سرشماری عمومی نفوس و مسکن ایران

بزرگترین سرشماری ایران

سرشماری عمومی نفوس و مسکن جمهوری اسلامی ایران بزرگترین سرشماری است که در ایران انجام می‌گیرد. این سرشماری در ابتدا هر ۱۰ سال یک بار با هدف تعیین مشخصات جمعیتی کشور ایران توسط مرکز آمار ایران انجام می‌گرفت اما از سال ۱۳۸۵ به بعد مقرر شد این سرشماری هر ۵ سال یک بار انجام گیرد ولی به دلیل مشکلات اقتصادی هیئت دولت از انجام سرشماری ۱۴۰۰ صرف نظر کرد و سرشماری بعدی را به سال ۱۴۰۵ موکول کرد.[۱] در سرشماری ۱۳۹۵ جمعیّت ایران حدود ۸۰ میلیون تن تعیین شد.[۲] در ایران، بنابر مادّهٔ ۴ قانون مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، با فرمان رئیس‌جمهور اجرا می‌شود.[۳]

تاریخچه ویرایش

نخستین آمارگیری در تاریخ معاصر ایران در زمان ناصرالدین شاه و در سال ۱۲۲۹ شمسی (حدود ۱۸۵۱ میلادی) انجام گرفت که در آن جمعت، تعداد منازل و ساختمان‌های شهر تهران مورد شمارش قرار گرفت.[۴]

در سال ۱۲۳۶ خورشیدی (حدود ۱۸۵۸ میلادی) دستورالعمل جامعی پیرامون سرشماری نفوس و منابع مالی و اقتصادی از جانب وزرای وقت به حاکمان ولایت‌ها صادر شد تا تعداد جمعیت خانوارها و مسکن و نیز میزان دارایی مردم در کلیهٔ روستاها و شهرهای کشور تعیین شود. به دلیل مشکلات فنی موجود این دستور بلاتکلیف ماند تا آنکه میرزا عبدالغفار نجم‌الدوله، آموزگار ریاضیات در مدرسهٔ دارالفنون با بهره از شیوه‌های نوین، سرشماری از جمعیت شهر تهران را انجام داد.[۴] بر اساس این سرشماری جمعیت تهران در سال ۱۲۴۷ خورشیدی (حدود ۱۸۶۹ میلادی) ۱۵۵ هزار و ۷۳۶ نفر بوده است.[۴]

بار دیگر در سال ۱۲۶۲ خورشیدی سرشماری جمعیت تهران تحت مسئولیت میرزا سید شفیع امیرلشگر صورت پذیرفت، که در آن شهر تهران به پنج محلهٔ ارگ، سنگلج، عودلاجان، چال میدان و بازار تقسیم گردید. افزون بر این، در چهارمین سال پادشاهی مظفرالدین شاه قاجار و در سال ۱۲۷۸ خورشیدی آماری از بناهای شهر تهران تهیه شد. تهیه‌کنندهٔ این آمار درویش حسن اخضر علیشاه بود.[۴]

در سال ۱۲۹۷ خورشیدی اداره ثبت احوال کشور تاسیس گشت که با ثبت اطلاعات مرتبط با زایش، درگذشت، ازدواج و طلاق، دیگر نیاز به اطلاعات مربوط به جمعیت کشور بیش از پیش احساس می‌شد، تا اینکه در سال ۱۳۰۳ خورشیدی ضمن تصویب آیین‌نامه‌ای، مسئولیت گردآوری و مرکزیت‌بخشی به آمارهای مورد نیاز بر عهدهٔ وزارت کشور گذارده شد. ایجاد تشکیلات جدید بلدیه در سال ۱۳۰۱ خورشیدی زمینه‌ساز آن شد که سرشماری دیگری در تهران انجام پذیرد. بر پایهٔ آن سرشماری، جمعیت تهران در آن سال، بیش از ۲۱۰ هزار نفر تعیین شد.[۴]

به طور کلی در این دوره‌ها، چندین مرتبه هم دولت و هم شهرداری‌ها برای تأمین احتیاجات عمومی، مخصوصاً خواربار اقدام به سرشماری کردند ولی چندان موفقیت‌آمیز نبود چراکه که مردم از اظهار حقیقت خودداری می‌کردند. در سال ۱۳۰۷ خورشیدی با تصویب «قانون سجل احوال» دولت موظف شد هر ده سال یک بار سرشماری کند اما نخستین سرشماری رسمی در سال ۱۳۱۸ خورشیدی انجام گرفت.[۵]

دولت برای اجرای قانون سرشماری که در دهم خرداد ۱۳۱۸ خورشیدی به تصویب مجلس شورای ملی رسید، ابتدا در اول تیر آن سال سرشماری را به صورت آزمایشی در شهر کاشان اجرا کرد. روز اجرای سرشماری تعطیل همگانی شد و جز مأموران سرشماری، همهٔ مردم ملزم شدند در خانه بمانند. مأموران سرشماری از میان کارمندان دولت و شهرداری‌ها، کدخدایان، معلمان و استادان دانشگاه‌ها، دانش آموزان و دانشجویان برگزیده شدند.[۵]

سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن ویرایش

نخستین «سرشماری عمومی نفوس و مسکن» به صورت علمی را مرکز آمار ایران در سال ۱۳۳۵ انجام داد.[۶] پس از تأسیس مرکز آمار ایران در سال ۱۳۴۴، قانون این نهاد را موظف کرد که هر ده سال یک بار سرشماری عمومی نفوس و مسکن را اجرا کند. به دنبال تصویب این قانون، مرکز آمار ایران از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۸۵ هر ده سال یک بار سرشماری عمومی نفوس و مسکن را اجرا کرد. پس از سرشماری ۱۳۸۵، بنا به پاره‌ای ضروریات و بر اساس مصوبه هیئت وزیران فاصله زمانی سرشماری به پنج سال کاهش یافت.[۷]

فهرست سرشماری‌های پیشین ویرایش

فهرست سرشماری‌های آینده ویرایش

تغییر فاصله بین سرشماری‌ها به ۵ سال ویرایش

روند تغییر و تحولاتی مانند تولد، ازدواج، فوت، طلاق، ساخت و ساز، دانش‌آموختگی، تقسیمات کشوری، مهاجرت مردم بین روستاها و شهرها و استان‌ها سرعت بالایی دارد؛ بنابراین سرشماری ۵ ساله می‌تواند به آمار و ارقام واقعی نزدیک‌تر باشد و شاخص‌های واقعی‌تری در اختیار تصمیم گیران جامعه قرار دهد. در بسیاری از کشورها مانند استرالیا، ژاپن، کانادا، کره جنوبی و نیوزیلند سرشماری‌ها ۵ ساله انجام می‌شود و در ایران هم از سال ۱۳۸۶ مقرر شد که سرشماری‌ها ۵ ساله انجام شوند.[۱۱]

در سال ۱۳۹۹، هیئت وزیران دولت حسن روحانی مصوبهٔ قبلی هیئت وزیران دولت محمود احمدی‌نژاد در سال ۱۳۸۶ مبنی بر انجام سرشماری‌ها با بازهٔ ۵ ساله را لغو کرد. به این ترتیب در سال ۱۴۰۰ سرشماری صورت نگرفت و فاصلهٔ زمانی بین آخرین سرشماری (۱۳۹۵) تا سرشماری بعدی (۱۴۰۵) مدت ۱۰ سال خواهد بود.[۱] یک گزارش فارس نوشت دلیل لغو کردن سرشماری ۱۴۰۰ برای سرپوش عملکرد دولت بوده‌است.[۱۲]

نتایج کلی سرشماری ایران ویرایش

جمعیّت ایران و رشد متوسط آن در طی دهه‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵:

ردیف سال جمعیت کل ایران رشد جمعیت
۱ ۱۳۳۵ ۱۸٬۹۵۴٬۷۰۴ -
۲ ۱۳۴۵ ۲۵٬۷۸۸٬۷۲۲ ۱۳٫۳
۳ ۱۳۵۵ ۳۳٬۷۰۸٬۷۴۴ ۲٫۷۱
۴ ۱۳۶۵ ۴۹٬۴۴۵٬۰۱۰ ۳٫۹۱
۲–۴ ۱۳۷۰ ۵۵٬۸۳۷٬۱۶۳ ۲٫۴۶
۵ ۱۳۷۵ ۶۰٬۰۵۵٬۴۸۸ ۱٫۴۷
۶ ۱۳۸۵ ۷۰٬۴۷۲٬۸۴۶ ۱٫۶۱
۷ ۱۳۹۰ ۷۵٬۱۴۹٬۶۶۹ ۱٫۲۹[۱۳]
۸ ۱۳۹۵ ۷۹٬۹۲۶٬۲۷۰ ۱٫۲۴[۲]

جستارهای وابسته ویرایش

منابع ویرایش

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ «سرشماری عمومی نفوس و مسکن، سال ۱۴۰۵ برگزار می‌شود - ایرنا». www.irna.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۱۳.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ «گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۳ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۳ اسفند ۱۳۹۵.
  3. مقدمه سرشماری نفوس و مسکن ۱۳۸۵ درگاه ملی آمار.
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ «آمارگیری از دوره ناصرالدین‌شاه تا محمدرضا شاه». جام جم آنلاین. دریافت‌شده در ۸ ژانویه ۲۰۲۳.
  5. ۵٫۰ ۵٫۱ «مذاکرات جلسه ۹۲ دوره یازدهم مجلس شورای ملی دهم خرداد ۱۳۱۸». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژانویه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱۶ ژانویه ۲۰۲۱.
  6. همشهری آنلاین[پیوند مرده] آبان ۱۳۸۵
  7. «سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۵)». وبگاه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور استان قم. ۱۰ آذر ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ نوامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۰ آذر ۱۳۹۵.
  8. «Census1405». www.amar.org.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۲۴.
  9. Behnegarsoft.com (۲۰۲۱-۰۱-۲۴). «اجرای سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۴۰۵ به روش ثبتی مبنا کلید خورد». سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۲۴.
  10. «مرکز پژوهشها - تصویب‌نامه درخصوص تشکیل ستاد ملی سرشماری عمومی نفوس و مسکن ثبتی مبنا». rc.majlis.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۲۴.[پیوند مرده]
  11. «آمارستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳۰ نوامبر ۲۰۱۶.
  12. «سرپوش بر 8 سال سوء مدیریت دولت روحانی با لغو سرشماری 1400 | خبرگزاری فارس». www.farsnews.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۲۴.
  13. گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۰ (pdf)

پیوند به بیرون ویرایش