مناره

(تغییرمسیر از منار)

مِنارِه یا گُل‌دَستِه یک گونه از برج است و اکنون از اجزاء معماری اسلامی است که بیشتر در مسجدها به‌کار می‌رود. پیش از اسلام، آتش مقدس زرتشتیان روی مناره‌ها روشن می‌شد که با شعلهٔ طلایی خود مسیر کاروان‌ها را مشخص می‌کرد. مناره‌ها با وجود آن‌که عناصری باریک و کم‌تعادل به نظر می‌رسند اما بسیار پُردوام بودند. علت این دوام را می‌توان در محدودیت بام آن و نفوذ کمتر برف و باران دانست. همچنین شکل مخروطی و استوانه‌ای آن، عامل مقاومت در برابر زمین‌لرزه است. به‌صورتی‌که وقوع زمین‌لرزه با جذب نوسانات رفت و برگشت نیروهای پرشی پایه، از تراز کف تا تراز فوقانی خود از میزان نوسانات ناشی از زمین‌لرزه کم می‌شود.

نمایی از مناره حرم زینب دختر علی ابن ابیطالب در دمشق
مسجد الطابیة در اسوان، مصر

واژه‌شناسی

ویرایش

مناره. [م َ رَ / رِ] (از ع، اِ) منار و جوتره؛ و فنار. (ناظم الاطباء). نشان که در راه از سنگ و خشت برپا کنند و در اصل لغت به معنی چراغ پایه باشد ظاهراً وجه تسمیه آن باشد که سابق برای راه یافتن مسافران چراغی بر مناره می‌افروختند، زیرا که در بلاد عرب به شب‌ها می‌روند.[۱][۲]

مناره از ریشهٔ «نار» می‌آید و به معنای محل مشخصی است که روی آن آتش روشن می‌کنند.

کاربرد

ویرایش

مناره‌ها سه کاربرد اصلی دارند:

  • میل راهنما: برای راهنمایی کاروان‌ها در مسیر جاده‌ها و نشان دادن مکانهای اصلی بافت شهری.[۲]
  • اذان‌گویی و خبررسانی: مکانی برای گفتن اذان.
  • مناره نماد پیروزی:در بعضی از پیروزی‌های مسلمانان مناره می‌ساختند.[۱]

اجزاء

ویرایش

مناره‌ها از چهار جزء اصلی تشکیل شده‌اند:

تاریخچهٔ منارهٔ مساجد

ویرایش

نخستین منارهٔ مساجد در حدود سال ۴۵ هجری به درخواست والی عراق، زیاد بن ابیه، در مسجد جامع بصره برپا شد. بلافاصله پس از آن، به دستور حاکم مصر، چهار مناره به مسجد عمرو در فسطاط ملحق گردید و این در حالی است که در مصر، مناره‌های دیگری به مساجد اضافه می‌شدند.[۴]

 
مناره دارالضیافه، اصفهان

امیر صادقی‌نژاد پژوهشگر تاریخ معماری در مقاله‌ای با عنوان؛ بازشناسی جایگاه مناره در معماری مساجد از نگاه فقه شیعه به بررسی ضرورت مناره در معماری مساجد از دیدگاه فقه شیعه دوازده امامی پرداخته‌است. نتایج حاصل از این پژوهش نمایانگر وجوه اشتراک و افتراق در نگرش قرآن و اجماع به ضرورت ایجاب مناره در مساجد است.

بلندترین مناره‌های کهن

ویرایش

مناره‌های اصفهان

ویرایش

به‌دلیل حضور سلجوقیان و صفویان که به این نوع معماری علاقه داشتند آمار مناره‌های اصفهان بالاست. مسجد گلیم اصفهان، مناره‌ای با ارتفاع بیش از یکصد متر داشت که بعضی از منابع تخریب آن را به مغول‌ها و تعدادی تخریبش را به تیموریان نسبت می‌دهند. در حال حاضر ۱۷ مناره در اصفهان با همکاری سازمان میراث فرهنگی به ثبت ملی رسیده‌اند.

در دورهٔ تیموریان در اصفهان مناره‌ای بود به نام «شاخ» که دلیلش استفاده از سر حیوانات شکاری در مصالح آن بوده‌است. ساخت منارهٔ مسجد علی به سدهٔ پنجم هجری برمی‌گردد و منارهٔ ساربان بین ۶۵۰ تا ۶۸۰ هجری در دورهٔ سلجوقیان ساخته شد و از نظر ارتفاع منحصر به فرد بود. منارهٔ «مسجد برسیان» در سال ۴۹۱ هجری قمری ساخته شد. منارجنبان نیز از مناره‌های کهن اصفهان است.

ممنوعیت ساخت مناره‌ها در سوئیس

ویرایش

دولت سوئیس پس از یک همه‌پرسی ساخت مناره برای مساجد را ممنوع کرد. اولریش اشلوئر از رهبران مخالف ساخت مناره‌ها در مصاحبه‌ای مناره‌ها را سمبل ادعای برتری اسلام بر مسیحیت دانست. این اقدام با اعتراض گستردهٔ نهادهای اروپا و واتیکان روبه‌رو شد.[۵]

نگارخانه

ویرایش

منابع

ویرایش
  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ویکی‌پدیای عربی.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ لغت‌نامه دهخدا [۱] بایگانی‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine.
  3. «مناره‌ها (معماری اسلامی)».
  4. «مناره». ایران معماری.
  5. «آفتاب نیوز». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۴ آوریل ۲۰۱۲.
  • لغت‌نامه دهخدا [۲]
  • ویکی‌پدیای عربی
  • فرهنگ ناظم الاطباء
  • ذهن من

پیوند به بیرون

ویرایش