افرا، یا روز می‌گذرد

اَفرا، یا روز می‌گذرد نمایشنامه‌ای است از بهرام بیضایی که نخستین بار در زمستانِ ۱۳۸۶ به کارگردانیِ خودش در تالارِ وحدتِ تهران به نمایش درآمد.

افرا، یا روز می‌گذرد
نویسنده	بهرام بیضائی
شخصیت‌ها	افرا سزاوار افسر خانم برنا
تاریخ نخستین نمایش	۱۲ دیِ ۱۳۸۶
جای نخستین نمایش	تالارِ وحدت، تهران
زبان اصلی	فارسی

متن

موادِّ این طرحِ سینمایی به دههٔ ۱۳۶۰ برمی‌گردد، و نامِ اوّلیه‌اش «طوبا» بوده، نه «افرا». نمایشنامهٔ نهایی سالِ ۱۳۷۶ نوشته و سالِ ۱۳۸۱ به صورتِ کتاب به وسیلهٔ انتشاراتِ روشنگران و مطالعات زنان منتشر شد.

نخستین نمایش

بیضایی افرا را روزِ ۲۶ مردادِ ۱۳۸۱ در خانهٔ هنرمندانِ ایران برابرِ مستمعان خواند. اواخرِ شهریورِ ۱۳۸۶ خبرِ منتفی شدنِ نمایشِ سهراب‌کُشی و آمادگی برای نمایشِ افرا منتشر شد. تمرین‌ها به کارگردانیِ بیضایی در فرهنگ‌سرای نیاوران سرگرفت، هر روز از ۱۰ صبح تا ۷ بعد از ظهر. ولی در نیمه‌های آبان تمرین متوقّف شد؛ هم به خاطرِ نداشتنِ جا و هم به خاطرِ تأخیرِ تعمیراتِ تئاترِ شهر. سرانجام اجرای این نمایش در پاییز در تئاترِ شهر مقدور نشد، و از ۱۲ دی تا ۱۸ بهمن (مطابقِ اجازه و اعلامِ پیشین و نه تا تماشاکن هست) در تالارِ وحدت بر صحنه رفت. بیضایی این نمایش را «پیشکش به پیشگاهِ اکبر رادی» کرد که هفته‌ای پیش از شبِ افتتاح درگذشت.

بیضایی تالارِ وحدت را برای این نمایش نامناسب می‌دانسته است.

در نظرِ دیگران

افرا مجموعه‌ای است از تک‌گویی‌های شخصیت‌ها، به طوری که محاکات و نقل را با هم دارد. عبّاس جوانمرد، که افرا به کارگردانیِ بیضایی را با نصرت کریمی و سیمین بهبهانی و حسینعلی طباطبایی به تماشا نشسته بود، در گفتگویی به سالِ ۱۳۹۴ چنین ازش یاد کرد:

. . . یک روز نمایشنامه «افرا» را برایم خواند. بر خلاف سایر نمایشنامه‌هایش، زبان محاوره‌ای داشت. گفتم: «خیلی طولانی است». گفت: «کمی صبر کن». خواندن «افرا» سه ساعت طول کشید. اما وقتی تمام شد، من قانع شده بودم که بايد همین طور باشد. «افرا» که اجرا شد، نمایش را ديدم. اجرای او یک تعریف بسیار درخشانی بود که برای من تازگی داشت. يک اسلوب جدید و مدرن آورده بود و من خیلی لذت بردم از نوع و شیوه اجرای بدیع آن.

بهبهانی نیز پس از تماشای این نمایش مقاله‌ای ستایش‌آمیز به نامِ «بیضایی در التقای نور و کلام» نوشت. ولی فرهاد مهندس‌پور نمایشِ افرا را، بر خلافِ نمایشنامه‌اش، هیچ نپسندید و اشتیاقِ تماشاکنانش را کاذب و گمراهانه دانست. امّا، به نظرِ هوشنگ اعلم، این شیوهٔ نمایش «در جایی که گوشی برای شنیدن نیست و «گفتن» فعلی سخت تاوان است امری است ناگزیر.»

ترجمهٔ انگلیسی

• Beyzaie, Bahram (2023). Afra or The Day is Passing. Translated by Saeed Talajooy. San Francisco: Bisheh Publishing. ISBN 978-1-7355686-9-0.

جستارهای وابسته

• طوبا و معنای شب

منابع

• − (مرداد ۱۳۸۱). «معنویت گمشده: گزارشی از جلسه نمایشنامه‌خوانی خانه تئاتر با حضور بهرام بیضائی». نمایش (۵۴): ۲۹–۳۰.
• − (۲۱ آبان ۱۳۸۶). ««افرا» به تئاتر شهر نمی‌آید». آفتاب یزد (۲۲۱۴): ۱۰.
• − (۳ آذر ۱۳۸۶). «نمایش «افرا» به تعویق افتاد». آفتاب یزد (۲۲۲۴): ۱۰.
• − (۶ دی ۱۳۸۶). ««افرا»ی بیضایی بالاخره می‌آید». آفتاب یزد (۲۲۵۳): ۶.
• − (۲۲ دی ۱۳۸۶). «بهرام بیضایی: پایان "افرا" یک پایان مصنوعی است». آفتاب یزد (۲۲۶۴): ۱۰.
• − (۹ مهر ۱۳۸۶). «آغاز تمرینات نمایش‌های بهرام بیضایی و حمید سمندریان». اعتماد (۱۵۰۵): ۲۰.
• − (۱۷ مهر ۱۳۸۶). «نمایش تعمیرات در حال اجراست». اعتماد (۱۵۱۰): ۲۰.
• − (۲۱ آبان ۱۳۸۶). «تمرین نمایش بهرام بیضایی متوقف شد». اعتماد (۱۵۳۷): ۲۰.
• − (نوروز ۱۳۸۷). «۱. بیضایی و حکایت این تک‌گویی جدید». شهروند امروز (۴۱): ۱۰۵.
• احمدی، بابک (۱۳ اسفند ۱۴۰۱). «قرار ما آنجا که پُر است از جگرکی و پفکی». اعتماد (۵۴۴۰): ۷.
• اعلایی، باربد (۲۵ شهریور ۱۳۸۶). «خبرهای داغ در روزهای سرد تئاتر». اعتماد (۱۴۹۲): ۲۰.
• اعلم، هوشنگ (بهمن ۱۳۸۶). «افرا، واکاوی حقیقت در آینه حضور زن». آزما (۵۵): ۶-۸.
• بالازاده، امیرکاوس (آذر و دی ۱۳۸۶). «آهویی در اصطبل خران». نمایش (۹۹ و ۱۰۰): ۵۴-۶۰.
• بهبهانی، سیمین (بهار ۱۳۸۷). «بیضایی در التقای نور و کلام». سینما و ادبیات (۱۶): ۷۳.
• جوانمرد، عبّاس (۱ مهر ۱۳۹۴). «به مردم بدهکاریم». شرق (۲۴۰۵): ۹-۱۰.
• جوانمرد، عباس (۱۳۹۶). دیدار با خویش. تهران: نشر نو. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۸۵۴۷-۴۳-۳.
• خدیش، پویا. زنان در نمایشنامه "افرا، یا روز می‌گذرد" بهرام بیضایی و نسبت آنها با جهان اجتماعی (۱۳۹۳)
• رضایی راد، محمد (زمستان ۱۳۸۶). «رساله در باب نجات». سیمیا (۲): ۳۱۷-۳۲۴.
• سیادت، امیرحسین (بهمن و اسفند ۱۳۸۶). «هیچ کس با هیچ کس سخن نمی‌گوید». نمایش (۱۰۱ و ۱۰۲): ۵۲-۵۵.
• طالبی‌نژاد، احمد (بهمن ۱۳۸۶). «اَفرا همچنان در قله». هفت (۴۴): ۵۳−۵۵.
• مالمیر (زمستان ۱۳۸۶). نقطه.
• معتقدی، محمود (۱۳۹۳). روشن‌تر از صدای سکوت. تهران: آوای کلار. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۲۲۶-۰۵۱-۲.
• مهندس‌پور، فرهاد (دی ۱۳۹۷). «نمایش افرا به نویسندگی و کارگردانی بهرام بیضایی». نمایش (۲۳۲): ۶۶-۶۹.
• میر محمدی، مهدی (۱۱ دی ۱۳۸۶). «قصه یک مکان، یک کنش». اعتماد (۱۵۷۹): ۱۱.
• نجومیان، امیرعلی (زمستان ۱۳۸۶). «نامه‌های بی‌نشانی». آینه خیال (۴): ۴۴-۴۹.
• نصیری، مهدی. «رویابافی برای گریز از واقعیت». صحنه (۵۲ و ۵۳): ۱۰۰-۱۰۴.

پیوند به بیرون

• اَفرا، یا روز می‌گذرد در کتابخانه باز
• هایده چنگیزیان در فیلمِ تهران باله ندارد از دعوتِ بیضایی به تماشای افرا می‌گوید. در یوتیوب