مردم ایبان
مردم ایبان (به انگلیسی: Iban people) یا دایاک‌های دریا (Sea Dayaks)، یک گروه قومی آسترونزیایی بومی در شمال غربی بورنئو هستند.[۴] ایبان‌ها تحت عنوان دایاک‌های دریا نیز شناخته می‌شوند، عنوان دایاک توسط انگلیسی‌ها و هلندی‌ها برای گروه‌های قومی مختلف در جزیره بورنئو به کار گرفته شده است.[۵]
 | |
| کل جمعیت | |
|---|---|
| به‌طور تقریبی ۸۰۰٬۰۰۰~ | |
| مناطق با جمعیت چشمگیر | |
| بورنئو: | |
 مالزی (ساراواک) | ۷۵۳٬۵۰۰[۱] |
 برونئی | ۲۳٬۵۰۰[۲] |
 اندونزی (کالیمانتان غربی) | ۱۹٬۹۷۸[۳] |
| زبان‌ها | |
| به‌طور عمده: ایبان همچنین: مالایی ساراواک، مالایی برونئی، مالایی استاندارد، انگلیسی و اندونزیایی | |
| دین | |
| مسیحیت (بیشترین) (کلیسای کاتولیک و به‌طور عمده انگلیکان)، اسلام، جاندارانگاری، بی‌دینی (کمترین) | |
ایبان‌ها به دلیل به‌کارگیری رسم شکار سر و مهاجرت سرزمینی مشهور بودند و به عنوان یک قبیله جنگجوی قوی و پیروز، شهرت خوف‌آوری داشتند. از زمان ورود اروپایی‌ها و متعاقب آن استعمار این ناحیه، انجام رسم شکار سر به تدریج از بین رفت، اگرچه بسیاری از آداب و رسوم دیگر قبیله و همچنین زبان ایبان همچنان رونق دارند.
جمعیت ایبان در ایالت ساراواک در مالزی، برونئی و استان کالیمانتان غربی اندونزی متمرکز شده است. آنها از دوران قدیم، درخانه‌هایی به نام لانگ‌هاوس (به مالایی:rumah panjai) یا کندهٔ درخت (به مالایی: betang) در کالیمانتان غربی زندگی می‌کنند.[۶][۷]
تاریخ
ویرایشخاستگاه نخستین
مردم ایبان در برونئو یک روایت بومی از تاریخ خود در اختیار دارند که بیشتر آن به صورت شفاهی،[۸] بخشی به صورت عبارات حک شده روی چوب (مالایی:papan turai) و بخشی به صورت شیوه‌های سنتی فرهنگی متداول است.[۹]
طبق افسانه‌ها و داستان‌های اسطوره‌ای بومی، شروع تاریخ آنها از رودخانه کاپواس در کالیمانتان (برونئوی اندونزی) شکل گرفته است. آنها به خاطر مشکلات قبیله‌ای، به تدریج به ساراواک نقل مکان کردند.[۱۰][۱۱]
افسانه‌های قدیمی می‌گویند خاستگاه اصلی فرهنگ و زبان ایبان به ناحیه کاپواس علیا بازمی‌گردد، مطالعات انجام گرفته توسط چند زبان‌شناس امروزی مانند اسماء حاجی عمر (۱۹۸۱)، رحیم امان (۱۹۹۷)، چونگ شین و جیمز تی. کولینز (۲۰۱۹) و فرهنگ‌های مادی توسط ام. هپل (۲۰۲۰) این نکته را تأیید می‌کنند.
دوران مهاجرت بزرگ
ویرایش
زمان آغاز دوران مهاجرت ایبان از محدوده کاپواس هولو بر اساس پژوهش بندیکت ساندین در سال ۱۹۶۸، دهه ۱۷۵۰ تعیین شد. این مهاجران جهت رفع احتیاجاتشان وارد باتانگ لوپار شدند و در مجاورت رود آندوپ (Undop River) مستقر شدند. در طی پنج نسل به سمت غرب، شرق و شمال گسترش پیدا کردند و سکونتگاههای جدید (باتانگ لوپار، باتانگ سادونگ و باتانگ لایار) در شاخه‌های فرعی این رود ایجاد کردند.
در قرن نوزدهم و طی حکمرانی بروک، قوم ایبان از طریق بخش‌های بالادست رود کاتیباس، باتانگ لوپار و رود ساریباس، به سوی حوضه رود رجانگ مهاجرت کردند. گزارش‌هایی از دهه ۱۸۷۰ که بیانگر این هستند که جمعیت بسیار بزرگی از قوم ایبان در نزدیکی موکاح و رود اویا مستقر شدند. مهاجران در دهه ۱۹۰۰، وارد تاتائو، کمنان (بینتولو) و بالینگان شدند. در اواخر قرن بیستم، پراکندگی قوم ایبان به لیمبانگ و وادی بارام در شمال ساراواک گسترش یافت.
بر اساس رویدادهای گزارش شده در دوران استعمار، مهاجرت‌های صورت گرفته در دوره حکمرانی بروک باعث مشکلات متعددی شد، این مشکلات به خاطر این به وجود آمد که قوم ایبان به راحتی می‌توانستند به قلمرو قبایلی که از قبل در منطقه‌ای ساکن بودند تجاوز کرده و در زمین‌های نواحی که در اصل برای امر کشاورزی آماده شده بود، اثرات نامطلوب زیست‌محیطی ایجاد کنند. بنابراین، مسئولان از مهاجرت آنها به بخش‌های دیگر سامانه رودخانه‌ای جلوگیری کردند. تنش ایجاد شده بین حکومت بروک و قوم ایبان، در باله ولی (Balleh Valley) به ثبت رسیده بود.
علیرغم این واقعیت که مهاجرت ابتدایی چالش‌هایی را برای حکومت بروک به وجود آورد، از سوی دیگر موقعیت‌های مناسبی را در اختیار آن گذاشت. قوم ایبان و اطلاعات زیاد آنها در مورد اراضی و فراورده‌های جنگلی، این موقعیت را در اختیار بروک قرار داد تا نواحی جدید را برای خیزران، کافور، صمغ درختان مناطق گرمسیری، کائوچو جنگلی و سایر محصولات طبیعی جستجو کند. مسئولان امور هم چنین از سکونتگاههای دائمی قوم ایبان که در اراضی جدید ساراواک تحت تملک آنها ایجاد شده بود، حمایت کردند. این موضوع را می‌توان در انضمام لیبانگ در سال ۱۸۹۰، جایی که حکومت ساراواک به یاری قوم ایبان برای اقتدار خود متکی بود، مشاهده کرد. هم چنین یک روند مشابه با این موضوع، در بارام (Baram) اتفاق افتاد.
با خاتمه دهه ۱۸۰۰، چند ناحیه در ساراواک از جمله باتانگ لوپار، اسکرانگ والی و باتانگ آی (Batang Ai)، مقوله ازدیاد جمعیت را تجربه کردند. حکمران ساراوکی با چند شرط، تعدادی قلمرو را در دسترس جامعه ایبان قرار داد. به عنوان نمونه، حکومت به ایبانی های سیمانگانگ، اجازه مهاجرت نامحدود به بینتولو، بارام و بالینگان را اعطاء کرد، در حالی که در اوایل قرن بیستم، ایبانی های بخش دوم ساراواک اجازه داشتند به لیمبانگ مهاجرت کنند و اضافه بر آن، خود حکومت به جابجایی ایبانی ها از باتانگ لوپار به لوندو، یاری رساند.
خط مشی حمایتی حکومت، تاثیر مثبتی بر گسترش زبان و فرهنگ ایبان در سراسر ساراواک گذاشت. با وجود این، مهاجرت ها بر سایر گروه ها همچون مورد بوکیتان ها در باتانگ لوپار تاثیر گذاشت که در مورد موضوع روند ازدواج داخلی اعمال شده توسط رهبران بوکیتان، به تدریج تمام افراد بوکیتان در باتانگ لوپار را ترغیب کرد تا روش زندگی ایبان ها را در پیش بگیرند، بدین ترتیب قومیت ها به صورت جامعه ایبان تغییر پیدا می کردند. برخی گروه های دیگر همچون اوکیت ها، سرو، میریک و بیلیون تحت تاثیر روابط تحمیل شده تری قرار گرفتند که در این مورد جمعیت آنها تا حد کامل، توسط ایبان ها جایگزین شدند.[۱۲]
قرن هجده-نوزده
رویدادها و گزارش های دوران استعمار از فعالیت دایاک در برونئو، اضافه بر بخش بزرگی از پژوهش و مطالعات مربوط به پیشینه مهاجرت قوم دایاک، به تفصیل و با دقت روابط اقتصادی و سیاسی آنها با دیگر جوامع را بازگو کرده است.[۱۳] به ویژه، سوء استفاده قوم ایبان یا دایاک دریا در ناحیه دریای چین جنوبی که به واسطه ددمنشی و فرهنگ خشونت آمیز جنگی علیه گروه های دارای سکونتگاه در میان دریا و منافع تجارت نوظهور غرب در قرن هجده و نوزده مستند گردیده است.
در سال ۱۸۳۸، جیمز بروک جسور برای ملاقات با سلطان برونئی، در جهت تلاشی نا امیدانه به منظور سرکوب شورش بر علیه حکومت سلطان، وارد این منطقه شد. بروک برای فرونشاندن شورش به سلطان کمک کرد و به همین خاطر در سال ۱۸۴۱ به مقام حکمران ساراواک منصوب گردید و عنوان راجه به اعطا شد. بروک، عملیاتی را برای سرکوب راهزنی دریایی قوم دایاک انجام داد و هدف دومی را برای ترغیب آنها به منظور خاتمه دادن به رسم شکار سر در پیش گرفت.
زبان
ویرایشزبان ایبان (به مالایی:jaku Iban) شاخه‌ای از گروه قومی دایاک که قبلاً به نام دایاک دریا شناخته می‌شد، زبان محاوره‌ای مردم ایبان است. این زبان وابسته به زبان‌های مالایی است که یک شاخه مالایو-پلی‌نزیایی از خانواده زبان‌های آسترونزیایی است. گمان می‌رود که زادگاه زبان‌های مالایی در غرب بورنئو جایی که زبان‌های ایبانیک هنوز باقی‌مانده‌اند است. شاخه مالایی یک پراکندگی ثانویه احتمالاً از سوماترای مرکزی که ممکن است کمی با بورنئو همراه شده باشد را نشان می‌دهد.[۱۴]
دین
ویرایشبرای صدها سال، اجداد مردم ایبان به رسم سنتی و نظام مذهبی پاگان خود عمل می‌کردند. هجوم استعمارگران مسیحی اروپایی (پس از ورود جیمز بروک) منجر به نفوذ مبلغان اروپایی و گرویدن مردم ایبان به مسیحیت شد. اگرچه بیشتر آنها اکنون مسیحی هستند، بسیاری از آنها هر دو آداب مراسم مسیحی و سنتی پاگان (به ویژه در هنگام ازدواج یا جشن) رعایت می‌کنند، اگرچه برخی از اعمال سنتی مانند «میرینگ» هنوز توسط برخی کلیساها ممنوع اعلام شده است. بیشتر مردم ایبان پس از گرویدن به مسیحیت، نام سنتی خود را به یک «نام مسیحی» مبتنی بر عبری تغییر دادند و به دنبال آن نام ایبانی قرار گرفته است که از جمله این اسامی می‌توان از دیوید دونگائو، جوزف جلنگای، مری مایانگ و… نام برد. با این حال برخی هنوز نام‌های سنتی اجداد خود را حفظ کرده‌اند.
بیشتر ایبان‌ها که مسیحی هستند، برخی از جشن‌های مسیحی مانند کریسمس، آدینه نیک، عید پاک را جشن می‌گیرند. بعضی از ایبان‌ها، مسیحیان متدینی هستند و به‌طور دقیق از ایمان مسیحی پیروی می‌کنند. از زمان گرویدن به مسیحیت، تعدادی از مردم ایبان، جشن‌های پاگان اجداد خود را به روش مسیحیان جشن می‌گیرند و بیشتر آنها هنوز هم جشن دایاک یا گاوای دایاک (به مالایی: Gawai Dayak) را برگزار می‌کنند که یک جشن عمومی در طبیعت است. در کنار اینان برخی به‌طور کلی، اعتقادات اجداد خود مانند «میرینگ» (Miring) یا جشن گاوای آنتو (Gawai Antu) را کنار گذاشتند و بسیاری فقط جشن‌های سنتی مسیحی را برگزار می‌کنند.
طبق آمار رسمی، در برونئی، از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۹، ۱۵۰۳ نفر از مردم ایبان به اسلام گرویده‌اند. بسیاری از ایبان‌های برونئی با مالایی‌ها ازدواج می‌کنند و در نتیجه دین خود را به اسلام تغییر می‌دهند. با این وجود، بیشتر افراد قوم ایبان در برونئی، همچون جامعه ایبان در مالزی، مسیحیانی مذهبی هستند. ایبان‌های برونئی نیز به دلیل داشتن عقاید مشترک، اغلب با موروت‌ها یا چینیان مسیحی ازدواج می‌کنند.[۱۶][۱۷]
ایبان‌ها به کمک کردن به یکدیگر و گذران اوقات خوش در کنار هم اعتقاد دارند. برخی از ایبان‌های مسن نگران این هستند که از زمان گرویدن به مسیحیت و اتخاذ سبک زندگی مدرن‌تر، فرهنگ آنها بین اکثر نسل جوان کم‌رنگ شده است. با این وجود، بیشتر مردم ایبان از پیشرفت و توسعه مدرن استقبال می‌کنند.
بسیاری از مردم محلی و تعدادی مبلغ مذهبی مشخص، به دنبال مستندسازی و حفظ و نگهداری اعمال سنتی مذهب دایاک بوده‌اند. به عنوان نمونه، کشیش ویلیام هاول بین سال‌های ۱۹۰۹ و ۱۹۱۰ در مقالات متعدد در مورد زبان، افسانه‌ها و فرهنگ ایبان در نشریه ساراواک گازت (به انگلیسی: Sarawak Gazette) مشارکت کرد. این مقالات چند سال بعد در سال ۱۹۶۳، در کتابی با عنوان، دایاک‌های دریا و سایر نژادهای ساراواک (به انگلیسی: The Sea Dayaks and Other Races of Sarawak) گردآوری شدند.[۱۸]
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- ↑ "Launching of Report On The Key Findings Population and Housing Census of Malaysia 2020" (PDF). Department of Statistics Malaysia. Retrieved 2022-02-28.
- ↑ "Iban of Brunei". People Groups. Retrieved 2021-10-25.
- ↑ "Ekspresi Cinta dan Kehidupan Orang Dayak Iban {Id}". Kompas. 20 November 2021. Retrieved 2023-12-06.
- ↑ "Iban". 8 December 2023.
- ↑ Tillotson (1994). "Who invented the Dayaks?: historical case studies in art, material culture and ethnic identity from Borneo". Australian National University: 2 v. doi:10.25911/5d70f0cb47d77. Retrieved 13 May 2022.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ "Borneo trip planner: top five places to visit". News.com.au. 2013-07-21. Archived from the original on 2015-10-16. Retrieved 2015-10-03.
- ↑ Sutrisno, Leo (2015-12-26). "Rumah Betang". Pontianak Post. Archived from the original on 2015-12-29. Retrieved 2015-10-03.
- ↑ Osup, Chemaline Anak (2006). "Puisi Rakyat Iban – Satu Analisis: Bentuk Dan Fungsi" [Iban Folk Poetry – An Analysis: Form and Function] (PDF). University of Science, Malaysia (به اندونزیایی).
- ↑ Harrison, Tom (1965). "Borneo Writing". Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde. 121 (1): 1–57. doi:10.1163/22134379-90002968. JSTOR 27860517.
- ↑ Simonson, T. S.; Xing, J.; Barrett, R.; Jerah, E.; Loa, P.; Zhang, Y.; Watkins, W. S.; Witherspoon, D. J.; Huff, C. D.; Woodward, S.; Mowry, B.; Jorde, L. B. (8 April 2023). "Ancestry of the Iban Is Predominantly Southeast Asian: Genetic Evidence from Autosomal, Mitochondrial, and Y Chromosomes". PLOS ONE. 6 (1): e16338. doi:10.1371/journal.pone.0016338. PMC 3031551. PMID 21305013.
- ↑ "Ngepan Batang Ai (Iban Women Traditional Attire)" (PDF). 8 April 2023.
- ↑ "Asal usul Melayu Sarawak: Menjejaki titik tak pasti". 1 May 2023.
- ↑ Wadley, Reed L. (2007). "Slashed and burned: war, environment, and resource insecurity in West Borneo during the late nineteenth and early twentieth centuries". Journal of the Royal Anthropological Institute. 13: 41–66. doi:10.1111/j.1467-9655.2007.00416.x.
- ↑ The Austronesians: historical and comparative perspectives.
- ↑ "2010 Population and Housing Census of Malaysia" (PDF) (به مالایی و انگلیسی). Department of Statistics, Malaysia. Archived from the original (PDF) on 1 March 2015. Retrieved 17 June 2012. checked: yes. p. 108.
- ↑ "Population by Religion, Sex and Census Year".
- ↑ Tassim, Fatimah Az-Zahra. "Why is the Iban tribe excluded from the official 'tujuh puak Brunei' (seven tribes of Brunei) and what is their experience being born and raised in Bruneian society?" (به انگلیسی).
- ↑ Sutlive, Vinson; Sutlive, Joanne, eds. (2001). The Encyclopaedia of Iban Studies: Iban History, Society, and Culture. Vol. 2: H-N. Kuching: The Tun Jugah Foundation. p. 697. ISBN 978-9-83405-130-3.