پیش‌نویس:پرویز ممنون

پرویز ممنون (زاده‌ی ۱۳۱۸ در اصفهان) استاد و پژوهشگر تئاتر در ایران و آلمان است. او تحصیلات اولیه‌ی خود را در اصفهان گذراند و سپس برای تحصیلات تکمیلی در رشته کشاورزی به آلمان رفت. هرچند با پذیرفته شدن در دانشگاه موسیقی و هنرهای نمایشی وین تغییر رشته داد و تحصیل خود را در رشته‌ی بازیگری و کارگردانی ادامه داد و در نهایت دکترای رشته‌ی تئاتر و شرق‌شناسی این دانشگاه را به دست آورد. او در سال ۱۳۹۳ عنوان افتخاری پرفسور را از ریاست جمهوری اتریش دریافت کرد.

«ممنون» فعالیت‌های حرفه‌ای خود در زمینه‌ی تئاتر در ایران را از سال ۱۳۴۶ با تدریس تئاتر آغاز کرد و با همکاری جمعی از هنرمندان مانند بهرام بیضایی، حمید سمندریان و ... یکی از قوی‌ترین کادرهای آموزشی دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران را شکل داد. او پس از انقلاب سال ۵۷ ایران را ترک کرد و فعالیت حرفه‌ای خود را با تدریس و ترجمه و اجرای آثار ادبی پارسی در اتریش پی گرفت. ممنون، در دهه‌های اخیر فعالیت‌های تئاتری محدودی هم در ایران داشت.

سرگذشت

پرویز ممنون سال ۱۳۱۸ در شهر اصفهان به دنیا آمد. پدربزرگش میرزا موسی مستوفی از مستوفیان اواخر قاجار در تهران، و پدرش محمود ممنون، دانش‌آموخته‌ی دارالفنون بود و سال ۱۳۰۴ برای تشکیل و سرپرستی اداره‌ی سجل احوال به ماموریت اصفهان رفت، همان‌جا ازدواج کرد و ماند. پرویز ممنون تحصیلات خود را تا مقطع دبیرستان در شهر اصفهان گذراند و همزمان با تحصیل در دبیرستان از سال ۱۳۳۴ با رادیو اصفهان برای اجرای قطعات ادبی همکاری داشت. در سال ۱۳۳۷ برای ادامه‌ی تحصیل در رشته‌ی کشاورزی به آلمان سفر کرد. یک سال بعد در آزمون آکادمی هنرهای نمایشی و موسیقی وین شرکت کرد و توانست جزو ۱۴ نفر پذیرفته شده قرار بگیرد. او تا سال ۱۳۴۱ در این آکادمی در رشته‌ی تئاتر تحصیل کرد. سپس تا سال ۱۳۴۶ ضمن همکاری با تئاتر ملی و اپرای دولتی وین به عنوان دستیار کارگردان در مقطع دکترا‌ی رشته‌ی تئاتر و شرق‌شناسیِ دانشگاه وین ادامه تحصیل داد. پرویز ممنون در سال ۱۳۴۶ به ایران بازگشت و هم‌زمان با تدریس در دانشکده‌ی هنرهای دراماتیک در روزنامه‌ی آیندگان به عنوان منتقد تئاتر مشغول به کار شد.

ممنون در سال ۱۳۴۷ به دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران رفت و تغییرات اساسی در آزمون ورودی رشته‌ی تئاتر داد تا راه را برای ورود جوانان علاقمند به این رشته باز کند. با همکاری بهرام بیضايی، پرویز پرورش و محمد کوثر برای تدریس و پیگیری استخدام تمام‌وقت حمید سمندریان یکی از قوی‌ترین کادرهای استادان تئاتر در ایران را در این رشته گرد هم آورد؛ به طوری که سال‌های مدیریت او به دوره‌ی طلایی رشته تئاتر معروف شد. پرویز ممنون نخستین کسی است که به طور رسمی در فروردین سال ۱۳۵۷ به درجه‌‌ی استادی رشته‌ی تئاتر در دانشگاه‌های ایران رسید. او یکی از فعالان اولیه‌ی پژوهش علمی تئاتر در ایران و ارایه دهنده‌ی نخستین سند تعزیه‌خوانی از دوره‌ی صفویه و قدیمی‌ترین نمایش روحوضی است. ممنون در زمینه‌ی تاریخ تئاتر زادگاه خود اصفهان هم تحقیقاتی دارد و در سال ۱۳۵۶ با اسنادی که در این زمینه گردآوری کرده بود، نخستین نمایشگاه اسناد تئاتر در ایران را در جشن فرهنگ و مردم اصفهان برگزار کرد.

توجه او بر پژوهش در تئاتر ایران در دوره‌ی مدیریت رشته‌ی تئاتر سبب نگارش پایان‌نامه‌هایی در این حوزه شد که یکی از آنها پایان‌نامه‌ی عزت‌اله انتظامی با عنوان «پیش‌پرده‌خوانی در ایران» در سال ۱۳۵۱است. پرویز ممنون حدود دو سال پس از انقلاب اسلامی به اتریش بازگشت و به عنوان مدرس به مدت ۱۳ سال در دانشگاه وین تدریس کرد. او در سال ۱۳۷۰ یک گروه اجرایی ۴ نفره تشکیل داد و به اجرای آثار ادب پارسی به زبان آلمانی به شیوه‌ای متفاوت از نقالی ایرانی پرداخت و اجراهای بسیاری را به این شیوه در اتریش، آلمان و نواحی آلمانی زبان سوئيس و شمال ایتالیا روی صحنه برد. او در یکی از سفرهایش به ایران از مرشد حبیب الله ایزدخواستی نقال اصفهانی رخصت نقالی گرفت و در سال‌های ۱۳۷۷ و ۱۳۷۸با نمایش روایتی «شیرین و فرهاد» در یک اجرای دو نفره به زبان فارسی در تئاتر شهر تهران توجه منتقدان را برانگیخت. آخرین همکاری او در ایران برگزاری کارگاه هنر روایت‌گری متاثر از نقالی سنتی به شکلی متفاوت و نو، برای بانوان شاهنامه‌خوان درسال ۱۳۹۷ بود. پرویز ممنون در سال ۱۳۷۹ نشان افتخار نقره‌ای شهر وین را دریافت کرد  و در سال ۱۳۹۳ مفتخر به دریافت عنوان افتخاری پروفسوری از ریاست‌جمهوری اتریش شد.

کتاب‌ها و ترجمه‌ها

به زبان فارسی: زندگی با تئاتر (خاطرات، چاپ بهمن) ۱۴۰۱، سیری در تئاتر مردمی اصفهان ۱۳۵۶، تاریخ تئاتر اصفهان (جلد اول، نمایش‌های سنتی) ۱۳۹۷

به زبان آلمانی: «تعزیه، درام شیعی ایرانی»  وین ۱۹۶۷و «هنر روایتگری» وین  ۲۰۱۶

ترجمه‌ها به فارسی: «قاضی سالمئا» اثر کالدرون دلا بارکا انتشارات دانشگاه تهران، «ببر گراز دندان» اثر فریتس هوخولدر انتشارات آگاه، اپرای «هلندی سرگردان» (واگنر) انتشارات فرهنگ و هنر، «نی سحرانگیز» (موتزارت) انتشارات فرهنگ و هنر

کارگردانی تئاتر و فیلم

کارگردانی نمایش‌های تلویزیونی: «چند دقیقه تا مرگ» ۱۳۵۱ و «ببر گراز دندان» ۱۳۵۵

کارگردانی تئاتر: «غذای طولانی شام عید» اثر تورنتون وایلدر در شاوشپیل هاوس وین ۱۹۹۰

به زبان آلمانی از ۱۹۹۱ تا ۲۰۱۱: «شیرین و فرهاد»، «لیلی و مجنون» ، «داستان گنبد سیاه» ، «داستان گنبد قرمز»، «درویش چرخنده» (داستان مولانا و شمس با گروه سماع از ترکیه)، «همایش حیوانات»  (طنز سیاسی برگرفته از پنجتنترای هندی)، «شهرزاد» (به طور گروهی در تئاتر و فردی با ارکستر سمفونیک وین)، «کوه مغناطیس» (هزار و یک شب)، «قصه‌های زندگی»

کارگردانی فیلم: مستند سه ساعته‌ی «تاریخ تئاتر اصفهان» برای کانال دوم تلویزیون ملی در سال ۱۳۵۷ (در آخرین مراحل تدوین توقیف شد)

کُتب گویا: ده کتاب گویا از آثار ادب فارسی به زبان آلمانی.

مقالات

مقالات به آلمانی: چهار مقاله در معرفی چهار نمایشنامه ایرانی در فرهنگ تئاتر معاصر. دو مقاله درباره‌ی تعزیه و تقلید در مجله‌ی «ماسک و کوتورن» چاپ دانشکده‌ی تئاتر دانشگاه وین.

مقالات به فارسی: مقالاتی در زمینه‌ی هنر و پژوهش تئاتر در روزنامه‌ی «آیندگان» و مجلات «تماشا»، «رودکی» ، «فصلنامه تئاتر» و «بخارا».

منابع

۱. عنوان افتخاری «پرفسور» برای پرویز ممنون

۲. گفتگوی بی‌بی‌سی فارسی با پرویز ممنون: گفت‌وگو با پرویز ممنون؛ غایت بازیگری، هنر بازی نکردن

۳. بزرگداشت پرویز ممنون برگزار می‌شود

۴. «حاج عبدالنبی» قدیمی ترین نمایش روحوضی مکتوب. پرتال جامع علوم انسانی

۵. پرویز ممنون: استادی که به آلمانی نقالی می‌کند

۶. «زندگی با تئاتر» خاطرات زندگی دکتر پرویز ممنون.

۷. «آزما» مرداد ۹۶ شماره ۱۲۳.

۸. بروشور فعالیت‌های تئاتر شهر سال ۱۳۷۷، شماره ۲.

۹. «پیام امروز»، شماره سی‌ام، ۱۵ اردیبهشت ۱۳۷۸.

۱۰. «بخارا» شماره ۸۶ هجدهم خرداد ۱۳۹۱.

۱۱. وب‌سایت شخصی پرویز ممنون