محمد درویش

با محمد درویش‌زاده اشتباه نشود.

محمد درویش (متولد ۴ بهمن ۱۳۴۴ تهران) کارشناس ارشد محیط زیست، مرتع و آبخیزداری و کنشگر محیط زیست و فعال سیاسی نزدیک به جهبه اصلاحات اهل ایران است. او به عنوان عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، ریاست گروه بیابان این مؤسسه را تا سال ۱۴۰۰ بر عهده داشت. درویش با نوشتن وبلاگ «مهار بیابان‌زایی» شناخته می‌شد که در سال ۱۳۹۲ با حکم معصومه ابتکار به مدیرکلی دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست منصوب گشت و تا آبان ماه سال ۱۳۹۶ در این جایگاه فعالیت داشت که استعفا داد و ریاست بخش سیاست‌های محیط زیست مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست جمهوری را تا پایان دولت دوم حسن روحانی بر عهده گرفت.

محمد درویش
سخنرانی محمد درویش در هفدهمین رویداد صبح خلاق تهران
زادهٔ	۴ بهمن ۱۳۴۴ ‏(۵۹ سال) تهران
ملیت	ایرانی
پیشه	کنشگر محیط زیست عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور نویسنده تارنمای مهار بیابان زایی
منصب	مدیرکل مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست
وبگاه	وب‌سایت رسمی

درویش مروج اقتصاد اکولوژیک است که یک زمینه مطالعاتی بین‌رشته‌ای دارای نظام ارزشی منحصر بفرد در زمینه حقوق مالکیت، آزادی اقتصادی، قیمت‌گذاری، مطلوبیت رشد اقتصادی و توسعه بوده، در تقابل با اقتصاد متعارف محیط زیست تعریف شده و از مکاتب هترودوکس و چپ است. او بر این اساس معتقد است منابع آب کالایی زیستی هستند و نه اقتصادی و نباید از بازار و بورس آب حرف زد. وی منتقد سرمایه‌داری و اقتصاد بازار و گرایش به مصرف گرایی در آن است و عملکرد کشورها با اقتصاد آزاد را از نظر ردپای اکولوژیکی بسیار بدتر از کشورهای دیگر می‌داند و معتقد است اگر همه بخواهند مثل مردم کانادا و استرالیا زندگی کنند، به ۷ برابر کره زمین فعلی نیاز است. وی بر اساس برخی نظریات اقتصاد اکولوژیک، مخالف طرح‌های توسعه‌ای مثل مسکن مهر است که به اعتقاد او با بذل و بخشش زمین‌های منابع طبیعی اجرا شد؛ زمین‌هایی تماماً بدون پوشش گیاهی جدی یا بیابانی در ایران. او معتقد است سازمان منابع طبیعی ایران که تملک ۸۳٪ مساحت کشور عمدتاً بیابانی و کویری ایران را داراست «هیچ اختیاری برای واگذاری ارضی منابع طبیعی و تغییر کاربری آن‌ها به مسکونی ندارد» و مخالفت واگذاری بخشی از زمین‌های ملی (دولتی) و منابع طبیعی برای توسعه مناطق مسکونی است. درویش یکی از اولین کمپین‌های موفق رسانه‌ای که در جبهه اصلاحات دنبال کردند را جلوگیری از طرح باغ‌شهر می‌داند که طرح اولیه و اصلی دولت ایران در زمان ریاست محمود احمدی‌نژاد برای دگرگونی الگوی شهرسازی و معماری کشور با ترکیب الگوی شهرسازی حومه شهری مدرن آمریکا، استرالیا، انگلستان و آلمان و الگوهای خانه‌باغ ایرانی بود که درویش چند بار بخاطر این کمپین به اداره پلیس احضار شد. این طرح که به دنبال طراحی و ساخت مناطق مسکونی با خانه‌های ویلایی مساحت بالای یک تا سه طبقه متناسب با اقلیم ایران در حومه شهرها یا شهرک‌های جدید در مناطق دور دست‌خوش آب و هوا برای انتقال جمعیت از کلانشرها به این مناطق و بهبود محیط زیست انسانی در شهرها بود برای تأمین تمام نیاز جمعیت ایران نیاز به استفاده از تنها ۲ میلیون هکتار از ۳۰ میلیون هکتار زمین مناسب و قابل استفاده شناسایی شده در سراسر کشور داشت که تحت مالکیت سازمان منابع طبیعی بودند. به گفته درویش، با کار رسانه‌ای و نامه‌نگاری با رهبری ایران، مجاب شدن و دستور ایشان و فعال شدن شورای عالی شهرسازی و معماری، جلوی اجرای طرح گرفته شد و معتقد است اینکار از اولین اختلافات جدی پیش آمده دولت وقت با رهبر ایران شد. در سال ۱۳۹۴ و همزمان با مسئولیت درویش در سازمان حفاظت محیط زیست اجرای هرگونه طرح شهرسازی به صورت باغ مسکونی، باغ‌شهر و باغ‌ویلا در سراسر ایران ممنوع شد.

بیانات درویش علاوه بر محیط زیست شامل موضوعات متنوعی از جمله مخالفت با فعالیت صنایع پتروشیمی، معدن، هسته‌ای، صادرات محصولات کشاورزی و لبنی تا مهندسی جمعیت و کمپین‌های تبلیغات در مورد سازه‌های سد و نیروگاه‌های برق صنایع را در بر می‌گیرد.

زندگی

دوران کودکی و نوجوانی را در شهرهای تهران، بروجرد، سردشت، اصفهان، آبادان، خرمشهر و نجف آباد گذراند و پس از اخذ دیپلم تجربی، بین سال‌های ۱۳۶۴ الی ۱۳۶۶ خدمت سربازی را سپری کرد. پس از پایان سربازی در رشته مهندسی مرتع و آبخیزداری دانشگاه تهران پذیرفته شد. از بهمن ماه سال ۱۳۶۸ نیز به دلیل دانشجوی ممتاز بودن و پذیرفته شدن از مصاحبه ورودی، جذب مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور شد و به عنوان عضو هیئت علمی و مسئول گروه اقتصادی-اجتماعی در بخش تحقیقات بیابان مشغول کار گردید. محمد درویش کارشناسی ارشد خود را در رشته مدیریت محیط زیست از دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات (تهران) اخذ کرد. دانشنامه کارشناسی ارشد وی (امکان‌سنجی مدیریتی در استفاده از روش فائو و یونپ برای تهیه نقشه بیابان زایی ایران)، به عنوان پژوهش برتر سال ۱۳۷۸ وزارت جهاد سازندگی وقت انتخاب شد.

محمد درویش دارای تالیفاتی در حوزه محیط زیست، منابع طبیعی و مدیریت آب در ایران است.

دیدگاه‌ها و فعالیت‌ها

محمد درویش از مشوقان جدی و اصلی ترویج مکتب مدرسه طبیعت، تغییر ماهیت آموزش‌های محیط بانی و نفی خودرومحوری در مبلمان شهری است.

درویش در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳ از ریاست جمهوری مسعود پزشکیان حمایت و به انتقاد از رقبای او پرداخت که سخنرانی او در ستاد انتخاباتی این کاندید و در ادامه حضور در کمیته محیط زیست ستاد انتخاباتی پزشکیان بازتاب گسترده در رسانه‌های زنجیره‌ای یافت. او در روزهای بعد منتهی به این انتخابات، توییتی در شبکه اجتماعی ایکس از پزشکیان منتشر می‌شود که اگر در انتخابات پیروز شود، طرحی که منجر به تخریب محیط‌زیست شود تأیید نخواهد شد و درویش در سخنرانی‌ها، مصاحبه‌ها و در فضای مجازی با تأکید بر این توییت به حمایت و تبلیغ برای وی پرداخت. بعد از انتخابات، او از اعضای کمیته انتخاب کابینه دولت پزشکیان در بخش انتخاب ریاست سازمان حفاظت محیط زیست بود و بعد از انتخاب ریاست و مشاوران رئیس این سازمان، این انتخاب را آغاز یک دوره تاریخی برای سازمان حفاظت محیط‌زیست دانست. درویش از اعضای تهیه‌کننده سند برنامه حفاظت از محیط زیست دولت چهاردهم در ایران است.

در سوم بهمن ۱۳۹۷، مجله بخارا با همراهی مجله صنوبر و خانه اندیشمندان علوم انسانی، شب محمد درویش را به سبب بیش از سه‌دهه تلاش مؤثر وی در صحنه محیط‌زیست ایران برگزار کردند. این مراسم در تالار بزرگ فردوسی تهران برگزار شد.

صدرا محقق دبیر صفحه اجتماعی روزنامه شرق نوشت: «ویژگی درویش، استمرار و خسته‌نشدنش در همه این سال‌هاست؛ از دوره وبلاگ‌نویسی با «مهار بیابان‌زایی» وی تا همین امروز که دوران اینستاگرام و تلگرام است، درویش همیشه پرانرژی، حرف، ایده، نقد و نکته‌های زیادی برای نوشتن و گفتن داشته است. وی یا مشغول نوشتن است، یا مصاحبه می‌کند یا برای طبیعت و محیط‌زیست در سفر است، کار و شغل تخصصی‌اش را هم انجام می‌دهد و سه‌شنبه‌های بدون خودرو و دوچرخه‌سواری‌اش هم که ترک نمی‌شود. مراسم شب محمد درویش هم همان‌طور که انتظار می‌رفت با سالنی پر از دلسوزان و دوست‌داران طبیعت برگزار شد. این هم البته از اثرگذاری‌های خود درویش است. از بس که در همه این سال‌ها از محیط‌زیست گفت و نوشت تا توجه و نگاه خیلی‌ها را به این سو جلب کند.»

تلاش‌های او برای افزایش اهمیت حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و دیگر گونه‌های در معرض خطر انقراض در بین آحاد جامعه، به‌ویژه ورزشکاران و هنرمندان، توسعه دوچرخه‌سواری، تشویق مستندسازان به ساخت آثار در حوزه محیط‌زیست و افزایش امکان تجربه کودک در طبیعت از آن جمله است.

از همین رو، محمد درویش تاکنون با همراهی چند فیلمساز و مستندساز کشور، از جمله رخشان بنی‌اعتماد، کمیل سوهانی، محمد احسانی، سیدمصطفی موسوی‌تبار و … در ساخت آثاری برای معرفی اسکندر فیروز، مه‌لقا ملاح، روشنگری در حوزه سدسازی، فروچاله‌ها و طرح‌های انتقال آب مشارکت داشته است.

محمد درویش در سال ۱۳۹۹ رهبری چند کارزار ملی در حوزه محیط‌زیست را برعهده داشت؛ از جمله تأسیس و افتتاح نخستین یگان مردمی حفاظت از جنگل‌های سردشت به ظرفیت سی دوچرخه برقی، کمک به تهیه ویلچر برقی برای یک محیط‌بان قطع‌نخاع‌شده در خوزستان، کمک به نجات فرزند یک محیط‌بان از خطر اعدام در شیراز و جلب رضایت اولیای دم، جمع‌آوری بیش از ۱٫۵ میلیارد تومان در قالب کارزار دست‌یار برای خرید پای پروتزی هوشمند مربوط به محیط‌بان جانباز، سیدامین هادی‌پور، کمک به مردم در بندر دیر برای حفاظت از رویشگاه حرا و تالاب این شهر، جمع‌آوری کمک‌های نقدی برای خرید ابزارهای اطفای حریق در رویشگاه جنگلی زاگرس، کمک به ترویج دوچرخه‌سواری و تفکیک زباله از مبدأ در روستای الگن واقع در استان کهگیلویه و بویراحمد و حمایت از کارزار کاپ برای کاهش سرانه پسماند.

سی‌ام دی ماه سال ۱۳۹۹ شهردار وقت تهران - پیروز حناچی - از خدمات درویش برای ترویج دوچرخه‌سواری و تغییر مبلمان شهری به سمت بوم‌محوری تجلیل کرد و به وی لقب سفیر هوای پاک داد.

سی‌ام بهمن ماه ۱۳۹۹ در بیست و یکمین دوره از آیین انتخاب مروجان علمی کشور، برنده تندیس مروجان علوم محیط زیست (اولین دوره جایزه هنریک مجنونیان) از سوی انجمن ترویج علم ایران شد.

محمد درویش، هفتم دیماه ۱۴۰۲ در تدکس دانشگاه شریف کوشید ضمن تبیین آخرین وضعیت چالش‌ها و بحران‌های محیط‌زیستی کشور، راه‌های برون‌رفت را با اشاره به چندین تجربه موفق شرح دهد.

به گفته محمد درویش، توان اکولوژیکی تهران حداکثر جوابگوی ۳ میلیون نفر است، درحالی که هم‌اکنون حداقل ۱۰ میلیون نفر شبانه در این شهر اقامت دارند و دلیل آن را محاسبات اکولوژیست‌ها در مورد محدودیت منابع آب معرفی می‌کند که در این منطقه بیشتر به صورت آب شرب مصرف می‌شوند. در کشور هلند سالانه با مصرف کمتر از یک دهم مصرف آب شرب در تهران (کمتر از ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب) آب شرب جمعیت ۱۸ میلیونی را تأمین می‌کنند.

مخالفت با طرح کاشت یک میلیارد درخت

در سال ۱۴۰۱ دولت وقت طرح کاشت یک میلیارد درخت در مناطق مستعد را رسانه‌ای کرده و شروع به اجرا نمود. بعد از اعلام این طرح درویش در مصاحبه با روزنامه شرق و خبرگزاری انتخاب، این طرح را از پیش شکست خورده، دارای عوارض و همچنین طرح نمایشی دولت معرفی می‌کند که راه به جایی نمی‌برد. او در ادامه با بیان نظر خود دربارهٔ سابقه درختکاری در ایران و بیان اینکه سازمان جنگل‌ها حتی ۱۰ هزار هکتار اراضی درختکاری که بازپروری شد و باقی مانده‌اند نمی‌تواند نشان دهد، این طرح را با آینده شکست خورده معرفی می‌کند که هدف از این طرح استفاده از مردم توسط دولت برای درست کردن نمایش و فیلم درختکاری است. او در ادامه بیان می‌کند که: «متأسفم برای افرادی که تن به چنین نمایش‌هایی می‌دهند».

در ماه‌ها و سال‌های بعد که این طرح به شکل جدی اجرایی می‌گردد، درویش در مصاحبه‌ها و سخنرانی‌های متعدد با تعریف دوگانه حفظ و نگهداشت جنگل‌های موجود یا طرح کاشت یک میلیارد درخت جدید در مناطق مستعد قبلاً جنگل بوده یا سایر مناطق مستعد کاشت، دلیل مخالفت خود را اولویت حفظ پوشش‌های جنگلی موجود در این دوگانه تعریف شده عنوان می‌کند و با این استدلال بیان می‌کند به اعتقاد او، اغلب فعالان و متخصصان محیط زیست با طرح کاشت یک میلیارد درخت زاویه دارند.

منابع آب مصرفی مردم؛ کالایی زیستی و نه اقتصادی

درویش معتقد است آب کالایی زیستی است، ولی در ایران بخشی از این منابع که مصرف انسانی دارند به عنوان یک کالای اقتصادی فروخته می‌شوند و با آن تولید پول اتفاق می‌افتد. در نظریات اقتصاد اکولوژیک، منابع آب مصرفی در محیط زیست و توسط مردم کالایی زیستی و اکولوژیک بوده و حتی در مورد حق‌آبه‌های مصرفی توسط مردم، نقش اقتصادی آب ثانویه و بدون اولویت است. او مفهوم کالای زیستی بودن آب را اینگونه تعریف می‌کند که برای بسترسازی تداوم حیات یک سرزمین ضروری است، بر این اساس بیان می‌کند که نباید منابع آب همچون یک کالای اقتصادی به فروش گذاشته شده و از آن تولید پول شود. او برای مدیریت منابع آب در ایران بیان می‌کند که لازم است: «جایگاه آب را از یک ارزش زیستی و غیرقابل معامله به یک کالای اقتصادی تنزل ندهیم. برای تولید پول پایدار، آب‌فروشی را متوقف کرده و مجال بروز خلاقیت در تولید محصولات ثانویه را فراهم کنیم.»

نباید از بورس آب حرف زد

به گفته درویش ایرانیان در کشوری زندگی می‌کنند که در کمربند خشک جهان قرار گرفته است و یک‌چهارم میانگین جهانی بارش و بیش از دو برابر جهان تبخیر داریم، بنابراین باید «آب» را به عنوان یک کالای زیستی به رسمیت بشناسند، نه یک کالای اقتصادی. وی بیان می‌کند که «نباید دربارهٔ اینکه آب به بورس آب وارد شود، صحبت کنیم. نباید هر کسی که بیشتر پول داد، اجازه داشته‌باشد با آب یونجه بکارد و آن یونجه را به امارات متحده عربی صادر کند، کاری که همین الان در دشت فامنین همدان که ۱۷ فروچاله دارد، انجام می‌شود.»

مافیای ۱۰۰ هزار نفری متخصصان سد سازی ایرانی

به گفته محمد درویش، مافیای قدرتمند آب در ایران که سازندگان طرح‌های زیرساختی آبی کشور هستند مانع جدی گرفته شدن اهمیت بحران آب در کشور هستند. او در آذر ماه سال ۱۳۹۴، درحالی که سمت مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست را بر عهده داشت بیان می‌کند: «۱۰۰ هزار نفر کارشناس ارشد و دکترا در این مافیا و شرکت‌های اقماری وابسته به وزارت مربوطه (نیرو) حقوق می‌گیرند و تداوم حیات این‌ها به طرح‌های انتقال آب بین حوزه‌ای و سدسازی است و به هیج وجه حاضر نیستند روش خود را تغییر دهند».

در رویکردی مشابه، درویش در سخنرانی‌های متعدد با بیان سخنی از رئیس وقت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در سال ۱۳۸۵ مبنی بر اینکه هزینهٔ عملیات آبخیزداری و آبخوانداری برای ذخیرهٔ یک متر مکعب آب، به‌طور متوسط یک دهم هزینهٔ تمام شده از طریق احداث سدهای بزرگ است، این دوگانه را بیان می‌کند که منابع مالی صرف زیرساخت‌های آبی به صورت سدهای بزرگ نشود و صرف آبخیزداری و آبخوانداری شود یا فراتر رفته و بیان می‌کند که: «آبخوان‌داری متأسفانه حمایت و به‌روز نمی‌شود. مافیای سدسازی به آبخوان‌داری اجازه رشد نمی‌دهد. چرا که هزینه نگهداری آب در زیرِ زمین یک دهم هزینه سدسازی است.» این درحالی که اولا آبخیزداری موازی و همراه با پروژه‌های جامع سدسازی اصولی اجرا می‌گردد و به هیچ وجه در مقابل یا جاگزین آن نیست؛ ثانیاً عمده مناطق ارزش منافع حاصل از ساخت یک سد در مدیریت و بهره‌برداری از منابع آب به دلیل نبود آبخوان بزرگ و حجم بسیار بزرگ سد قابل مدیریت، به مراتب بیش تر از ارزش منافع حاصل از آبخیزداری می‌باشد و این سخن نقل شده حتی به مضمون در بیشتر مناطق و دشت‌ها دقیق نیست و ثالثاً، اثبات شیء کم بودن هزینه در آبخیزداری و آبخوانداری نفی ماعدا نمی‌کند. اینکه سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در زمان ذکر شده نتوانسته‌اند منابع مالی را آنطور که ظرفیت بوده جذب کنند، قائدتا باید این نقص رفع شود و نه اینکه با دوگانه سازی مغالطه آمیز و اتهام زنی کذب، توجیه کنند زیرساخت‌های آبی به شکل سدها و سامانه‌های مدیریت آب ساخته نشده و بودجه آن‌ها با هدف اجرای طرح‌های پراکنده آبخیزداری و آبخوانداری قطع گردد.

ممنوعیت صادرات محصولات کشاورزی و لبنی

درویش معتقد است در کشوری (ایران) که ناترازی آب در آن به ۱۵۰ میلیارد متر مکعب رسیده، ننگ است که گفته شود صادرات محصولات کشاورزی در چهل سال گذشته ۱۲ برابر شده و مخالف تجارت خارجی محصولات کشاورزی تولیدی در ایران است. به گفته او باید در حد نیازهای داخلی و در محصولات استراتژیکی مثل برنج، جو و گندم و ذرت تولیدی در حد ۳۰ میلیارد متر مکعب داشته باشیم و بقیه آب را به عنوان حق آبه محیط زیست و احیای رودخانه‌ها و تالاب‌ها استفاده کنیم و جلوی صادرات محصولات کشاورزی گرفته شود و محصولات بی‌ارزشی مثل گندم، جو و برنج در کشور تولید گردد.

درویش در تشریح وضعیت کشاورزی در کشور بیان می‌کند که با سوء استفاده از عنوان «برداشتن موانع از تولید» تسهیلاتی برای صادرات محصولات کشاورزی در ایران قائل شده‌اند تا صادرات افزایش پیدا کند. در صورتی که «صادرات کشاورزی یک خیانت به نسل امروز و نسل آینده است.» و بیان می‌کند: «کشوری که آب ندارد، سفره‌های آب زیرزمینی‌اش در حال تباه‌شدن است، نباید اجازه کاشت و صادرات هندوانه، مرکبات و یونجه داشته‌باشد، یا لبنیاتی که تولید آن چند برابر برنج آب‌بر است.»

اقتصاد اکولوژیک

درویش از کنشگران اصلی ترویج مکتب اقتصاد اکولوژیک از زمان‌های دور در ایران است و مقالاتی در زمینه چرایی اهمیت پیاده‌سازی این مکتب اقتصادی در ایران دارد. از اولین کنش‌های اجتماعی در این زمینه، بیانیه درویش و جمعی دیگر از همکاران در مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در سال ۱۳۸۴ در زمان شروع به کار محمد حسن عصاره به عنوان رئیس جدید این مؤسسه بود که در این بیانیه ضمن تبریک، بیان می‌کنند که امیدوار هستند در دور مسئولیت عصاره «آموزه‌های مبتنی بر اقتصاد اکولوژیک (بوم‌شناختی) جایگزین اقتصاد بازاری کنونی در این بوم و بر (ایران) شود.»

اقتصاد معدن در ایران؛ نه بی تأثیر، بلکه مخرب

درویش فعالیت معدنی در ایران را در مجموع مضر می‌داند و استخراج منابع معدنی در کوهستان را موجب صدمه به کوه‌ها و قطع شدن بارش‌ها معرفی می‌کند. به گفته او نه تنها بخش معدن در شکوفایی اقتصاد بی تأثیر است، چون کمتر از ۲ درصد به تولید ناخالص داخلی کمک می‌کند، بلکه به شدت مخرب هستند، به دلیل اینکه مهم‌ترین منبع تولید آب شیرین ایران کوهستان‌ها هستند و هدف و سیبل معادن استخراج کوهستان‌ها هستند و به نحوی استخراج سنگ از این کوهستان‌ها موجب مختل شدن منابع تولید آب و «کاهش تولید آب قنوات» می‌شوند و باعث افزایش محسوس گرد و غبار و تخریب جدی پوشش گیاهی کشور می‌گردند.

در دی ماه سال ۱۴۰۰ در شهرستان کهنوج در جنوب استان کرمان که مردم عمدتاً به کشاورزی مشغول بوده و سطح بیکاری و فقر به شدت بالا هست، شرکتی با استخدام ۵۰ نفر فرد محلی با کسب تمام مجوزهای لازم در زمینی که حتی نزدیک زمین‌های تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست نبود شروع به استخراج ماده معدنی سیلیس می‌کند. بلافاصله یکی از گروه‌های نزدیک به محمد درویش در منطقه به عنوان حفاظت از قوچ‌هایی که گاهی رفت و آمد آن‌ها از روی این معدن بوده، تظاهرات برگزار می‌کنند که کار معدنی برای حفاظت از قوچ‌ها متوقف شود. درنتیجه ۴۸۰ نفر در تظاهرات جمع شده و محمد درویش به کهنوج رفته و سخنران تظاهرات می‌شود و با فشاری که مسئولان محلی وارد می‌شود، آن‌ها دستور توقف کار معدن را صادر می‌کنند و ۵۰ نفر از کارکنان معدن که از مردم بومی منطقه بودند بیکار می‌شوند و به خیل عظیم بیکاران این منطقه محروم می‌پیوندند.

عدم همکاری صنایع رانتی با قطع برق و تلاش مضر احداث نیروگاه

در تابستان ۱۴۰۱ ناترازی برق موجب شده بود که قطع برق علاوه بر صنایع، در بخش خانگی نیز اعمال شود و در خرداد ماه رکود مصرف برق کشور زده شده. در این شرایط درویش یکی از مسئولان قطعی‌ها را صنایع بزرگ رانتی مصرف‌کننده برق، مثل فولاد مبارکه اصفهان معرفی می‌کند که راضی نمی‌شوند فعالیت خود را به مثلاً ساعت ۱۱ شب تا ۷ صبح منتقل کنند و باقی روز کار را تعطیل کرده و از برق استفاده نکنند. به گفته درویش: «ما مثل همین فولاد مبارکه اصفهان چندین پروژه بزرگ صنعتی داریم که آنها کمترین میزان همکاری را با وزارت نیرو دارند و متأسفانه به‌جای آنکه تمرکز فعالیت‌هایشان را بگذارند در ساعت‌هایی که کمترین میزان مصرف برق را داریم، یعنی از ۱۱ شب تا ۷ صبح، به این خاطر که از حمایت‌های رانتی برخوردارند، انگیزه‌ای برای این کارها ندارند و می‌گویند حتی اگر لازم باشد، ما برای خودمان نیروگاه می‌زنیم این مجموعه‌هایی که می‌گویند ما می‌خواهیم برای خودمان نیروگاه بزنیم، فکر این را نمی‌کنند که این نیروگاه جدید یعنی انتشار دی‌اکسیدکربن بیشتر، یعنی مصرف آب بیشتر و هرچند کیلووات برقی که در اختیار این نیروگاه و واحد صنعتی قرار می‌گیرد، یعنی ۰٫۱ تا ۰٫۱۵ لیتر مصرف آب بیشتر.»

التصاق حفاظت از محیط زیست به کمپین پارک قیطریه

منصب شهردار پایتخت ایران همواره به عنوان یک پست که برای صاحبان کارآمد آینده‌های خوبی در ادامه در سمت‌های سیاسی بالاتر رقم زده شناخته می‌شود. در ماه‌های اولیه سال ۱۴۰۳ رسانه‌های زنجیره‌ای جناح اصلاحات شروع موج خبرهای منفی و تخریبی علیه علیرضا زاکانی که شهردار تهران بود را شروع می‌کنند. در اسفند ۱۴۰۲ خیّری برای ساخت یک مسجد و سایر بخش‌های خدماتی عام‌المنفعه آن (آبخوری و سرویس بهداشتی) در جای یک انبار متروکه در داخل پارک قیطریه تهران اظهار آمادگی برای کمک می‌کند و شهرداری تصمیم به قطع ۴ درخت کشت مصنوعی در حیاط این بنا و کشت تعدادی مشابه در جایی دیگر می‌گیرد. درحالی که چنین کاری در دوره‌های و شهرداری شهرداران اصلاح طلب سابقه داشت، اینبار با جلوداری محمد درویش هجمه‌ای رسانه‌ای ایجاد، و قطع این ۴ درخت کشت مصنوعی و جایگزینی آن‌ها در جایی دیگر توسط درویش آسیب به محیط زیست، هدف قرار دادن سلامت مردم و تعرض به فضای سبز و کاهش سرانه فضای سبز تهران با ساختمانی ۲۰۰ متر مربع معرفی و با این عنوان مردم را دعوت به شرکت در تقابل با اینکار می‌کند و با پوشش خبری گسترده رسانه‌های زنجیره‌ای پیش می‌رود. او اینکار را با تمرکز بر زاکانی به عنوان شهردار انجام می‌دهد و نه این عمل. در فروردین این سال تظاهراتی نیز در این پارک شکل می‌گیرد و درویش با حضور در پارک به نظارت و کنترل اوضاع پیش آمده می‌پردازد. شهرداری در نهایت بیان می‌کند که ۴ درخت ذکر شده را سالم به جایی دیگر منتقل می‌کنیم، ولی کمپین تبلیغاتی با ادعای محافظ از محیط زیست در رفتاری متناقض تا انتها ادامه می‌یابد و اینبار درویش کمپین برکناری زاکانی را پیش می‌برد. در نهایت خیری که هزینه اینکار را بر عهده گرفته بود منصرف می‌شود و کار متوقف می‌گردد. سپس درویش اینکار را پیروزی کمپین محیط زیستی پارک قیطریه معرفی می‌کند. زاکانی نیز از سوی هم حزبی‌هایش به سادگی و افتادن در تله دو قطبی قطع کردن یا نکردن درختان پارک متهم و بی تأثیری و مضر بودن کارزار با ۲۲۱ امضای فرضی فاقد اعتبار که با تقلید، در فضای مجازی به راه انداخته شده می‌شود و حتی حمایت طرفداران خود را نیز از دست می‌دهد.

سه ماه بعد از آن و در تیر ۱۴۰۳ زاکانی که به مهره سوخته تبدیل شده بود، در انتخابات ریاست جمهوری ایران شرکت و یکی از کمترین رای‌ها را می‌آورد.

در ماه‌های بعد انتخابات، درویش به تدریج در مورد زاکانی تغییر موضع می‌دهد و به بیان اقدامات مثبت شهرداری که به تازگی متوجه آن‌ها شده می‌پردازد و بیان می‌کند زاکانی آن آدم سابق نیست. سپس به بازدید اقدامات مثبت شهرداری می‌رود و ویدئو قرداری از شهرداری پر و منتشر می‌کند. این درحالی است که بعد از انتخابات در سطح شهر تهران و حومه قطع درختان کشت شده یا خشک شدن آن‌ها در سطح بسیار وسیع‌تر به صورت خشک شدن و قطع چند محوطه کامل یا قطع درختان خیابان ولی عصر ادامه می‌یابد که نشان می‌دهد یا ۴ درخت کشت مصنوعی پارک قیطریه ژن خاص و برتری نسبت به سایر درختان خشک یا قطع شده بعد انتخابات داشتند، یا دیگر درختان سطح شهر جزء محیط زیست نیستند یا بعد از انتخابات دیگر کار روی یک مهره سوخته به اسم زاکانی دستاوردی نداشته و ضرر ادامه‌اش برای درویش و رسانه‌ها بیشتر از سودش شده.

اتفاقات پارک قیطریه در حالی رخ داد که درویش در زمان شهرداری شهرداران اصلاح طلب، مثل پیروز حناچی رابطه بسیار گرم با آن‌ها داشت، درحالی که در آن دوره‌ها قطع درختان کشت مصنوعی در سطح کلانشهر تهران بسیار گسترده‌تر از ۴ مورد پارک قیطریه انجام می‌شد و موضوع پارک قیطریه، درختان قطع شده، درویش و محیط زیست نبود.

تصفیه و بازچرخانی جایگزین نمک زدایی و انتقال آب دریا

درویش بیان می‌کند که راه حل عقلانی‌تر حل چالش کم‌آبی استان‌های فلات مرکزی ایران در تأمین آب شرب و تأمین نیاز آبی صنایع معدنی آن این است که به‌جای طرح‌های انتقال آب دریای جنوب ایران به این صنایع معدنی، با تصفیه آب فاضلاب شهرها و بازچرخانی آب، این نیاز تأمین شود؛ چرا که شیرین‌سازی آب دریا تبعات جدی برای اکوسیستم منطقه ساحلی و معیشت مردم این مناطق (ماهی‌گیری) دارد و تصفیه فاضلاب عقلانی‌تری است. اما برخی متخصصان و کارشناسان آب کشور بیان می‌کنند تصفیه و بازچرخانی آب، تأمین آب جدید نیست؛ بلکه جمع‌آوری و استفاده از آب فاضلابی است که آبخوان‌ها را در گذشته تغذیه می‌کرد و با استفاده مجدد از آن، تخصیص آب جدید از محل آبخوان‌ها و محیط زیست داده می‌شود. درویش آب را کالایی زیستی تعریف می‌کند و مخالف بازار و بورس آب جهت کشف قیمت تعادلی آن و مدیریت مصرف آب با برخورد با آن مثل سایر کالاهای محدود اقتصادی است.

مسئولیت‌ها

• مدیر کل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست (تا اول آبان‌ماه ۱۳۹۶)
• مدیر کل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست (تا هشتم اسفندماه ۱۳۹۴)
• مدیر بخش سیاست محیط زیست در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری (تا شهریورماه ۱۳۹۶)
• رئیس گروه پژوهشی اقتصادی و اجتماعی مؤلفه‌های بیابان‌زایی بخش تحقیقات بیابان (تا آذرماه ۱۳۹۲)
• رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو (از شهریور ۱۳۹۸)
• عضو کمیته بررسی، بازنگری و تدوین قوانین و مقررات و سیاستگذاری‌های محیط زیست در سازمان حفاظت محیط زیست
• مسئول تهیه برنامه کلان پژوهشی بخش تحقیقات بیابان در چشم‌انداز ۲۰ ساله
• نماینده مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در دفتر پژوهش‌های محیط زیست و توسعه پایدار کشاورزی تات (تا آذرماه ۱۳۹۲)
• عضو کمیته ستاد حمایت از محیط بانان و حافظان محیط زیست در سازمان حفاظت محیط زیست کشور
• عضویت در کارگروه تشکیل مدارس جامع محیط زیستی در سازمان حفاظت محیط زیست
• مسئول دبیرخانه طرح مسیر سبز، ساحل پاک
• دبیر اجرایی جایزه ملی محیط زیست
• دبیر همایش جشنواره محیط زیست در آموزه‌های رضوی
• دبیر جشنواره کتاب سال محیط زیست
• عضو شورای حمل و نقل پاک در وزارت کشور (از فروردین ۱۳۹۷)
• عضو ستاد ملی آموزش و فرهنگ شهروندی و پویش ملی حمل و نقل پاک شهرداری‌های سراسر کشور (از تیر ۱۳۹۸)

جوایز و افتخارات

• پژوهش‌گر برتر کشور در سال ۱۳۷۸ در امکان‌سنجی تهیه نقشه بیابان‌زایی کل کشور
• مؤلف برترین گزارش راهبردی ۲۰ساله وزارت جهاد کشاورزی در حوزه مدیریت بیابان _ ۱۳۸۶
• نگارنده تارنمای مهار بیایان‌زایی، سومین وبلاگ برتر محیط‌زیستی جهان در سال ۲۰۰۹
• شخصیت برجسته سال ۱۳۹۱ محیط‌زیست کشور به انتخاب انجمن ارزیابی ایران
• تجلیل شده توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست به دلیل بنیانگذاری گنجه پشتیبان زیست‌بوم ایران در سال ۱۳۹۱
• دارنده برترین وبلاگ‌نویس ایران در حوزه محیط زیست در جشنواره مشکات – ۱۳۹۲
• دارنده عنوان نخستین وبلاگ محیط‌زیستی جهان از اجلاس جهانی رسانه‌ها - بن، جمهوری فدرال آلمان - ۲۰۱۳
• تقدیر مردمی در بزرگ‌ترین اجتماع سالانه محیط‌زیستی کشور - جشن تیرگان و روز ملی دماوند - به عنوان شخصیت ماندگار محیط‌زیست ایران - ۱۳۹۳ و ۱۳۹۶
• شهروند افتخاری میناب، ۱۳۹۶
• شهروند افتخاری قوچان، ۱۳۹۸
• سفیر ترویج دوچرخه‌سواری از سوی وزارت ورزش و جوانان، ۱۳۹۷
• انتشار تمبر یادبود محمد درویش از طرف مردم یزد، اردیبهشت ۱۳۹۸
• انتشار تمبر یادبود محمد درویش از طرف مردم نیشابور، خرداد ۱۳۹۸

پیوند به بیرون

• کویرها و بیابان‌های ایران - محمد درویش
• محمد درویش و مردم
• خبرآنلاین و محمد درویش
• گفتگوی کمپین ملی شهری با «محمد درویش» فعال محیط زیستی و مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست