طیف‌سنجی تحرک یونی
طیف‌سنجی تحرک یونی (به انگلیسی: Ion-mobility spectrometry)یا IMS یک روش تجزیه ای است که برای جداسازی و شناسایی مولکولهای یونیزه شده در فاز گاز بر اساس تحرک آنها در یک گاز بافر حامل استفاده می‌شود. اگرچه به شدت برای اهداف نظامی یا امنیتی مانند کشف مواد مخدر و مواد منفجره بکار می‌رود، این تکنیک کاربردهای تجزیه آزمایشگاهی زیادی از جمله تجزیه و تحلیل بیومولکول‌های کوچک و بزرگ دارد.[۱] ابزارهای IMS دستگاه‌های مستقل بسیار حساسی هستند، اما اغلب برای رسیدن به جدایی چند بعدی با طیف‌سنجی جرمی، کروماتوگرافی گازی یا کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا ترکیب می‌شود.
.jpg)
ابزارهای IMS مانند میکروسکول طیف‌سنجی تحرک یونی شکل موج میکروسکوپی می‌توانند برای استفاده در طیف‌سنجی وسیعی از برنامه‌ها از جمله نظارت بر ترکیبات آلی فرار (VOC)، تجزیه و تحلیل نمونه بیولوژیکی، تشخیص پزشکی و نظارت بر کیفیت مواد غذایی قابل حمل باشند.[۲] طیف‌سنج تحرک یونی را می‌توان با کروماتوگرافی گازی یا کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا مقایسه کرد. در ستون IMS، لوله رانش و شاتر گرید، تزریق‌کننده یونها است. برخلاف کروماتوگرافی گازی یا کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا، کروماتوگرام در ۲۵ میلی‌ثانیه بدست می‌آید که هزار برابر سریعتر می‌باشد. منابع یونیزاسیون مختلفی برای دستگاه طیف‌سنج تحرک یونی از جمله تخلیه کرونا، الکترواسپری، یونیزاسیون نوری بر اساس نور فرابنفش و منابع رادیواکتیو ارائه شده‌اند. تزریق نمونه به دستگاه بسیار ساده و اغلب مستقیم و بدون آماده‌سازی. این دستگاه در تحقیقات علمی و تشخیص گازهای سمی، سموم غذایی و داروها کارایی بالا دارد.
تاریخچه ویرایش
طیف‌سنجی تحرک یونی نخستین بار توسط ارل دبلیو مک دانیل از مؤسسه فناوری جورجیا در دهه ۵۰ و ۶۰ میلادی هنگامی که او از سلول‌های رانش با میدان الکتریکی کم کاربرد برای مطالعه تحرکات یون و فازهای یون فاز گازی استفاده کرد ساخته شد.[۳] در دهه‌های بعد، او تکنیک جدید خود را با طیف‌سنج جرمی بخش مغناطیسی همراه کرد، و دیگران نیز از تکنیک‌های خود به روشهای جدید استفاده کردند. سلول‌های IMS از آن زمان به بسیاری از طیفسنجهای جرمی دیگر، کروماتوگراف‌های گازی و مجموعه‌های کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا متصل شده‌اند. IMS یک تکنیک گسترده‌است و به‌طور مداوم با پیشرفت‌ها و سایر کاربردها در حال توسعه است.
کاربرد ویرایش
سرعت تفکیک یا جداسازی در طیف‌سنجی تحرک یونی حدود ده میلی ثانیه بهمراه استفاده آسان، حساسیت نسبتاً زیاد و طراحی کاملاً یکپارچه، باعث شده‌است تا IMS به عنوان یک محصول تجاری به عنوان ابزاری معمول برای کشف میدانی مواد منفجره، مواد مخدر و سلاحهای شیمیایی مورداستفاده قرار گیرد. عمده تولیدکنندگان دستگاه‌های IMS مورد استفاده در فرودگاه‌ها Morpho و گروه اسمیتس هستند. گروه اسمیتس Morpho را در سال ۲۰۱۷ خریداری کرد.. 4DX آخرین مدل تولید شده غیر تابشی است.
عمده کاربردهای IMS عبارتند از:[۴]
- کشف و شناسایی مواد مخدر و منفجره
- شناسایی و اندازه‌گیری گازها و بخارات مواد شیمیایی
- کنترل کیفیت هوا
- آنالیز گازهای سمی و VOC
- کنترل کیفیت آب
- آنالیز تنفس و تشخیص بعضی از بیماری‌ها
- پتروشیمی (تشخیص آمونیاک در اتیلن و جلوگیری از مسومیت کاتالیست)
- آنالیز سموم در مواد غذایی (اوکراتوکسین در شیرین بیان، آفلاتوکسین در پسته، باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی)
- تشخیص بعضی مواد در خون، ادرار و سایر محیط‌های بیولوژیک، تسترون در ادرار انسان، تیوسیانات در بزاق انسان، متادون در موی انسان و پنتازوسین در نمونه بیولوژیکی
- تشخیص انواع داروها به شکل قرص یا شربت
- شناسایی بقایای نانو ذرات آلی
- مطالعات تحقیقاتی در زمینه ترمودینامیک واکنش‌های یون- مولکول
- مطالعه سینتیک واکنش‌های یونی و الکترونی
- اندازه‌گیری موبیلیته و ضریب نفوذ گونه‌ها
- اندازه‌گیری پروتون افینیته و الکترون افینیته
- بررسی و ارزیابی منابع و روشهای یونش در فشار اتمسفر * ارزیابی و تأیید نتایج محاسبات نظری کوانتمی مولکولها و یونها
تحرک یون ویرایش
اساس شناسایی مولکولها در این تکنیک بر اندازه‌گیری سرعت حرکت یونها در میدان الکتریکی استوار است. سرعت یونها در میدان به خاصیت تحرک یونی یا (Ion Mobility) بستگی دارد که خود تابع جرم، اندازه و شکل یون است. یونها در لوله رانش تحت تأثیر میدان الکتریکی با سرعت ثابتی حرکت می‌کنند. این سرعت به سرعت رانش یا Drift Velocity (vd) معروف است. سرعت یون با میدان الکتریکی E رابطه مستقیم دارد. بطوریکه:
در این رابطه K ضریب تحرک یونی نامیده می‌شود که با بار، جرم واندازه یون و گازی که در آن شناور است رابطه دارد. با توجه به سرعت رانش یونها (vd)در میدان الکتریکی اعمال شده در طول لوله رانش (E)، می‌توان تحرک یون (K) را محاسبه کرد. این ضریب هر گونه یونی جزء خواص ذاتی آن یون بوده و مانند اثر انگشت برای شناسایی آن بکار می‌رود.
ورود نمونه ویرایش
برای یونیزه کردن نمونه، ابتدا باید آنرا به فرم گازی تبدیل کرد. برای این منظور نمونه‌های جامد باید حرارت داده شده تا بخار شوند. این کار در قسمت تزریق نمونه دستگاه (Injection Port) که تا دمای ۲۵۰ درجه گرم می‌شود انجام می‌پذیرد. برای مایعات تنها بخار آنها مناسب است که در بسیاری از موارد پس از رقیق سازی مناسب مورد استفاده قرار می‌گیرد. گازها مستقیماً به دستگاه تزریق می‌شوند.[۵]
یونیزاسیون ویرایش
مولکولهای نمونه نیاز به یونیزه شدندارند، روشهای معمول یونیزاسیون عبارتند از کرونا، فوتویونیزاسیون فشار اتمسفر (APPI)، یونیزاسیون الکترواسپری (ESI) یا یونیزاسیون شیمیایی تحت فشار رادیواکتیو (R-APCI)، به عنوان مثال یک قطعه کوچک از 63 نیکل یا 241 امریسیم، مشابه مورد استفاده در آشکارسازهای دود یونیزاسیون.[۶]
معمولاً از تکنیک‌های ESI و MALDI وقتی IMS با طیف‌سنجی جرمی جفت شده استفاده می‌شود.
تجریه گرها ویرایش
طیفسنجهای تحرک یون بر اساس اصول مختلف وجود دارد، که برای کاربردهای مختلف بهینه شده‌است. یک بررسی از سال ۲۰۱۴، هشت مفهوم طیف‌سنجی تحرک یون مختلف را ذکر کرده‌است.[۷]
لوله رانش ویرایش
لوله شناور کم فشار ویرایش
لوله‌های شناور کم فشار با فشار اتمسفر کار می‌کنند، اما فشار گاز رانشی فقط در حد چند تور می‌باشد. با توجه به تعداد بسیار زیاد برهم کنش‌های خنثی یونی، برای دستیابی به همان قدرت حل کننده، لوله‌های رانش خیلی طولانی‌تر یا یون شاترهای خیلی سریعتر لازم هستند. با این حال، عملکرد کاهش فشار مزایای بسیاری را ارائه می‌دهد. اول، آنکه رابط اتصال IMS با طیف‌سنجی جرمی را آسان می‌کند.[۳] دوم، در فشارهای پایین، یونها می‌توانند برای تزریق از تله یونی ذخیره استفاده شود[۸] و بعد از جداسازی مجدداً متمرکز شوند. سوم، مقادیر بالای E / N حاصل می‌شود، که امکان اندازه‌گیری مستقیم K (E / N) را در طیف وسیعی فراهم می‌کند.[۹]
موج سیار ویرایش
گرچه میدانهای الکتریکی رانشی معمولاً یکنواخت هستند، می‌توان از میدانهای رانشی غیر یکنواخت نیز استفاده کرد. یک مثال IMS موج سیار است،[۱۰] که یک لوله شناور فشار کم IMS است که در آن میدان الکتریکی فقط در یک ناحیه کوچک از لوله رانش اعمال می‌شود. سپس این ناحیه در امتداد لوله رانش حرکت می‌کند و موجی ایجاد می‌کند که یونها را به سمت آشکارساز سوق می‌دهد و نیاز به ولتاژ رانش کل بالا را برطرف می‌کند. یک نوع خاص قابل توجه "IMS SUPER" ,[۱۱] که به دام انداختن یونی توسط ساختارهای به اصطلاح برای دستکاری‌های یون بدون ضرر (SLIM) با چندین گذر از همان ناحیه رانشگر برای دستیابی به قدرت‌های با وضوح بسیار بالا ترکیب می‌شود.
طیف‌سنجی تحرک یونی به دام افتاده ویرایش
در طیف‌سنجی تحرک یونی به دام افتاده (TIMS)، یونها با استفاده از یک گرادیان میدان محوری الکتریکی محوری (EFG) ثابت یا به دام افتاده در یک گاز بافر جریان می‌یابند در حالی که استفاده از پتانسیل‌های فرکانس رادیویی (rf) باعث به دام افتادن در بعد شعاعی می‌شود.[۱۲]
طیف‌سنجی تحرک یونی موجی شکل نامتقارن در سطح بالا ویرایش
DMS (طیف‌سنج متحرک تفاضلی) یا FAIMS (طیف‌سنج تحرک یونی نامتقارن میدانی) از وابستگی تحرک یونی K در قدرت میدان الکتریکی E در زمینه‌های الکتریکی بالا استفاده می‌کنند. یونها توسط جریان گاز رانش از طریق دستگاه منتقل می‌شوند و برای مدت زمان‌های مختلف در معرض نقاط قوت میدان مختلف قرار می‌گیرند. یونها بر اساس تغییر تحرک آنها به سمت دیواره‌های آنالایزر منحرف می‌شوند. بدین ترتیب فقط یونهایی که وابستگی تحرک خاصی دارند می‌توانند از فیلتر ایجاد شده عبور کنند
تجزیه‌گر متحرک تفاضلی ویرایش
یک تجزیه‌گر متحرک تفاضلی (DMA) از یک جریان گاز سریع عمود بر میدان الکتریکی استفاده می‌کند. بدین ترتیب یونهای دارای تحرکات مختلف مسیرهای مختلفی را طی می‌کنند. این نوع IMS در طیف‌سنجی جرمی با ابزارهای بخش مطابقت دارد.
رانش گاز ویرایش
ترکیب گاز رانشی یک پارامتر مهم برای طراحی و وضوح ابزار IMS است. غالباً، ترکیبات مختلف گازی رانش می‌توانند باعث جدا شدن قله‌های همپوشانی شوند.[۱۳] دمای گازی بالا در از بین بردن خوشه‌های یونی که ممکن است اندازه‌گیری‌های آزمایشی را تحریف کنند کمک می‌کند.[۱۴][۱۵]
شناساگر ویرایش
معمولاً از شناساگر فنجان فارادی ساده استفاده می‌شود که به یک تقویت کننده گذر همراه است، با این حال، ابزارهای تحرک یونی پیشرفته تر با طیفسنجهای جرمی همراه هستند تا بتوانند هم اندازه و هم انبوه اطلاعات را بدست آورند. قابل توجه است که شناساگر بر عملکرد بهینه آزمایش آزمایش تحرک یونی تأثیر می‌گذارد.[۱۶]
روشهای ترکیبی ویرایش
IMS را می‌توان با سایر تکنیک‌های جداسازی ترکیب کرد.
کروماتوگرافی گازی ویرایش
هنگامی که IMS با کروماتوگرافی گازی همراه است، معرفی نمونه با ستون GC صورت می‌گیرد که به‌طور مستقیم به مجموعه IMS متصل است، با مولکولهای یونیزه شده که از GC خارج می‌شوند.[۱۷]
هنگامی که از GC استفاده می‌شود، یک تجزیه گر تحرک تفاضلی معمولاً طیف‌سنج متحرک تفاضلی (DMD) نامیده می‌شود.[۱۸] یک DMD معمولاً نوعی دستگاه میکروالکترومکانیکی است، دستگاه طیف‌سنجی تحرک یونی با تعدیل فرکانس رادیویی (MEMS RF-IMS) است.[۱۹] اگرچه کوچک است، می‌تواند در واحدهای قابل حمل مانند کروماتوگرافی گازی قابل انتقال یا حسگر مواد مخدر / مواد منفجره جای بگیرد. به عنوان مثال، شرکت واریان در نمونه CP-4900 DMD MicroGC و ترمو فیشر در سیستم EGIS Defender، برای کشف مواد مخدر و مواد منفجره یا سایر کاربردهای امنیتی طراحی شده‌است.
کروماتوگرافی مایع ویرایش
ترکیب با LC و MS، طیف‌سنجی تحرک یونی را به‌طور گسترده‌ای برای تجزیه و تحلیل مولکولهای زیستی مورد استفاده قرار می‌دهد، عملی که توسط دیوید ا. کلمر هم‌اکنون در دانشگاه ایندیانا انجام می‌شود.[۲۰]
طیف‌سنجی جرمی ویرایش
هنگامی که از IMS با طیف‌سنجی جرمی استفاده می‌شود، مزایای بسیاری از جمله نسبت سیگنال به نویز بهتر، جداسازی ایزومر و شناسایی حالت را ارائه می‌دهد.[۳][۲۱] IMS معمولاً به چندین آنالایزر مشخصات جرم از جمله کوادروپول، زمان پرواز و رزونانس سیکلوترون تبدیل فوریه متصل شده‌است،
جستارهای وابسته ویرایش
- تحرک برقی
- نظریه ویهلند-میسون
- کشف مواد منفجره
منابع ویرایش
- ↑ Lanucara, F. , Holman, S.W. , Gray, C.J. , and Eyers, C.E. (2014) The power of ion mobility-mass spectrometry for structural characterization and the study of conformational dynamics. Nature Chemistry 6:281-294.
- ↑ K.M.M. Kabir, W.A. Donald, Microscale differential ion mobility spectrometry for field deployable chemical analysis, TrAC Trends in Analytical Chemistry, DOI: https://doi.org/10.1016/j.trac.2017.10.011 (2017)
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ Kanu AB, Dwivedi P, Tam M, Matz L, Hill HH (January 2008). "Ion mobility-mass spectrometry". J Mass Spectrom. 43 (1): 1–22. Bibcode:2008JMSp...43....1K. doi:10.1002/jms.1383. PMID 18200615.
- ↑ «محصولات فناوری نانو ایران». محصولات فناوری نانو ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۷ سپتامبر ۲۰۱۹.
- ↑ «طیف‌سنج تحرک یونی - تاف فناور پارس». تاف فناور پارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۷ سپتامبر ۲۰۱۹.
- ↑ Gràcia, I.; Baumbach, J. I.; Davis, C. E.; Figueras, E.; Cumeras, R. (2015-02-16). "Review on Ion Mobility Spectrometry. Part 1: current instrumentation". Analyst. 140 (5): 1376–1390. Bibcode:2015Ana...140.1376C. doi:10.1039/C4AN01100G. ISSN 1364-5528. PMC 4331213. PMID 25465076.
- ↑ Cumeras, R.; Figueras, E.; Davis, C. E.; Baumbach, J. I.; Gràcia, I. (2015-02-16). "Review on Ion Mobility Spectrometry. Part 1: current instrumentation". The Analyst. 140 (5): 1376–1390. Bibcode:2015Ana...140.1376C. doi:10.1039/c4an01100g. ISSN 1364-5528. PMC 4331213. PMID 25465076.
- ↑ Clowers, Brian H.; Ibrahim, Yehia M.; Prior, David C.; Danielson, William F.; Belov, Mikhail E.; Smith, Richard D. (2008-02-01). "Enhanced Ion Utilization Efficiency Using an Electrodynamic Ion Funnel Trap as an Injection Mechanism for Ion Mobility Spectrometry". Analytical Chemistry. 80 (3): 612–623. doi:10.1021/ac701648p. ISSN 0003-2700. PMC 2516354. PMID 18166021.
- ↑ Langejuergen, Jens; Allers, Maria; Oermann, Jens; Kirk, Ansgar; Zimmermann, Stefan (2014-07-15). "High Kinetic Energy Ion Mobility Spectrometer: Quantitative Analysis of Gas Mixtures with Ion Mobility Spectrometry". Analytical Chemistry. 86 (14): 7023–7032. doi:10.1021/ac5011662. ISSN 0003-2700. PMID 24937741.
- ↑ Giles, Kevin; Pringle, Steven D.; Worthington, Kenneth R.; Little, David; Wildgoose, Jason L.; Bateman, Robert H. (2004-10-30). "Applications of a travelling wave-based radio-frequency-only stacked ring ion guide". Rapid Communications in Mass Spectrometry. 18 (20): 2401–2414. Bibcode:2004RCMS...18.2401G. doi:10.1002/rcm.1641. ISSN 1097-0231. PMID 15386629.
- ↑ Deng, Liulin; Webb, Ian K.; Garimella, Sandilya V. B.; Hamid, Ahmed M.; Zheng, Xueyun; Norheim, Randolph V.; Prost, Spencer A.; Anderson, Gordon A.; Sandoval, Jeremy A. (5 April 2017). "Serpentine Ultralong Path with Extended Routing (SUPER) High Resolution Traveling Wave Ion Mobility-MS using Structures for Lossless Ion Manipulations". Analytical Chemistry. 89 (8): 4628–4634. doi:10.1021/acs.analchem.7b00185. PMC 5627996. PMID 28332832.
- ↑ : M. A. Park, Apparatus and Method for Parallel Flow Ion Mobility Spectrometry Combined with Mass Spectrometry, USPN 8,288,717
- ↑ Asbury, G. Reid; Hill, Herbert H. (2000-02-01). "Using Different Drift Gases To Change Separation Factors (α) in Ion Mobility Spectrometry". Analytical Chemistry. 72 (3): 580–584. doi:10.1021/ac9908952. ISSN 0003-2700.
- ↑ Bengt Nolting, Methods in Modern Biophysics, Springer Verlag, 2005, شابک ۳−۵۴۰−۲۷۷۰۳-X
- ↑ Gary Eiceman & Zeev Karpas, Ion Mobility Spectrometry, CRC Press, 2005, شابک ۰−۸۴۹۳−۲۲۴۷−۲
- ↑ Kirk, Ansgar T.; Allers, Maria; Cochems, Philipp; Langejuergen, Jens; Zimmermann, Stefan (2013-08-12). "A compact high resolution ion mobility spectrometer for fast trace gas analysis". The Analyst. 138 (18): 5200–7. Bibcode:2013Ana...138.5200K. doi:10.1039/c3an00231d. ISSN 1364-5528. PMID 23678483.
- ↑ Creaser, Colin; Thomas, Paul; et al. (2004). "Ion mobility spectrometry: a review. Part 1. Structural analysis by mobility measurement". The Analyst. 129 (11): 984–994. Bibcode:2004Ana...129..984C. doi:10.1039/b404531a.
- ↑ Luong, J.; Gras, R.; Van Meulebroeck, R.; Sutherland, F.; Cortes, H. (2006). "Gas Chromatography with State-of-the-Art Micromachined Differential Mobility Detection: Operation and Industrial Applications". Journal of Chromatographic Science. 44 (5): 276–282. doi:10.1093/chromsci/44.5.276. ISSN 0021-9665. PMID 16774714.
- ↑ G.A. Eiceman; Z. Karpas (23 June 2005). Ion Mobility Spectrometry, Second Edition. CRC Press. pp. 214–. ISBN 978-1-4200-3897-2.
- ↑ Clemmer, David E.; et al. (2008). "Biomolecule Analysis by Ion Mobility Spectrometry". Annual Review of Analytical Chemistry. 1: 293–397. Bibcode:2008ARAC....1..293B. doi:10.1146/annurev.anchem.1.031207.113001. PMC 3780392. PMID 20636082.
- ↑ Fenn LS, McLean JA (June 2008). "Biomolecular structural separations by ion mobility-mass spectrometry". Anal Bioanal Chem. 391 (3): 905–9. doi:10.1007/s00216-008-1951-x. PMID 18320175.
کتابشناسی ویرایش
- G.A. Eiceman; Z. Karpas (2005). Ion Mobility Spectrometry (2nd ed.). Boca Raton, FL. , USA: CRC Press. ISBN 978-0-8493-2247-1.
- Alexandre A. Shvartsburg (2008). Differential Ion Mobility Spectrometry: Nonlinear Ion Transport and Fundamentals of FAIMS (2nd ed.). Boca Raton, FL. , USA: CRC Press. ISBN 978-1-4200-5106-3.
- Charles L. Wilkins; Sarah Trimpin, eds. (2010). Ion Mobility Spectrometry - Mass Spectrometry: Theory and Applications. Boca Raton, FL. , USA: CRC Press. ISBN 978-1-4398-1324-9.
- Stach, Joachim; Baumbach, Jörg I. (2002). "Ion Mobility Spectrometry - Basic Elements and Applications". International Journal for Ion Mobility Spectrometry. 5 (1): 1–21.
