سید محمدباقر حجتی
سید محمدباقر حجتی ( زاده ۲۵ بهمن ۱۳۱۱ بابل) روحانی، دانشمند، مولف، قرآن‌پژوه ایرانی و استاد بازنشستهٔ استاد دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران است. او نوه سید محمدباقر حجتی مازندرانی است.
زندگی ویرایش
سید محمدباقر حجتی در ۲۵ اسفند سال ۱۳۱۱ شمسی در بابل متولد شد.[۱] پدرش سید محمد حجتی از عالمان شهر بابل و جدش سید محمدباقر حجتی بارفروشی مازندرانی از مراجع تقلید در منطقه مازندران و از شاگردان سید محمدکاظم یزدی، آخوند خراسانی و ملا عبدالله مازندرانی در حوزه نجف بود.[۲] حجتی، تحصیلات ابتدایی خویش را در زادگاهش و مقداری از تحصیلات حوزوی را در مدرسه علمیه صدر بابل گذراند.[۳] استادان او در شهر بابل، پدرش، علی موحد، سید محمد محقق بهشتی، نجف فاضل استرآبادی، محمد سالکی، محمدعلی طبرستانی، سید حبیب‌الله غروی و کربلایی علیجان طبری بودند.[۴] حجتی برای ادامه تحصیلات علوم دینی در اردیبهشت سال ۱۳۳۰ شمسی به تهران رفت و در مدرسه مروی ساکن شد. سید صدرالدین رضوی، مرتضی مطهری، ابوالقاسم گرجی، میرزا باقر آشتیانی و سید ابوالقاسم رفیعی قزوینی و ابوالحسن شعرانی از استادان او بودند.[۵] او در سال ۱۳۳۴ وارد دانشگاه علوم معقول و منقول (دانشکده الهیات و معارف) شد و به جمع دانشجویان رشته فقه و مبانی علوم اسلامی دانشگاه تهران پیوست. کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا را در همان‌جا خواند و پس از گرفتن دکترای حکمت و فلسفه در سال ۱۳۴۶ به استخدام دانشگاه تهران درآمد و استادیار شد.[۶] حجتی دانش‌آموخته دکترای فلسفه و حکمت در سال ۱۳۴۶ از دانشگاه تهران است.[۷] از جمله فعالیت‌های آموزشی حجتی، تدریس حدیث و علوم قرآنی در دانشگاه تهران، تربیت مدرس، علوم اسلامی رضوی و دیگر دانشگاه‌های معتبر ایران است.[۸] او در سال ۱۳۸۷ با درجه استادتمام بازنشسته شد.[۹]
حجتی در طول زندگانی علمی خود، سفرهای علمی و سابقه مشارکت در کنفرانس‌ها و سمینارهای متعددی در دمشق داشته است. او در سال ۱۳۵۵ به انگلستان رفت و از کتابخانه‌ها و موزه‌های آن کشور بازدید و از نسخه‌های قدیمی قرآن عکس‌برداری کرد و به مطالعه دقیق رسم‌الخط قرآن‌ها پرداخت.[۱۰] او مسئولیت‌های مختلفی را در طول زندگی علمی خود داشته است که برخی از آنها عبارت است از:[۱۱]
- ریاست کتابداری و راهنمایی و کتاب‌یابی کتابخانه دانشگاه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران از سال ۱۳۴۴ تا ۱۳۶۶.
- ریاست کتابخانه دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۸.
- مدیریت گروه فرهنگ عربی و علوم قرآنی دانشگاه تهران از سال ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۵.
- مدیریت گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران.
- مدیریت گروه علوم و قرآن دانشگاه تربیت مدرس.
- معاونت دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۸۰.
- عضویت در هیئت گزینش کتاب از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۳.
- عضویت در کمیته برنامه‌ریزی الهیات در شورای عالی برنامه‌ریزی از سال ۱۳۶۴ تا ۱۳۷۲.
- داور و عضو کمیته تخصصی علوم انسانی جشنواره خوارزمی از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۳.
- عضویت در شورای پژوهشی دانشگاه تهران از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۰.
- عضویت در کمیته تخصصی علوم انسانی و معاونت پژوهشی دانشگاه تهران از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۴.
- مشاور سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی از سال ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۴.
- عضویت در شورای پژوهشی دانشگاه امام صادق و مسئول گروه پژوهشی علوم قرآن و حدیث در سال ۱۳۷۳.
- عضو هیئت‌امنای دانشگاه علوم قرآن و حدیث وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه.
- عضویت در فرهنگستان مجمع اللغة العربیة دمشق از سال ۱۳۶۵.
- عضو دائمی و برنامه‌ریز کنگره جهانی امام رضا.
آثار ویرایش
سید محمدباقر حجتی از قرآن‌پژوهان ایرانی است که آثار متعددی در این‌باره نگاشته و پایه‌گذار رشته علوم قرآن و حدیث در دانشگاه تهران بعد از انقلاب اسلامی ایران است.[۱۲] او سال‌ها به تدریس در رشته زبان و ادبیات عرب، ترجمه، قرائت و تفسیر قرآن مشغول بود و مدیریت دانشکده الهیات و معارف اسلامی در گروه علوم قرآن و حدیث، معاونت پژوهشی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران و عضویت در مجامع و انجمن‌های علمی قرآنی را بر عهده داشته است. فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی، تحقیق و تألیف در حوزه علوم قرآنی، تحقیق و تألیف در حوزه علوم تربیتی و روان‌شناسی، ارائه مقالات و سخنرانی در کنگره‌ها و سمینارها از جمله فعالیت‌های علمی و پژوهشی او به‌شمار می‌رود.[۱۳]
بخش عمده تألیفات و مقالات سید محمدباقر حجتی، درباره علوم قرآنی است و آثاری هم در باب علوم تربیتی و روان‌شناسی دارد.[۱۴] «پژوهشی در تاریخ قرآن کریم» مشهورترین اثر او در علوم قرآن است. تفسیر کاشف، اسباب النزول، تاریخ قرائات قرآن کریم، میثاق در قرآن، آداب تعلیم و تعلم در اسلام ترجمه کتاب «منیة المرید فی آداب المفید و المستفید» تألیف شهید ثانی از جمله آثار اوست.[۱۵][۱۶]
جوایز و افتخارات ویرایش
همایش نکوداشت سید محمدباقر حجتی در تاریخ ۲۶ آذر سال ۱۳۹۳ همزمان با هفته پژوهش، با حضور جمعی از مسئولان و دانشجویان مجموعه دانشگاهی پردیس تهران در تالار شیخ طوسی آستان عبدالعظیم حسنی برگزار شد.[۱۷] در آیین نکوداشتی دیگر در ۲۶ تیر ۱۳۹۵ از استادان پیشکسوت مطالعات قرآنی سید محمدباقر حجتی و عبدالکریم بی‌آزار شیرازی در دانشگاه الزهراء تقدیر شد.[۱۸] کتاب «ارجنامه دکتر سید محمدباقر حجتی: یادنامه دوازدهمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی» با گردآوری علی صادق‌زاده وایقان و اعظم نجفقلی‌نژاد ورجوی در سال ۱۳۹۱ از سوی انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران منتشر شد.[۱۹] او برای نگارش کتاب «پژوهشی در تاریخ قرآن» برگزیدهٔ اولین دورهٔ کتاب سال ایران شد.[۲۰] برخی از مناسبت‌هایی که از وی تقدیر به عمل آمده عبارتند از:[۲۱][۲۲]
- جایزه احراز رتبه اول در مسابقه مقاله‌نویسی راجع به «کودکان و نوجوانان» از حوزه علمیه قم در سال ۱۳۵۶.
- دریافت جایزه و لوح تقدیر «بهترین پژوهش کاربردی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران» در سال ۱۳۵۴.
- دریافت جایزه و لوح تقدیر به‌مناسبت انتخاب کتاب «پژوهشی در تاریخ قرآن کریم» به‌عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۳.
- دریافت جایزه و لوح تقدیر به‌عنوان «استاد ممتاز دانشگاه تهران» در سال ۱۳۶۹.
- دریافت جایزه و لوح تقدیر «استاد نمونه کشور» در سال تحصیلی ۱۳۷۲-۱۳۷۱.
- لوح تقدیر به‌مناسبت «خدمت‌گزاری به قرآن کریم» و معرفی او به‌عنوان یکی از «خادمان قرآن ایران» در سال ۱۳۷۳.
- دریافت جایزه روایت از دانشمندان مصری در سال ۱۳۶۷.
- برگزیده‌شده به‌عنوان «چهره ماندگار عرصه علوم قرآن و حدیث» در سال ۱۳۸۱.
- دریافت جایزه و لوح تقدیر و نشان درجه یک پژوهش در سال ۱۳۸۴ از سوی دانشگاه تهران.
- دریافت لوح تقدیر به‌مناسبت انتخاب کتاب فهرست موضوعی نسخه‌های خطی عربی به‌عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران.
پانویس ویرایش
- ↑ توسلی، صادق‌زاده وایقان، پنجاه سال همنشینی با نسخه‌های خطی در احوال و آثار دکتر سید محمدباقر حجتی، ص۱۰.
- ↑ حجتی سید محمدباقر، ص۱۲۴؛ قدمی، نیم‌قرن قرآن‌پژوهی: نگاهی به کارنامه کامیاب استاد دکتر سید محمدباقر حجتی، ص۹۰.
- ↑ اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد. «سیدمحمد باقر حجتی». وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۱۳.
- ↑ گفتگو با دانشمند محقق کتابشناس سختکوش دکتر سید محمدباقر حجتی، ص۵۰.
- ↑ قدمی، نیم‌قرن قرآن‌پژوهی: نگاهی به کارنامه کامیاب استاد دکتر سید محمدباقر حجتی، ص۹۰.
- ↑ گفتگو با دانشمند محقق کتابشناس سختکوش دکتر سید محمدباقر حجتی، ۵۰؛ قدمی، نیم‌قرن قرآن‌پژوهی: نگاهی به کارنامه کامیاب استاد دکتر سید محمدباقر حجتی، ص۹۰.
- ↑ «کتاب سال | موسسه خانه کتاب». ketabsal.ketab.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۱۳.
- ↑ قدمی، نیم‌قرن قرآن‌پژوهی: نگاهی به کارنامه کامیاب استاد دکتر سید محمدباقر حجتی، ص۹۰؛ توسلی، صادق‌زاده وایقان، پنجاه سال همنشینی با نسخه‌های خطی در احوال و آثار دکتر سید محمدباقر حجتی، ص۱۲.
- ↑ توسلی، صادق‌زاده وایقان، پنجاه سال همنشینی با نسخه‌های خطی در احوال و آثار دکتر سید محمدباقر حجتی، ص۱۰.
- ↑ «حجتی سید محمدباقر»، دانشنامه قرآن‌پژوهان ایران، بهار ۱۳۸۶، ص۱۲۵.
- ↑ توسلی، صادق‌زاده وایقان، پنجاه سال همنشینی با نسخه‌های خطی در احوال و آثار دکتر سید محمدباقر حجتی، ص۱۱.
- ↑ قدمی، نیم‌قرن قرآن‌پژوهی: نگاهی به کارنامه کامیاب استاد دکتر سید محمدباقر حجتی، ۸۹و۹۰.
- ↑ اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد. «سیدمحمد باقر حجتی». وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۱۹.
- ↑ گفتگو با دانشمند محقق کتابشناس سختکوش دکتر سید محمدباقر حجتی، ص۵۱.
- ↑ قدمی، نیم‌قرن قرآن‌پژوهی: نگاهی به کارنامه کامیاب استاد دکتر سید محمدباقر حجتی، ص۸۹.
- ↑ «قدردانی آیت‌الله صافی از دانشمند علوم قرآنی». www.irna.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۱۳.
- ↑ «همایش نکوداشت استاد سید محمدباقر حجتی برگزار شد»، خبرگزاری ایلنا.
- ↑ عباسی (۲۰۱۶-۰۷-۱۶). «در نکوداشت اساتید پیشکسوت مطالعات قرآنی مطرح شد: فطرت بشر، فطرت قرآنی است». خبرگزاری بین المللی شفقنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۱۳.
- ↑ «ارج‌نامه‌هایی برای سه تن از حامیان نسخ خطی چاپ شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۲-۱۱-۲۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۱۳.
- ↑ «کتاب سال | موسسه خانه کتاب». ketabsal.ketab.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۱۳.
- ↑ توسلی، صادق‌زاده وایقان، پنجاه سال همنشینی با نسخه‌های خطی در احوال و آثار دکتر سید محمدباقر حجتی، ص۱۲.
- ↑ اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد. «سیدمحمد باقر حجتی». وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۱۳.
منابع ویرایش
- «حجتی سید محمدباقر»، دانشنامه قرآن‌پژوهان ایران، بهار ۱۳۸۶.
- «گفتگو با دانشمند محقق کتابشناس سختکوش دکتر سید محمدباقر حجتی»، آینه پژوهش، خرداد و تیر ۱۳۶۹ - شماره ۱.
- «گفت‌وگو با دکتر سید محمدباقر حجتی»، بینات، ۱۳۷۵ش، شماره ۱۰.
- توسلی، وحید؛ صادق‌زاده وایقان، علی، «پنجاه سال همنشینی با نسخه‌های خطی در احوال و آثار دکتر سید محمدباقر حجتی»، کتاب ماه، آبان ۱۳۹۱ش.
- قدمی، هاجرخاتون، «نیم قرن قرآن‌پژوهی: نگاهی به کارنامه کامیاب استاد دکتر سید محمدباقر حجتی»، کتاب ماه دین، مرداد ۱۳۸۹ - شماره ۱۵۴.