سد شهیدان امیرتیموری (صفارود)

سد شهیدان امیرتیموری (صفارود) رابر، سدی در دست احداث از نوع خاکی با هسته رسی در شهرستان رابر استان کرمان است و کار ساخت آن۹۳٪ پیشرفت فیزیکی دارد. با تکمیل این پروژه، مشکل جیره‌بندی آب در فصل تابستان شهرستان رابر به‌طور کامل مرتفع خواهد شد.

سد شهیدان امیرتیموری (صفارود)
موقعیت سد شهیدان امیرتیموری (صفارود) در ایران
محل	شهرستان رابر استان کرمان، ایران
مختصات	۲۹°۱۵′۰۹٫۵″ شمالی ۵۶°۵۷′۴۸٫۹″ شرقی
کاربری	تأمین آب شرب٫ کنترل سیل‌های فصلی
آغاز ساخت	سال ۱۳۸۶
سد و سرریزها
بلندی	۷۷ متر (۲۵۳ فوت)
طول تاج	۹۱۶ متر (۳٬۰۰۵ فوت)
عرض در پی	۳۷۰ متر (۱٬۲۱۰ فوت)
مخزن
حجم کل مخزن	۷۷ میلیون متر مکعب

در طرح اولیه سد، برای تامین بخشی از آب شرب شهر کرمان انتقال بخشی از آب سد صفارود توسط تونل به این شهر پیش بینی شده بود که بعدها با کاهش بارش در حوضه آبریز، این طرح منتفی و قرار به تامین آب شهر کرمان از طریق خط انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی شد.

دلیل نام‌گذاری

دریاچه این سد، روستای خوش منظره گازروئیه را زیر آب می‌برد و این روستا دو شهید داشت که در این روستا دفن بودند. سال‌ها قبل از ساخت سد، مقبره دو شهید به ۱۰ کیلومتر بالاتر از روستا و محل امام زاده عبدالله انتقال یافت و به منظور زنده نگه داشتن یاد و نام امرالله و مجید امیرتیموری، سد از صفارود به شهیدان امیرتیموری تغییر نام یافت.

اهداف ساخت سد

• تأمین آب شرب شهرستان رابر و تأمین آب مجتمع‌های معدن این شهرستان
• تأمین آب شرب شهر کرمان (منتفی شده با کاهش بارش‌ها در حوضه آبریز)
• مهار سیلاب و روان آب‌های فصلی رودخانه‌های رودبر و رابر

اهمیت طرح: تأمین آب پایدار و جبران کمبود آب شرب مصرفی

مشخصات

طرح این سد شامل سیستم انحراف آب، بدنه سد و سرریز، راه دسترسی (به طول ۱ کیلومتر)، تأسیسات زیربنایی بهره‌برداری شامل تصفیه خانه و مجموعه‌ای از لوله‌ها و تونل انتقال آب به کرمان می‌شود.

این سد مخزنی به حجم ۷۷ میلیون متر مکعب دارد که ۵۷ میلیون متر مکعب آن حجم مفید قابل آبگیری در شرایط عادی است و حجم آب تنظیمی سد ۲۹٫۲ میلیون متر مکعب است.

موقعیت جغرافیایی و تاریخچه

سد شهیدان امیر تیموری در محل تلاقی دو رودخانه رودبر و رابر در شهرستان رابر و ۱۸۰ کیلومتری جنوب شهر کرمان ساخته شده‌است. کار اجرایی ساخت این سد از سال ۱۳۸۶ شروع شد.

موضوع انتقال آب و تونل

دستگاه حفاری در حال کندن تونل انتقال آب رابر به شمال استان

در سال ۱۳۹۴ عملیات حفاری طولانی‌ترین تونل انتقال آب کشور با ۳۸ کیلومتر طول به عنوان بخشی از تونل انتقال آب از دریای عمان به فلات مرکزی و همچنین انتقال آب سد شهیدان امیرتیموری و سرمشک برای تأمین آب میان مدت شهر کرمان و مناطق شمالی استان در محل قسمت خروجی تونل واقع در قریت العرب (گلزار) آغاز شد.

با توجه به وضعیت کم‌آبی در استان کرمان، سه طرح انتقال آب در دستور کار قرار گرفته‌است که در این بین طرح احداث خط انتقال آب رابر به کرمان(صفارود) به دلیل تونل زدن از میان کوه نسبت به انتقال آب با دور زدن کوه، نزدیک به دوهزار میلیارد ریال ارزان‌تر تمام خواهد شد و هزینه پمپاژ آب در طول مدت استفاده نیز کاهش خواهد یافت.

با احداث این تونل حدود ۷۰۰ میلیون متر مکعب در سال آب (۲۹-۳۵ میلیون متر مکعب آب از سد امیرتیموری و سرمشک و بقیه از طریق خط انتقال آب دریای عمان به فلات مرکزی) به شمال استان کرمان منتقل و ۱۰ شهر شمالی استان از این آب بهره‌مند خواهند شد. تونل مذکور با ۳۸ کیلومتر طول، بزرگ‌ترین تونل خاورمیانه و سومین تونل طولانی دنیا خواهد بود و در کریدور انتقال آب دریای عمان از شمال استان و فلات مرکزی کشور قرار دارد که با ظرفیت انتقال ۲۱–۲۳ مترمکعب آب در ثانیه آب را به شمال استان انتقال می‌دهد. ورودی این تونل از بخش گنجان از توابع شهرستان رابر و خروجی آن در بخش گلزار از توابع شهرستان بردسیر است.

در تیر ماه سال ۱۴۰۲ محمدمهدی فداکار، استاندار کرمان، بیان کرد که انتقال آب از سرشاخه های هلیل‌رود (سد صفارود شهرستان رابُر) به شمال این استان منتفی است و بنا نیست این آب به شمال کرمان منتقل شود. وی بیان کرد که روزگاری بارندگی زیاد بود و آب هلیل رود، جازموریان را سیراب می‌کرد اما امروز بارندگی به شدت کم شده است.

مشکلات پیوست زیست‌محیطی سد

در بالادست این سد محل دفن زباله ۴۰ ساله شهر رابر قرار دارد که تصمیم بر این بود که شهرداری رابر با حمایت مالی و اجرائی شرکت آب منطقه ای استان کرمان با تغییر مکان، زباله‌های انبار شده (جایگاه دفن پسماند قدیمی شهر رابر) در این نقطه را به جای دیگری منتقل کند، اما مسئولان آب منطقه ای استان همواره از این موضوع سر باز می زنند و مسئله را به مجموعه شهرداری رابر مرتبط می دانند که شهرداری عنوان می نماید توان مالی کافی برای این اقدام را ندارند.

مرجان شاکری، مدیر کل محیط زیست استان کرمان بیان کرد شرکت آب منطقه‌ای کرمان بدون انجام مطالعات زیست‌محیطی، کار ساخت را شروع کرد و تاکنون مجوز لازم را اخذ نکرده‌است و افزود: مقصر اصلی در ایجاد این چالش، شرکت آب منطقه‌ای کرمان است، هرچند که شهرداری رابر هم بی‌تقصیر نیست و اکنون آب منطقه‌ای باید مسئولیت خود را بپذیرد و به جابه‌جایی سایت زباله کمک کند و تا زمانی که مجوز نگیرد اجازهٔ آبگیری سد را به آنها نخواهند داد. وی ادامه داد: «چند سال قبل، در پی یک بارندگی شدید، مشاهده کردیم حجمی از زباله‌ها به مخزن کوچکی در پشت سد منتقل شد و همین نگرانی زیادی ایجاد کرد».

جستارهای وابسته

• سد بافت
• سد جیرفت
• سد نسا بم
• سد تنگوئیه سیرجان
• سد قدرونی راور

پیوند به بیرون

احداث بزرگ‌ترین تونل انتقال آب خاورمیانه در کرمان

خط انتقال آب از سد شهیدان امیرتیموری(صفا رود)شهرستان رابر به کرمان

ضرورت تداوم سدسازی در اقلیم خشک کرمان