زوندرکماندو

زوندرکماندوها (به آلمانی: Sonderkommando) به معنای «واحدهای نظامی ویژه» واحدهای کاری تشکیل شده از زندانیان اردوگاه‌های مرگ آلمان نازی بودند. آن‌ها را اغلب یهودیانی تشکیل می‌دادند که به زور یا تهدید به مرگ ناچار به کمک در خلاصی از اجساد کشته‌شدگان اتاق‌های گاز در کنار دیگر قساوت‌های مربوط به هولوکاست شده بودند. این زندانیان، که همواره هم‌سلولی همدیگر نیز بودند، با اس‌اس-زوندرکوماندوها که نیروهایی اد هوک و تشکیل‌یافته از اعضای دفاتر مختلف اس‌اس بودند، فرق داشتند.

زوندرکماندو Sonderkommando
نجات‌یافتگان از دستور ویژه ۱۰۰۵ در کنار دستگاه خردکنندهٔ استخوان در اردوگاه کار اجباری یانوفسکا پس از آزادی آن
موقعیت	اروپای تحت اشغال آلمان نازی
تاریخ	۱۹۴۲–۱۹۴۵
نوع رویداد	پاک کردن شواهد مربوط به هولوکاست
عاملان	اس‌اس
اردوگاه‌ها	اردوگاه‌های مرگ شامل آشویتس، بلزک، خلمنو، مایدانک، سوبیبور و تربلینکا و دیگر جاها

نامی که آلمان‌ها برای این نیروها انتخاب کردند برآمده از زبان دارای ابهام و حسن تعبیر مورد استفاده توسط نازی‌ها برای اشاره به زوایای گوناگون راه حل نهایی است.

کارگران کارخانه‌های مرگ

کروه آدم‌سوزی در اردوگاه داخائو، مه ۱۹۴۵

اعضای زوندرکوماندو مستقیماً در کشتارها شرکت نمی‌کردند؛ این مسئولیت برای اس‌اس محفوظ بود، در حالی که وظیفه اصلی زوندرکوماندوها دفع و خلاصی از اجساد بود. در بیشتر موارد، آنها بلافاصله پس از ورود به اردوگاه از دیگران جدا می‌شدند و با تهدید به مرگ خودشان به این وظیفه گماشته می‌شدند. به زوندرکوماندوها دربارهٔ وظایفی که باید انجام می‌دادند هیچگونه اطلاع قبلی داده نمی‌شد، و گاهی آن‌ها در وحشت تمام، اعضای خانواده خود را در میان اجساد کشف می‌کردند. آنها جز خودکشی راهی برای خودداری یا کناره‌گیری از انجام کار نداشتند. آلمانی‌ها گاه با حسن نیت، زوندرکوماندوهای شاغل در بعضی از مکان‌ها و محیط‌ها را Arbeitsjuden (یهودیان برای کار) می‌نامیدند. در بعضی موارد دیگر نیز، از عنوان Hilflinge (مددکاران) برای نامیدن زوندرکوماندوها بهره می‌بردند. در برکناو، زوندرکوماندوها تا سال ۱۹۴۳ بالغ بر ۴۰۰ نفر بود و هنگامی که یهودیان مجارستان در سال ۱۹۴۴ به آنجا تبعید شدند، تعداد آنها ناگهان به بیش از ۹۰۰ نفر افزایش یافت تا بتوانند پاسخگوی روند افزایشی قتل و پاکسازی باشند.

از آنجا که آلمانی‌ها نیاز داشتند تا زوندرکوماندوها توانایی جسمی داشته باشند، شرایط زندگی آن‌ها به نسبت دیگر زندانیان رقت کمتری داشت: آنها در پادگان ویژه خود می‌خوابیدند و اجازه داشتند از کالاهای مختلف مانند غذا، داروها و سیگارهایی استفاده کنند که از همان کسانی که به اتاق‌های گاز فرستاده شده بودند گردآوری شده بود. برخلاف زندانیان عادی، آنها معمولاً هدف قتل خودسرانه نگهبانان قرار نمی‌گرفتند. معیشت و سودمندی آنها بر پایه اینکه تا چه حد می‌توانستند به چرخاندن کارخانه مرگ نازی‌ها کمک برسانند، معین می‌شد.

از آنجا که زوندرکوماندوها آگاهی کاملی از اقدام نازی‌ها در مورد کشتارها داشتند، از آن‌ها با عنوان Geheimnisträger یا «حامل اسرار» یاد می‌شد. از این روی، آنها در انزوا و دور از زندانیانی که به عنوان برده به کار گرفته می‌شدند، نگهداری می‌شدند (نگاه کنید به اداره اصلی اقتصادی و اجرایی اس‌اس). هر سه ماه یک بار، طبق سیاست اس‌اس، تقریباً تمام زوندرکوماندوهایی که در مناطق کشتار اردوگاه‌های مرگ کار می‌کردند، خود به اتاق‌های گاز فرستاده می‌شدند و برای اطمینان از پنهان‌کاری، جایشان را تازه‌واردان پر می‌کردند. با این حال، برخی از زندانیان به دلیل داشتن مهارت‌های ویژه تا یک سال یا بیشتر زنده ماندند. معمولاً وظیفه یک واحد جدید زوندرکوماندو دور انداختن اجساد پیشینیان آنها بود. بنا بر پژوهش‌ها، از زمان ساخت یک اردوگاه مرگ تا برچیده شدن آن، تقریباً ۱۴ نسل از زوندرکوماندوها شکل می‌گرفتند.

شهادت شاهدان

کمتر از ۲۰ زوندرکوماندو از مجموع چند هزار زوندرکوماندوی مشغول در اردوگاه‌های مرگ تا هنگام آزادسازی آن‌ها زنده ماندند و بعدها دربارهٔ رویدادهای این اردوگاه‌ها شهادت دادند. از میان ایشان می‌توان به هنریک توبر، فیلیپ مولر، دنیل بنامیاس، داریو گابای، موریس ونتزیا، شلومو ونتزیا، و مارتین گری اشاره کرد. نجات شش یا هفت نفر دیگر نیز به اثبات رسیده اما از ایشان شهادتی باقی نمانده‌است. نوشتارهایی از زوندرکوماندوها بعدها در بعضی از اردوگاه‌ها پیدا شدند.

میان سالهای ۱۹۴۳ و ۱۹۴۴، برخی از اعضای زوندرکوماندوهای برکناو توانستند کاغذ و قلم بدست آورند و برخی از تجربیات خود و آنچه را که شاهد بوده‌اند ثبت کنند. این اسناد در محوطه سوزاندن جنازه‌ها دفن و پس از جنگ پیدا شدند. پنج مرد به عنوان نویسندگان این نسخه‌های خطی شناسایی شده‌اند: زالمان گرادوفسکی، زالمان لوئنتال و لیب لانگفوس، که به ییدیش می‌نوشتند؛ خائیم هرمان، که به فرانسوی نوشت و مارسل ناجاری که به یونانی نوشت. از میان این پنج نفر، تنها ناجاری تا آزادی زنده ماند. گرادوفسکی یا در جریان شورشی در مرده‌سوزخانهٔ شماره ۵ در ۷ اکتبر ۱۹۴۴، یا به تلافی آن، کشته شد. باور بر این است که لوئنتال، لانگفوس و هرمان در نوامبر ۱۹۴۴ کشته شده باشند. گرادوفسکی یادداشت زیر را که در محل سوزاندن جنازه‌ها در آشویتس دفن شده بود، نوشت:

ای عزیزی که این نوشته‌ها را پیدا می‌کنی، من تنها یک خواسته از تو دارم، که همانا هدف اصلی نوشتنم است… اینکه روزهای جهنمیم، که فردای بی‌امیدم هدفی در آینده پیدا کند. من تنها بخشی از آنچه در آشویتس-برکنای لعنتی می‌گذرد را منتقل می‌کنم. تو خودخواهی فهمید که واقعیت چجور بوده‌است… از این [نوشته‌ها] تو خود تصویری از اینکه چگونه مردم ما از روی زمین محو شدند به دست می‌آوری.

بیشتر این دست‌نوشته‌ها در بایگانی موزه یادبود ایالتی آشویتس-برکناو نگهداری می‌شوند. موارد استثنا شامل نامه هرمان است (که در بایگانی Amicale des déportés d'Achchwitz-Birkenau نگهداری می‌شود) و متن‌های گرادوفسکی، که یکی از آنها در موزه پزشکی نظامی روسیه در سن پترزبورگ و دیگری در ید وشم، اسرائیل، نگهداری می‌شود. برخی از دست‌نوشته‌ها با عنوان «طومارهای آشویتس»، ویرایش شده توسط بِر مارک ، منتشر شده‌اند. موزه آشویتس نیز برخی دیگر را تحت عنوان «در میان کابوس جنایت» منتشر کرده‌است.

تصاویر

مقالهٔ اصلی: عکس‌های زوندرکوماندو

عکس‌های اصل گرفته شده توسط Alex (آلبرتو اررا)

• 
  زوندرکوماندو در آشویتس-برکناو،
  اوت ۱۹۴۴ (عکس پنهانی گرفته شده‌است)
• 
  زوندرکوماندو در آشویتس-برکناو،
  اوت ۱۹۴۴ (عکس پنهانی گرفته شده‌است)
• 
  زوندرکوماندو در آشویتس-برکناو،
  اوت ۱۹۴۴ (عکس پنهانی گرفته شده‌است)

تصویر بزرگتر مناطق (از بالا)

• 
  زوندرکوماندو در آشویتس-برکناو،
  اوت ۱۹۴۴. به خاکستر کشیدن اجساد
• 
  زوندرکوماندو در آشویتس-برکناو،
  اوت ۱۹۴۴
• 
  زوندرکوماندو در آشویتس-برکناو،
  اوت ۱۹۴۴. راهپیمایی به سوی اتاق‌های گاز

جستارهای وابسته

• شوآ
• پسر شائول
• دستور ویژه ۱۰۰۵

منابع

• Chare, Nicholas; Williams, Dominic, eds. (19 September 2013). Representing Auschwitz: At the Margins of Testimony. Basingstoke: Palgrave Macmillan UK. ISBN 978-1-137-29769-3.
• Friedländer, Saul (2009). Nazi Germany and the Jews, 1933–1945. New York: Harper Perennial.
• Michael, Robert; Doerr, Karin (2002). Nazi-Deutsch/Nazi-German: An English Lexicon of the Language of the Third Reich. Westport, CT, USA: Greenwood Press. ISBN 978-0-313-32106-1..
• Shirer, William L. (1990) [1961]. The Rise and Fall of the Third Reich. New York: MJF Books..
• Sofsky, Wolfgang (2013) [1996]. The Order of Terror: The Concentration Camp (Google Book, preview). Princeton, NJ, United States: Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-2218-8.
• Caplan, Jane; Wachsmann, Nikolaus (2010). Concentration Camps in Nazi Germany: The New Histories. New York: Routledge. ISBN 978-0-415-42650-3..
• Kopówka, Edward; Rytel-Andrianik, Paweł (2011). Dam im imię na wieki (Księga Izajasza 56,5) [I will give them an everlasting name (Isaiah 56:5)] (PDF). Warszawa-Rembertów: Wydawnictwo Sióstr Loretanek. Archived from the original (PDF) on 10 October 2014.
• Smith, Mark S. (2010). Treblinka Survivor: The Life and Death of Hershl Sperling. The History Press. ISBN 978-0-7524-5618-8.
• Weinfeld, Roman (May–June 2013), Jedno tylko życie – Berek Lajcher [One only life – Berek Lajcher] (به لهستانی), vol. 173, Warsaw.: Midrasz (bi-monthly), Maj/Czerwiec 2013, pp. 36–43, retrieved 3 October 2013

شهادت شاهدان عینی عضو زوندرکوماندو:

• Pressac, Jean-Claude (1989). "The deposition made on 24th May 1945 by Henryk Tauber, former member of the Sonderkommando of Krematorien I, II, IV and V.". Auschwitz: technique and operation of the gas chambers. Translated by Moss, Peter. New York: The Beate Klarsfeld Foundation. pp. 481–502. OCLC 947814539.
• Müller, Filip (1999) [1979]. Eyewitness Auschwitz: three years in the gas chambers. Chicago: Ivan R. Dee. ISBN 1-56663-271-4. OCLC 41431677.
• Greif, Gideon (2005). We Wept Without Tears: Testimonies of the Jewish Sonderkommando from Auschwitz. New Haven, CT: Yale University Press. ISBN 0-300-13198-4.
• Fromer, Rebecca (1993). The Holocaust odyssey of Daniel Bennahmias, Sonderkommando. Tuscaloosa, Ala: University of Alabama Press. ISBN 0-8173-5041-1. OCLC 45730004.
• Nyiszli, Miklós (1993). Auschwitz: a doctor's eyewitness account. Translated by Kramer, Tibere; Seaver, Richard. New York Boston: Arcade Pub. Distributed by Little, Brown, and Co. ISBN 1-55970-202-8. OCLC 28257456.. A play and subsequent film about the Sonderkommandos, The Grey Zone (2001) directed by Tim Blake Nelson, was based on this book.
• Dario Gabbai (Interview Code 142, conducted in English) video testimony, interview conducted in November 1996, Survivors of the Shoah Visual History Foundation , USC Shoah Foundation Institute, University of Southern California.
• Venezia, Shlomo (2007). Sonderkommando Auschwitz. La verità sulle camere a gas. Una testimonianza unica (به ایتالیایی). Milano: Rizzoli. ISBN 978-88-17-01778-7. OCLC 799776574.
• Południak, Jan (2008). Sonder: an interview with Sonderkommando member Henryk Mandelbaum. Oświęcim: Poligrafia Salezjańska. ISBN 978-83-921567-3-4. OCLC 769819192.