع و محتوا و... ارزش حفظ و نگهداری داشته باشند. هرچند تعاریف متعددی از سندشناسی فارسی ارائه گردیده است، اما در یک تعریف ساده و کاربردی می‌توان سندشناسی را چنین تعریف کرد: علم مطالعه اسناد، به‌گونه‌ای که به معرفت اسنادی بینجامد، به‌عبارت دیگر، موضوع علم سندشناسی مطالعه سند بما هو سند است، آنجا که خود سند و شاخصه‌ها و مؤلفه‌های سندشناسی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند. به‌عبارت دیگر، سندشناسی مرکب از دو جز سند و شناسی، به علم شناخت اسناد براساس اصول و قواعد سندشناسی را گویند، آنجا که سند از ابعاد و زوایای گوناگون به‌صورت روشمند مورد بررسی و مطالعه قرار می‌گیرد و منجر به تولید نتایج و یافته‌های پژوهشی بدیع و جدید می‌گردد،. هرچند شاخصه‌های علم سندشناسی فارسی به‌درستی تعریف و تبیین نشده است، اما امید است که این سلسله نوشتارها بتواند در این زمینه راهگشا و کارگشا و مفید و موثر باشد. تا خداوند چه خواهد و چه پیش آید. سوده عبده الراجی...