گرمسیر (فارس)
ایراهستان نام کهن منطقه لارستان [۱] در جنوب ایران با مرکزیت شهر کُران یا اسیر فعلی است.[۲][۳] شهر قدیم کران و سیراف در فاصله ۳۰ کیلومتری هم قرار دارند.[۴] در منطقه فارس است که از به سمت جنوب تا کرانه‌های خلیج فارس را در بر می‌گیرد.[۵] در متون جغرافیایی قدیم، فارس بر اساس محیط جغرافیایی و اوضاع آب‌وهوایی به دو منطقه گرمسیر یا جروم و سردسیر یا صرود (سرحد) تقسیم شده‌است.[۶]
ایراهستان
گرمسیرات فارس | |
|---|---|
جایگاه تاریخی | |
 | |
 | |
| استان | فارس، هرمزگان، کرمان و بوشهر |
| جمعیت (2006) | |
| • کل | ۳۵۶٬۲۱۰ |
| منطقهٔ زمانی | یوتی‌سی +۳:۳۰ (IRST) |
| • تابستانی (DST) | یوتی‌سی +۴:۳۰ (IRDT) |
بنیان اقتصادی مناطق گرمسیر بر بازرگانی و مناطق سردسیر بر کشاورزی استوار بوده‌است. در واقع آبادی‌های گرمسیرات فارس، نقش ارتباطی بین بنادر و جزایر خلیج فارس و مرکز ایالت را ایفا می‌کردند. طی قرن هفتم هجری، براثر تغییرات سیاسی و نظامی برآیند حمله مغولان، و رونق گرفتن تجارت دریایی، شهرهای خنج و لار و فال در ناحیه گرمسیرات فارس، از موقعیت مناسبی برخوردار شدند و در مسیر کاروان‌های تجاری به سمت هرمز و کیش قرار گرفتند.[۷]
ساکنان
ویرایش«اِرا» یا «ایرا» یا «ایراه» نام نخستین مردمان ساکن این منطقه بودند که قبیله‌ای بزرگ از قوم پارس بودند.[۸]
معنی واژه ایراهستان
ویرایشایراهستان = ایراه + (پسوند مکان) ستان.
ایراه: بر پایه آنچه فرهنگ‌نامه‌ها نوشته‌اند، به‌معنی «پَست، پایین، زیر، ساحل و کنار دریا» و «هر ساحل را به‌فارسی ایراه گویند». و «ایراهستان (اراهستان، ابراهستان)» را هم «به‌معنی ساحل و ناحیه‌ای‌ست مجاور خلیج‌فارس در ایالت فارس…».[۹]
«یاقوت‌حموی‌بغدادی» در نیمه نخست سده‌ی هفتم ه/۱۳م و «اعتمادالسلطنه» در روزگار قاجار (سده ۱۹ م) نوشته‌اند: حمزه (اصفهانی) گوید: ایرانیان کناره و سواحل دریا را «ایراه» گویند. و از این روست که لبه‌های خوره اردشیرخُرَه از سرزمین فارس را «ایراهستان» نامند. زیرا که نزدیک به دریاست. و مردم آنجا را هم «ایراهیه» خوانند. عرب ایراه را معرب نموده، یک «قاف» به‌پایان آن افزده «عراق» گفته‌اند.[۱۰]
ایراه= اراک
«محمدعلی شوشتری» در «فرهنگ واژه‌های فارسی در زبان عربی» نگاشته: ایراه (اراک) سرزمین هموار در کناره دریاست. پرفسور «هرتسفلد آلمانی» شکل فارسی واژه را «اراک» و به‌معنی زمین هموار می‌داند. آنچه نظر او را تأیید می‌کند آنست که هنوز (سال ۱۳۴۷ که کتاب منتشر شده است!) بخشی از ساحل فارس را که در شهرستان اردشیرخوره است «ایراهستان» گویند. به‌معنی جلگه ساحلی.[۱۱][۱۲]
در کتاب کارنامهٔ اردشیر بابکان که به زبان پارسی میانه نوشته شده، در بخش شرح جنگ دوم اردشیر و هفتواد نام ایراهستان ذکر شده‌است:
سپاه بدرگاه خواست و خویشتن با لشکری بسیار به کارزار کرمان شتافت؛ و چون به دژ نزدیک شد سپاه کرمان همگی درون دژ نشسته و اردشیر پیرامون دژ فرا گرفت. هفتان‌بخت را هفت پسر بود؛ که هر یکی را با هزار مرد به شهری گمارده بود و در این هنگام یکی از ایشان که به ایراهستان بود با سپاهی انبوه از تازیان و عمانیان از دریا گذشته به کرمان آمد و با اردشیر به جنگ ایستاد.»
مکانهای تاریخی
ویرایش-
بازار قیصریه لار -
-
مناره شیخ دانیال خنجی در خنج -
کاروانسرا خواجه ابوالحسن جویم -
حمام سیبا ۱ -
حمام سیبا ۲ -
حمام سیبا ۳ -
حمام سیبا ۴ -
دوگنبدان کوخرد -
آرامگاه سید مظفر کوخرد -
قلعه خان بستک -
آب انبار‌های بستک -
آرامگاه شیخ عبدالقادر بستکی -
آرامگاه سید مظفر کوخردی -
کتیبه ای در آرامگاه شیخ عبدالقادر بستکی -
بنگله بستکی بندر لنگه -
دوگنبدان کوخرد ۲ -
ترنه ساسانی کوخرد -
بشکرو کوخرد -
برج ننه نادر لار -
آرامگاه شیخ عبدالسلام خنجی -
-
-
-
-
-
.JPG)
منابع
ویرایش- ↑ Khadijeh, Gholami; Ebrahim, Zarei Mohammad (2022-01-01). "Study of old Larestan water systems (aquifer) based on written sources and available evidence (from the 5th century AH to the end of the Qajar period)" (به انگلیسی). 12 (123): 25–44.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ سردبیر (۲۰۱۶-۰۷-۲۰). «ایراهستان چیست و کجای فارس است؟». خبر پارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۲۸.
- ↑ «ذره‌بین تاریخ ۵۹ – دوره‌ی جدید: ایراهستان کجاست؟ - هفت‌برکه - گریشنا». هفت‌برکه | گریشنا. ۲۰۲۳-۰۵-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۲۸.
- ↑ راسخون (۲۰۱۵-۰۱-۰۷). «از کران تا سيراف». راسخون. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۲۸.
- ↑ وثوقی، محمدباقر. قدرت‌های اجتماعی «گرمسیرات فارس» در آستانه انقلاب مشروطیت.
- ↑ وثوقی، محمدباقر. معرفی طریقت شمسیه، در گرمسیرات ایالت فارس، از قرن هشتم تا اواخر قرن نهم هجری قمری، با تأکید بر تذکره‌های نویافته. پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران.
- ↑ وثوقی، محمدباقر. معرفی طریقت شمسیه، در گرمسیرات ایالت فارس، از قرن هشتم تا اواخر قرن نهم هجری قمری، با تأکید بر تذکره‌های نویافته. پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران.
- ↑ سردبیر (۲۰۱۶-۰۷-۲۰). «ایراهستان چیست و کجای فارس است؟». خبر پارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۲۸.
- ↑ «معنی ایراهستان - لغت‌نامه دهخدا». پرسش و پاسخ تخصصی لام تا کام. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۲۸.
- ↑ «ذره‌بین تاریخ ۵۹ – دوره‌ی جدید: ایراهستان کجاست؟ - هفت‌برکه - گریشنا». هفت‌برکه | گریشنا. ۲۰۲۳-۰۵-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۲۸.
- ↑ «معنی ایراهستان | لغت‌نامه دهخدا | واژه‌یاب». واژه یاب. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۲۸.
- ↑ «ارگ بم». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مارس ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۱ آوریل ۲۰۰۶.