نیکل
نیکل (به انگلیسی: Nickel) عنصر ۲۸ جدول تناوبی، فلزی مقاوم، چکشخوار، براق با ساختار بلورین و مکعبیشکل به رنگ سفید و نقرهای است. این عنصر پنجمین عنصر شایع روی زمین است و بهطور گستردهای در پوسته و هسته زمین شکل میگیرد.[۳]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ظاهر | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
lustrous, metallic, and silver with a gold tinge![]() | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ویژگیهای کلی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نام، نماد، عدد | نیکل، Ni، 28 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
تلفظ به انگلیسی | /ˈnɪkəl/ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نام گروهی برای عناصر مشابه | فلزات واسطه | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
گروه، دوره، بلوک | ۱۰، ۴، d | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
جرم اتمی استاندارد | 58.6934(4) گرم بر مول | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آرایش الکترونی | [Ar] 4s1 3d9 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
الکترون به لایه | 2, 8, 17, 1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ویژگیهای فیزیکی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
حالت | جامد | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چگالی (نزدیک به دمای اتاق) | 8.908 g·cm−۳ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چگالی مایع در نقطه ذوب | 7.81 g·cm−۳ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نقطه ذوب | 1728 K، 1455 °C، 2651 °F | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نقطه جوش | 3186 K، 2913 °C، 5275 °F | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
گرمای همجوشی | 17.48 کیلوژول بر مول | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
گرمای تبخیر | 377.5 کیلوژول بر مول | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ظرفیت گرمایی | 26.07 کیلوژول بر مول | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
فشار بخار | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ویژگیهای اتمی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
وضعیت اکسید شدن | 4[۱], 3, 2, 1 [۲], -1 (mildly basic oxide) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
الکترونگاتیوی | 1.91 (مقیاس پاولینگ) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
انرژیهای یونش (more) |
نخستین: 737.1 کیلوژول بر مول | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
دومین: 1753.0 کیلوژول بر مول | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
سومین: 3395 کیلوژول بر مول | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شعاع اتمی | 124 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شعاع کووالانسی | 124±4 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شعاع واندروالانسی | 163 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
متفرقه | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ساختار کریستالی | face-centered cubic | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مغناطیس | ferromagnetic | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاومت ویژه الکتریکی | (20 °C) 69.3 nΩ·m | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
رسانایی گرمایی | (300 K) 90.9 W·m−1·K−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
انبساط گرمایی | (25 °C) 13.4 µm·m−1·K−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
سرعت صوت (سیم نازک) | (دمای اتاق) 4900 m·s−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مدول یانگ | 200 GPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مدول برشی | 76 GPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مدول حجمی | 180 GPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نسبت پواسون | 0.31 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
سختی موس | 4.0 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
سختی ویکر | 638 MPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
سختی برینل | 700 MPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
عدد کاس | 7440-02-0 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
پایدارترین ایزوتوپها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله اصلی ایزوتوپهای نیکل | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
از نظر خواص مغناطیسی و فعالیت شیمیایی شبیه به آهن و کبالت است. کانیهای اصلی نیکل عبارتند از پنتلاندیت، پیروتیت (سولفیدهای نیکل و آهن) و گارنییریت (سیلیکات نیکل و منیزیم) هستند.
نیکل یکی از اجزای اصلی تشکیلدهنده شهابسنگ بهشمار میآید. شهابسنگهای آهن و سیدریت شامل آلیاژهای آهن حدود ۵ تا ۲۰ درصد نیکلاند. نیکل تجاری به فرمهای پنتلاندیت و پیروتیت است که این معادن در استان انتاریوی کانادا یافت میشود که این ناحیه حدود ۳۰ درصد از نیکل دنیا را تأمین میکند. دیگر معادن این عنصر در کالدونیا، استرالیا، کوبا، اندونزی و در مناطق دیگر است.
این عنصر رسانای جریان برق است و سطح آن براق و صیقلی است. این عنصر از گروه عناصر آهن و کبالت است و آلیاژهای آن قیمتهای بالایی دارند.
این عنصر کاربردهای فراوانی در طبیعت دارد و برای ساخت فولاد ضدزنگ و دیگر آلیاژهای ضدزنگ و ضدخوردگی، مانند اینوار و مانل که آلیاژی از نیکل و کبالت است و در برابر خوردگی مقاوم است و در اینکونل و Hastelloys کاربرد دارد. برای ساخت لولههای نیکلی و مسی و نیز برای نمکزدایی گیاهان و تبدیل آب شور به آب مایع استفاده میشود. نیکل استفادههای فراوانی برای ساخت سکهها و فولاد نیکلی برای زرهها و کلیدها کاربرد دارد و همینطور از نیکل میتوان آلیاژهای نیکروم و پرمالوی و آلیاژی از مس را تهیه کرد. از نیکل برای ساخت شیشههای به رنگ سبز استفاده میشود. صفحات نیکلی میتواند نقش محافظتکننده برای دیگر فلزات را داشته باشد. نیکل همچنین کاتالیزور برای هیدروژن دار کردن روغنهای گیاهی است. همچنین صنعت سرامیک و ساخت آلیاژی از آهن و نیکل که خاصیت مغناطیسی دارد و باتریهای قوی ادیسون کاربرد دارد.
از ترکیبات مهم نیکل میتوان سولفات و آکسید را نام برد.
نیکل طبیعی مخلوطی از ۵ ایزوتوپ پایدار است. همچنین ۹ ایزوتوپ ناپایدار دیگر نیز شناخته شدهاست. نیکل هم به صورت فلز و هم به صورت ترکیب محلول میتواند وجود داشته باشد. بخار سولفید نیکل سرطانزاست که هنگام استفاده از آن باید دقت لازم را به عمل آورد.
تاریخچهویرایش
اولین بار این عنصر در سال ۱۷۵۱ توسط شیمیدان سوئدی اکسل کرونستد شناسایی شد. در قرن ۱۹ به دلیل استفاده از این عنصر در آبکاری و ساخت آلیاژها منجمله "نقره نیکل" (نقره آلمانی) که نیکل را با روی و مس آلیاژ می کردند، اهمیت پیدا کرد. این آلیاژ فقط به دلیل رنگ آن نامگذاری شده بود و هیچ نقره ای در داخل آن نداشت.[۳]
معدنکاران قرن ۱۵ آلمانی یک سنگ معدنی قهوهای-قرمز پیدا کرده بودند که تصور میکردند حاوی مس است. آنها این سنگ معدنی را "Kupfernickel" که به معنای "مس شیطان" بود نامگذاری کرده بودند چرا که نمی توانستند مس را از آن استخراج کنند. نام "نیکل" از کلمه ساکسونی "Kupfernickel" به معنای "مس شیطان" گرفته شده است.[۳]
در سال ۱۸۵۷ برای اولین بار در آمریکا سکه ها با آلیاژی از مس و نیکل ساخته شدند. این سکه ها از جنس نیکل خالص نبودند و اولین بار در ۱۸۸۱ در سویس سکه هایی از جنس نیکل خالص استفاده شد.
فولادهای زنگنزن در قرن ۲۰ام شناخته و ساخته شدند و نقش مفید استفاده از نیکل در بسیاری از گریدهای مختلف این فولادها کاملا شناخته شده است. آلیاژهای پایه-نیکل دارای مقاومت در برابر خوردگی بسیار عالی بوده و می توانند در دمای بالا مقاومت کنند، که این خاصیت آنها را برای کارخانه های شیمیایی بسیار مناسب می سازد و همچنین امکان اجرایی کردن ساخت موتور جت را فراهم می کند.[۳]
مشخصاتویرایش
نیکل عنصری است فلزی با عدد اتمی ۲۸ و نماد علمی Ni در گروه VII و در دوره چهارم جدول تناوبی جای دارد. جرم اتمی ۵۸٫۷۱، ظرفیتها ۲ و۴. دارای پنج ایزتوپ پایدار است.
خواصویرایش
نیکل یک فلز با خواص شیمیایی و فیزیکی فوق العاده است که باعث استفاده از آن در صدها هزار کاربرد مختلف شده است.[۳]
این عنصر درجه ذوب بالایی داشته (۱۴۵۳ درجه سلسیوس)، در مقابل خوردگی و اکسیدشدن بسیار مقاوم است، بسیار چکش خوار بوده و به راحتی با سایر عناصر آلیاژ می شود، در دمای اتاق مغناطیسی بوده و می توان به راحتی در آبکاری فلزات از آن استفاده کرد. این فلز همچنین خاصیت کاتالیزوری داشته و می توان آن را صددرصد بازیافت کرد.[۳]
معمولترین حالت اکسیداسیون نیکل، ۲+ است و این در حالی است که نیکل ۳+ و ۱+ نیز به ندرت مشاهده میشوند.
محل کشف و پیدایشویرایش
اکثر نیکلهای بدست آمده از دو نوع معدن بدست آمدهاند، اولی خاکهای آجری رنگ بوده که مهمترین معدن سنگ نیکل هستند و دومی سولفید موجود در ماگمای زمین میباشد. منطقه Sud-bury در انتاریو، انتاریو کانادا ۳۰٪ نیکل جهان را تولید میکند. معادن دیگر در روسیه استرالیا، کوبا، دومینکن، نروژ و اندونزی میباشند. با این وجود این باور وجود دارد که بیشتر نیکل موجود در زمین در هسته این سیاره تمرکز یافتهاست.
طرز تهیهویرایش
کانیهای نیکل بر دو دسته هستند :سولفید و اکسید، کانی سولفید دو سوم مصرف جهان را به خود اختصاص داده است. کانیهای سولفید به کمک شناوری وتصفیه به اکسید نیکل تهنشین شده پالایش میشوند.
اکسید نیکل هم به کمک پالایش هیدرو متالورژی نظیر شستشو با آمونیاک پالایش میشوند.
شکلهای قابل دسترسویرایش
الکترولیتی، شمش، دانه۲ساچمه، گَرد، نوار، بلورهای منفرد.
احتیاطویرایش
نیکل را نباید بیشتر از 0.05 mg/cm3 در مجاورت ترکیبات حلّال قرار داد. همچنین بهنظر میرسد که دود و سولفید نیکل سرطانزا باشد. نیکل کربنیک یک گاز بسیار سمّی است. تماس نیکل با پوست افراد حساس ممکن است ایجاد آلرژی کند. مقداری مجاز نیکل مصرفی در محصولاتی که با دست انسان تماس دارد، مطابق اتحادیه اروپایی میباشد. بر اساس یک گزارش منتشر شده در مجله Nature در سال ۲۰۰۲، محققین دریافتهاند که مقدار نیکل موجود در سکههای یک و دو یورو (Euro) بیشتر از حد استاندارد است. بهنظر میرسد که این عمل بهدلیل واکنشهای گالوانیک رخ میدهد.
کاربردهاویرایش
سرانه مصرف نیکل در دنیا در کاربردهای مختلف به این صورت است: ۷۰٪ ساخت فولادهای زنگنزن، ۹٪ ساخت آلیاژهای غیرآهنی، ۸٪ در آبکاری، ۹٪ آلیاژهای فولاد و ریختهگری، ۳٪ ساخت باتری و ۱٪ سایر مصارف[۳].
نیکل در گیاهانویرایش
نیکل از جمله عناصر طبیعی است که به فرمهای مختلف در محیطهای آبی، خاکی و همچنین در پیکره گیاهان و جانوران وجود دارد. نیکل از جمله فلزات سمی است که با افزایش آلودگیهای زیستمحیطی، ورود آنها به زنجیره غذایی بهطور معنی داری افزایش مییابد. غلظت بالای نیکل به عنوان عاملی تنش زا برای گیاهان بهشمار میرود که میتواند به عنوان یک عامل محدودکنندهٔ رشد، ویژگیهای فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی گیاهان را تحت تأثیر قرار دهد.[۴]
مقدار نیکل در خاکها بین ۵ تا ۵۰۰ میلیگرم در کیلوگرم و بهطور متوسط ۱۰۰ میلیگرم در کیلوگرم است. نیکل مانند فلزات دو ظرفیتی، جذب سطحی کانیهای رسی شده و با کاتیونهای کلسیم، منیزیم، آهن و روی رقابت میکند، لذا میزان زیاد نیکل در محیط ریشه خاکهای آلوده، ممکن است به کمبود آهن و روی در گیاه منجر شود.[۵] یون نیکل دو ظرفیتی با غلظتهای مختلف در فاضلاب خام صنایع مانند آب کاری و فلزات غیرآهنی یافت میشود. براساس استاندارد مقررات زیستمحیطی ایران حداکثر غلظت قابل قبول برای فلز نیکل در پساب خروجی صنایع ۲ میلیگرم در لیتر میباشد.[۶]
نیکل از جدیدترین عناصر ضروری شناخته شده برای گیاه است. اگرچه نیکل هماکنون به عنوان یک عنصر ضروری بسیار کم مصرف شناخته شدهاست، اما تنها نقش تعریف شده این عنصر، شرکت در سوخت و ساز اوره میباشد که این فرایند در گیاهانی که از اوره به عنوان منبع نیتروژن استفاده میکنند، بسیار حائز اهمیت است. اما در گیاهانی که با ترکیبی به غیر از اوره تغذیه میشوند از اهمیت چندانی برخوردار نیست.[۷] کمبود نیکل در گیاهان عالی، فعالیت آنزیم اوره آز را کم میکند. اختلال در ساخت پروتئینها وکاهش غلظت نیتروژن کل گیاه در شرایط کمبود نیکل گزارش شدهاست.[۸]
میزان سمی بودنویرایش
نیکل در همه جای طبیعت وجود دارد و مواجهه جمعیتهای عمومی با آن عمدتاً از طریق سیگار، هوا، آب و غذا میباشد. اما میزان نیکل در این مواد آنقدر کم است که از نظر سمشناسی کماهمیت میباشد. عمدهترین خطر مواجهه با نیکل در کارگرانی میباشد که در مشاغلی چون استخراج معادن، صنایع ذوب، آبکاری الکترونیک، باتریسازی و جوشکاری مشغول به کارند. در حال حاضر تنفس و پوست به عنوان مهمترین مسیرهای مواجهه با این فلز در جوامع انسانی میباشد. از مهمترین علائم مواجهه با نیکل میتوان به درماتیت اشاره کرد که در ۱۰ تا ۲۰ درصد جمعیت عمومی مشاهده میشود؛ که علت آن میتواند ناشی از مواجهه پوستی مدت دار با نیکل موجود در هوا، محلول نیکل یا مواجهه با اقلام فلزی حاوی نیکل همچون سکه و جواهرات باشد. در مطالعات اپیدمیولوژی مشاهده شده که نیکل میتواند به عنوان یک سرطانزای ناحیه تنفسی عمل کند. از ترکیب نیکل فلزی با منوکسید کربن، نیکل کربونیل تشکیل میشود که به شدت سمی و کشنده است.
منابعویرایش
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ نیکل موجود است. |
- ↑ M. Carnes; et al. (2009). "A Stable Tetraalkyl Complex of Nickel(IV)". Angewandte Chemie International Edition. 48: 3384. doi:10.1002/anie.200804435.
- ↑ S. Pfirrmann; et al. (2009). "A Dinuclear Nickel(I) Dinitrogen Complex and its Reduction in Single-Electron Steps". Angewandte Chemie International Edition. 48: 3357. doi:10.1002/anie.200805862.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ ۳٫۶ «About nickel | Nickel Institute». www.nickelinstitute.org. دریافتشده در ۲۰۱۹-۰۳-۱۱.
- ↑ Smialowicz R.J. , Rogers R.R. , Riddle M.M. , Scott G.A. 1984. Immunologic effects of nickel: I. Suppression of cellular and hum oral immunity. Environmental Research, 33: 413-427.
- ↑ . Brooks R.R. 1998. Plants that hyperaccumulate heavy metals. CAB Pubication UK, 375 p.
- ↑ . Mirbagheri S. , Shams. A. , Hashemi H. , Shams H. 2010. Removal of divalent nickel from plating industry wastewater with reverse osmosis. Journal of Environmental Sciences and Technology, 12 (1): 1-11.
- ↑ . Brown, P. H. , R. M. Welch and E. E. Cary. 1987. Nickel: A micronutrient essential for higher plants. Plant Physiol. 85: 801-803.
- ↑ Bollard, E. G. 1983. Involvement of unusual elements in plant growth and nutrition. Encyclopedia of Plant Physiol. 15B: 695-755.
- آقاپور مقدم، سید رضا، فرهنگ عناصر.