تصحیف
تصحیف اصطلاحی در باب تصحیح متون و علم درایه است که اشاره دارد به قرائت غلط حروف در رسم‌الخط عربی، به علت شباهت نگارشی آنها.
به‌طور کلی، تصحیف در متون تاریخی و احادیث بسیار شایع است.[۱]
معنای لغوی ویرایش
لغت «تصحیف»، از ماده «ص ح ف» به معنای «اشتباه کردن» است و اسم مفعول آن، «مُصَحَّف»، به معنای «خطای نوشتاری» است.[۲] دانشنامه جهان اسلام معنای لغوی تصحیف را «خطا در صحیفه» ذکر کرده‌است.[۳]
معارفه ویرایش
تصحیف و تحریف معمولاً مترادف هم در نظر گرفته می‌شوند، اما در تعریف دقیقتر، تفاوت‌هایی دارند.[۴] تحریف نسبت به تصحیف مفهوم عام‌تری است.[۳]
نظرات قدما ویرایش
ابن حجر عسقلانی تصحیف را منحصر به خطا در نقطه‌گذاری و تحریف را درمورد خطا در اعراب‌گذاری دانسته‌اند.[۳] بعضی دیگر، تفاوت تصحیف و تحریف را در عمدی یا غیرعمدی بودن دانسته‌اند و تصحیف را غیرعمدی، و تحریف را عمدی ذکر کرده‌اند.[۳]
عبدالله مامقانی حدیث مُصَحَّف را به‌صورت «حدیثی که بخشی از متن آن تبدیل شده باشد به چیزی شبیه یا نزدیک به آن».[۲]
نظرات منابع جدید ویرایش
دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تفاوت‌های تصحیف و تحریف را در دو مورد دانسته‌است:[۴]
- در تصحیف معنای کلمه یا عبارت به طور کامل متحول می‌شود، اما در تحریف اینطور نیست.
- تصحیف میان حروفی اتفاق می‌افتد که از نظر رسم‌الخط به یکدیگر مشابه‌اند، اما تحریف در میان حروفی رخ می‌دهد که از نظر رسم‌الخط شباهتی به یکدیگر ندارند.
تاریخچه و کتاب‌شناسی ویرایش
تصحیف سابقهٔ طولانی در خط و ادبیات دارد. حتی تا قبل از وضع قواعدی نظیر اعراب و نقطه‌گذاری، تصحیف اجتناب‌ناپذیر بوده‌است.[۴] حتی بعضاً بر سر لغاتی که اصلا شبیه به یکدیگر به نظر نمی‌رسند (نظیر «عمر» و «عثمان») تصحیف رخ داده‌است.[۳]
صنعت تصحیف ویرایش
جستارهای وابسته ویرایش
پانویس ویرایش
- ↑ مسعودی ۱۳۸۹، ص. ۶۷.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ مسعودی ۱۳۸۹، ص. ۶۶.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ شبیری ۱۳۹۳.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ مساح و بازرگان ۱۳۹۸.
منابع ویرایش
- شبیری، سید محمدجواد (۱۳۹۳). «تصحیف و تحریف». دانشنامه جهان اسلام. ج. ۷. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- مساح، رضوان؛ بازرگان، محمدنوید (۱۳۹۸). «تصحیف». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج. ۱۵. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ابراهیم، علیرضا (۱۳۹۳). «تحریف». دانشنامه جهان اسلام. ج. ۷. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- مسعودی، عبدالهادی (۱۳۸۹). آسیب شناخت حدیث. قم: انتشارات زائر.
- دلبری، سید علی (۱۳۹۲). «نگاهی به آفت تصحیف در روایات». راسخون. دریافت‌شده در ۲۱ مه ۲۰۲۲.