سید بن طاووس
رضی الدین علی بن موسی بن طاووس(۵۸۹–۶۶۴ ه.ق.) معروف به سید بن طاووس از علمای شیعه و نویسندگان سده هفتم هجری است. نسب سید بن طاووس از جانب پدر به حسن بن علی و از جانب مادر به حسین بن علی می‌رسد. گفته می‌شود که سید بن طاووس موفق به دیدار امام زمان، حجت بن الحسن شده‌است.[۱] سید بن طاووس به خاطر کتابخانه و آثار فراوانش _ که دست نخورده باقی مانده و خواننده را با علایق علمای دین در اواخر دوره عباسی آشنا می‌کند_ معروف است.[۲]
| سید بن طاووس سید بن طاووس | |
|---|---|
| زادروز | ۵۸۹ ه. ق. حله |
| مدفن | حرم علی بن ابی‌طالب |
| محل زندگی | بغداد |
| عنوان | بن طاووس |
تولد و زندگیویرایش
رضی الدین، ابوالقاسم علی بن موسی بن جعفر بن طاووس حلّی ملقب به رضی الدین و مشهور به سید بن طاووس در پنج شنبه نیمه محرم الحرام سال ۵۸۹ ه. ق. در شهر حلّه عراق متولد شد.[۳] نسبت او از جانب پدر با ۱۳ واسطه به حسن بن علی و از جانب مادر به حسین بن علی می‌رسد، به همین خاطر به او «ذوالحسبین» نیز می‌گویند.[۴]
پدرش، موسی بن جعفر، از راویان بزرگ حدیث است که بعدها ابن طاووس روایاتش را جمع‌آوری نموده با نام فرقة الناظر و بهجة الخاطر مما رواه والدی موسی بن جعفر منتشر نمود. یکی از اجداد ابن طاووس یعنی «ابوعبدالله» احمد بن محمد، دارای چهره‌ای زیبا اما پاهایی زشت بود، به همین دلیل اولادش به ابن طاووس معروف شدند.[۵]
مادر ابن طاووس دختر ورام بن ابی فراس، از بزرگان علمای امامیه بود،[۶] و مادر پدرش نوه شیخ طوسی می‌باشد .[۷]
همسر وی زهرا خاتون دختر ناصر بن مهدی وزیر بود،[۸] و فاطمه یکی از فرزندانش بود که قبل از نه سالگی حافظ قرآن شد؛ به گونه ای که پدرش به وی و برادرانش اجازه روایت الامالی (طوسی) را داد.[۹]
گفته می‌شود که سید بن طاووس موفق به دیدار امام زمان، حجت بن الحسن شده‌است.</ref name="Lohoof">
او در روز دوشنبه پنجم ذی القعده ۶۶۴ ه. ق. در سن ۷۵ سالگی در زادگاهش حله درگذشت و طبق وصیتش در حرم امیرالمؤمنین به خاک سپرده شد.
سفرها و تحصیلاتویرایش
ابن طاووس ابتدا در شهر حله و نزد پدر و جدش، ورام بن ابی فراس، علوم مقدماتی را آموخت. سپس برای تحصیل دانش از حله به کاظمین مهاجرت کرد.
او در اندک زمانی از هم شاگردی‌های خود سبقت گرفت چنان‌که در کشف المحجة می‌گوید:
- وقتی من وارد کلاس شدم آنچه را دیگران در طول چند سال آموخته بودند، در یک سال آموختم و از آنان پیشی گرفتم
او سپس به مدت دو سال و نیم به تحصیل فقه پرداخت و پس از آن خود را از استاد بی‌نیاز دید و بقیه کتب فقهی عصر خویش را به تنهایی مطالعه نمود. در سال۶۲۵ ه. ق. و پس از ازدواج به بغداد نقل مکان کرده و مدت ۱۵ سال در آنجا به تربیت شاگردان و تدریس علوم مختلف پرداخت. وی که تحت فشار دولت عباسی برای پذیرش پست‌های حکومتی قرار گرفته بود از بغداد به زادگاه خود حله بازگشت.
بعد سه سال را در نجف به سر برد و سپس به کربلا هجرت کرد و حدود ۳ سال در آنجا اقامت داشت.[۲] در زمان اقامت در کربلا کتاب کشف المحجة را به عنوان وصیتی برای فرزندانش که در آن زمان کودک بودند نوشت. آخرین سفر ابن طاووس در سال ۶۵۲ ق به بغداد بود؛ طوری که در زمان حمله مغولها در آن شهر اقامت داشت. سید بن طاووس علاوه بر تربیت شاگردان و تدریس علوم مختلف، همّت اصلی خویش را بر سیر و سلوک و کسب معنویات قرار داد.
نقابتویرایش
در دوران اقامت سید بن طاووس در بغداد از سوی خلیفه عباسی، المستنصر، پیشنهادهایی مانند وزارت و سفارت به او شد؛ اما او هیچ‌یک را نپذیرفت. استدلال او برای خلیفه چنین بود:
- اگر من طبق مصلحت شما عمل کنم رابطه خویش را با خداوند قطع می‌نمایم و اگر طبق اوامر الهی و عدل و انصاف حرکت کنم خاندان تو و بقیه وزرا و سفرا و فرماندهان تو آن را تحمل نخواهند کرد و چنین خواهند گفت که علی بن طاووس با این رویه می‌خواهد بگوید اگر حکومت به ما برسد اینچنین عمل می‌کنیم و این روشی است بر خلاف سیره حکمرانان قبل از تو و مردود دانستن حکومت‌های آنهاست.
سید بن طاووس گرچه در زمان خلافت عباسیان هرگز منصب نقابت را نپذیرفت؛ اما بعدها در زمان هلاکوخان، نقیب شیعیان شد و تا پایان عمر در بغداد باقی ماند.[۱۰] اتان کولبرگ بنا بر نقلی از خواجه نصیرالدین طوسی و ابن عنبه می گوید که پذیرش نقابت سادات تحمیلی بوده‌است و در صورت عدم پذیرش جان او به خطر می افتاده است. [۲] نقیب سادات، از بزرگان علمی و دینی سادات انتخاب می‌شد که کلیه امور مربوط به سادات را عهده‌دار بود. این وظایف شامل قضاوت مشاجرات، رسیدگی به مساکین و مستمندان، سرپرستی ایتام و دیگر امور می‌شد. جریان فتوای او به عنوان یک مسئله جالب تاریخی- سیاسی معروف است، زیرا هنگامی که هلاکو بغداد را فتح کرد، دانشمندان را در مستنصریه گرد آورده از آنان دربارهٔ این مسئله که "سلطانِ کافرِ عادل افضل است، یا سلطانِ مسلمان ستمگر؟" استفتا نمود. پس از اینکه همه از پاسخ امتناع کردند، سید بن طاووس به حرف آمده پاسخ داد:[۱۱]
- کافرِ عادل از مسلمانِ جایر افضل است و دیگران نیز به پیروی از وی فتوای او را تایید کردند.
به نوشته کولبرگ مشخص نیست که موضع واقعی وی نسبت به هلاکو چه بوده‌است و آیا در اثر شرایط چنین فتوایی داده یا واقعاً آن طور فکر می کرده‌است. [۲]
از نظر بزرگانویرایش
علامه حلّی (د ۷۲۶ق) در حق سید بن طاووس می‌گوید:[۱۲]
- رضی الدین علی (ره) دارای کراماتی بود که برخی از آن‌ها را خودش برایم بیان کرد و پاره‌ای از آن‌ها را پدرم بازگو کرد و من از او شنیدم.
علامه مجلسی گوید:[۱۳]
- سید نقیب، موثق، زاهد و جمال العارفین بود.
- سید رضی الدین ابوالقاسم بزرگوار، باتقوا، زاهد، سعادتمند، پیشوای عارفان، چراغ شب‌زنده‌داران، صاحب کرامات، طاووس آل طاووس بوده است.
استادانویرایش
اساتید وی به قرار ذیل است:
- پدرش موسی بن جعفر
- جدش ورام بن ابی فراس حلی
- ابن نما حلی
- فخار بن معد موسوی
فرزندانویرایش
- علی بن رضی الدین طاووس(نویسنده زوائد الفوائد)
- محمد بن رضی الدین طاووس
داری چهار دختر بود که نام دو نفرشان ذکر شده
- شرف الاشراف
- فاطمه
( طبق وصیت نامه سید بن طاووس دو قران به دو این دو دختر خود تعلق میگیرد.)
شاگردانویرایش
شاگردان وی عبارتند از:
تالیفاتویرایش
سید بن طاووس به خاطر کتابخانه و آثار فراوانش که دست نخورده باقی‌مانده و خواننده را با علایق علمای دین در اواخر دوره عباسی آشنا می‌کند، معروف است.</ref name="Kohlberg">
ابن طاووس حدود ۵۰ تألیف دارد که بسیاری از آن‌ها در موضوعات دعا و زیارت است. او کتابخانه‌ای غنی داشته که حدود ۱۵۰۰ کتاب در آن وجود داشته و در تألیف کتاب‌های خویش از آن‌ها استفاده می‌برده است.
آثار چاپیویرایش
حدود پنجاه کتاب و رساله از او نام برده شده‌است که معروفترین آثار چاپی وی عبارتند از:
- المهمات و التتمات (۱۰ جلد) هر یک با عنوان مستقل چاپ شده‌است از جمله:
- فلاح السائل، زهرة الربیع، جمال الاسبوع، اقبال الاعمال و... که سید بن طاووس این کتابها را به عنوان تتمه مصباح المتهجد شیخ طوسی نوشته است.
- اللهوف علی قتلی الطفوف مشهور به لهوف، چاپ مکرر در ایران، لبنان و نجف. ترجمه‌های متعددی از این کتاب شده که بارها به چاپ رسیده است.
- کشف المحجة لثمرة المهجة، کتابی اخلاقی است و شامل وصیت‌های سید به فرزندانش می‌باشد و مراحل مختلف زندگی خویش را هم در آن ذکر کرده‌است.
- اجازهٔ سیدبن طاووس، همراه جلد ۲۵ و ۲۶ بحارالانوار، تهران.
- الاقبال لصالح الاعمال، تهران، ۱۳۱۲ق/۱۸۹۴م.
- امان الاخطار فی وظایف الاسفار، نجف، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۰م.
- جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع، تهران، ۱۳۳۰ق/۱۹۱۲م.
- الدروع الواقیه من الاخطار فیما یعمل کل شهر علی التکرار، همراه ترجمهٔ فارسی شیخ عبّاس قمی از جمال الاسبوع، تهران، ۱۳۳۰ق/۱۹۱۲م.
- سعد السعود، نجف، ۱۳۶۹ق/۱۹۵۰م
- الطرائف فی معرفة مذهب الطوائف، چاپ مکرر و ترجمهٔ فارسی آن از ملا محمدصادق طبسی، تهران، ۱۳۰۱ق/۱۸۸۴م.
- المجتنی فی الدعاء المجتبی، تهران، ۱۳۳ق/۱۹۱۵م؛
- محاسبة النفس، تهران، ۱۳۱۸ق/۱۹۰۰م؛
- مصباح الشریعه، تهران، ۱۳۷۹ق/۱۹۵۹م و چاپ مکرر.
- مضمار السبق، تهران، ۱۳۱۴ق/۱۸۹۶م.
- الملاحم و الفتن، نجف، ۱۳۶۸ق/۱۹۴۸م.
- مهج الدعوات و منهج العبادات، چاپ مکرر در تهران، تبریز و بمبئی.
- الیقین باختصاص مولانا علی بامره المؤمنین، نجف، ۱۳۶۹ق/۱۹۴۹م.
- غیاث سلطان الوری لِسُکّان الثری، همراه کتاب الفوائد المدنیة، تألیف محمد امین استرآبادی در ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م در ایران چاپ شده‌است.
- فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، نجف، ۱۳۶۸ش.
- فتح الابواب بین ذوی الالباب و بین رب‌الارباب، بیروت، ۱۴۰۹ق
آثار خطیویرایش
آنچه از آثار خطی سید بن طاووس به جای مانده، بدین قرار است:
- ربیع الشیعه، موجود در کتابخانه وزیری یزد.
- مصباح الزائر، آستان قدس
- الزام النواصب بامامه علی بن ابی‌طالب (ع)، کتابخانه ملی.
- الحجّه، آستان قدس.
- منتخبات اسرار الصلّوه، شورای ملی (سابق).
- طرف من الانباء و المناقب، مرکزی دانشگاه تهران.
- فلاح السائل و نجاح المسائل، مرکزی دانشگاه تهران.
- الابانة فی معرفة أسماء کتب الخزانة.
- اسرار الصلوة.
- السعادات العبادات.
- فرحة الناظر و بهجة الخواطر.
- شرح نهج البلاغة.
- المصرع الشین فی قتل الحسین.
- المزار، که در باب آداب سفر و زیارت‌نامه‌ها بر مزار امام حسین (ع) در کربلا است.
منابعویرایش
- آقابزرگ، طبقات اعلام الشّیعه (قرن السّابع)، بیروت، ۱۹۷۲م.
- احمد بن علی بن عنبه، جمال الدین، الفصول الفخریه، به اهتمام سید جلال الدین محدث ارموی، نشر علمی و فرهنگی، ۱۳۶۳ش.
- أکمونه حسینی، عبدالرزاق؛ مواردالإتحاف فی نقباء الأشراف، نجف اشرف، نشر الآداب، ۱۳۸۸هجری
- سید بن طاووس، علی بن موسی، کشف المحجه یا فانوس، ترجمه اسدالله مبشری، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
- شهیدی گلپایگانی، سید محمد باقر، راهنمای سعادت (ترجمه کشف المحجه)، تهران، نشر سعدی، ۱۳۸۲ه.
- غروی نایینی، نهله، محدثات شیعه، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، (چاپ دوم)۱۳۸۶ش.
- قمی، عباس، الکنی و الألقاب، نجف أشرف، نشرحیدریه، ۱۳۸۹ه.
- قمی، الفوائد الرضویة فی أحوال علماء المذهب الجعفریة، ترجمه و تحقیق ناصر باقری بیدهندی، قم، نشر بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
- مجلسی، محمد باقر، کتاب الإجازات در بحار الانوار، بیروت، نشر مؤسسه وفاء، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- محمدبن محمد نعمان، شیخ مفید، المقنعه، مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
پانویسویرایش
- ↑ Seyed Ibn Tâwûs (r.a.) (2006). Lohoof (Sighs of Sorrow). Translated by Husain Risvi. Teharn: Naba Cultural Organization. pp. 11–12, 199–204.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ Kohlberg, Etan (1992). Medieval Muslim Scholar at Work: Ibn Tawus and His Library (Islamic Philosophy, Theology and Science). Brill Academic Pub. pp. 1–4. ISBN 978-9004095496.
- ↑ أکمونه، مواردالإتحاف، ج۱، ص۱۰۷–۱۰۸.
- ↑ سید بن طاووس، کشف المحجه، ص۲۹۴.
- ↑ قمی، الکنی و الألقاب، ج۱، ص۳۴۱
- ↑ روضات الجنات، خوانساری، ج۴، ص۳۲۵.
- ↑ شهیدی گلپایگانی، راهنمای سعادت، ص۱۴.
- ↑ مرکز اطلاع‌رسانی غدیر
- ↑ محدثات شیعه، ص 285
- ↑ احمد بن علی ابن عنبه، الفصول الفخریه، ص۱۳۱–۱۳۲.
- ↑ اعیان الشیعه، جلد ۸، صفحهٔ ۳۶۰
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۷، ص۶۳ ،۶۴.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۷، ص۶۳ و ۶۴.
- ↑ قمی، الفوائد الرضویة، ج۱، ص۵۴۲.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ ۱۵٫۳ آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه (قرن السّابع)، صفحهٔ ۱۱۷.