منتخب اسفندیاری
منتخب اسفندیاری (زاده ۱ بهمن ۱۲۹۶ – درگذشتهٔ ۱۳۸۰) هنرمند خیاط، عروسک‌ساز، پژوهشگر و نوازنده اهل ایران بود.
| منتخب اسفندیاری | |
|---|---|
 | |
| نام هنگام تولد | منتخب اسفندیاری کوه‌نور |
| زادهٔ | ۱ بهمن ۱۲۹۶ ه. خ یوش استان مازندران، ایران |
| درگذشت | ۱۳۸۰ تهران |
| ملیت | ایرانی |
| دیگر نام‌ها | منتخب صبامنتخبالملوک صبا |
| همسر(ها) | ابوالحسن صبا |
زندگی ویرایش
منتخب اسفندیاری کوه‌نور ۱ بهمن سال ۱۲۹۶ ه.ش در یوش مازندران متولد شد. پدرش، «احمد خان» عموی نیما یوشیج بود. او ملقب به «امیر منتخب»، رئیس ایل اسفندیاری و حاکم و رئیس دارایی در مازندران بود. وی به نواختنِ اُرگ آشنا بود و صدای خوبی داشت. مادرش نیز تار می‌نواخت و خیاطی می‌کرد. به همین سبب منتخب از کودکی به موسیقی و هنر علاقه‌مند شد. او از شش‌سالگی تحصیلات ابتدایی خود را آغاز کرد. ۸ سالگی به یادگیری قالی‌بافی، ابریشم دوزی، سرمه دوزی و دیگر دوخت‌های رایج پرداخت. زمانی که ۹ سال داشت پدرش کشته شد. پس از درگذشت احمد، مادر منتخب با نصرالله خواجه‌نوری ازدواج کرد. زمانی که منتخب به سن ۱۰ سالگی رسید، مادرش که علاقهٔ فرزندش به موسیقی را دریافته بود او را به کلاس تار علی‌اکبر شهنازی برد. او به مدت پنج سال نزد شهنازی نواختن ساز تار را فرا گرفت با این حال صدای سازش دلنشین نبود.[۱][۲]
نصرالله خواجه‌نوری (پدرخواندهٔ منتخب) از دوستان و همکلاسی‌های قدیمیِ ابوالحسن صبا، موسیقی‌دان سرشناس ایرانی بود. روزی صبا برای دیدن دوست قدیمی خود به منزل خواجه‌نوری رفت. در آن‌جا از صبا خواسته شد تا نوازندگی منتخب که در آن زمان ۱۵ ساله بود را ببیند و ایراداتش را بگوید. پس از اجرای یک چهارمضراب توسط منتخب، صبا اشکالات نوازندگی‌اش را گفت و پیشنهاد داد که اگر منتخب و خانوادهٔ او مایل باشند، به او آموزش بدهد. پس از آن صبا با هفته‌ای دو تا سه جلسه آموزش منتخب اسفندیاری را آغاز کرد. با پیشرفت منتخب، ابوالحسن صبا هرشب به منزل آن‌ها می‌رفت و به او آموزش می‌داد. وی پس از مدتی به منتخب علاقه‌مند شد و با وجود مخالفت مادرش، که اصرار داشت او با دخترعمهٔ خود ازدواج کند، مادر و خواهرانش را برای خواستگاری به خانهٔ منتخب فرستاد اما با مخالفت مادر منتخب روبرو شد. صبا که عاشق شده بود، به پیشنهاد دوست شاعرش محمدحسین شهریار، نامهای برای خواجه‌نوری نوشت و از وی درخواست کرد تا با ازدواج او منتخب موافقت کند. این موافقت صورت گرفت و منتخب اسفندیاری در سال ۱۳۱۱ با ابوالحسن صبا ازدواج کرد.[۳] وی از این ازدواج، مادرِ سه دختر به نامهای غزاله، ژاله و رکسانا شد. غزاله صبا در سال ۱۳۱۳ و ژاله صبا در سال ۱۳۱۴ و رکسانا صبا در سال ۱۳۲۱ متولد شدند.[۴]
فعالیت‌های هنری ویرایش
منتخب اسفندیاری پس از ازدواج نواختن سازهای مختلف، شعرخوانی و شطرنج را از ابوالحسن صبا فرا گرفت. پس از مدتی برای کمک خرج زندگی، به خیاطی روی آورد و نزد «هامبارسون» که از خیاطان معروف آن زمان بود آموزش دید. او در سال ۱۳۲۴ با تشویق همسرش به منظور فراگیری هنرهای جدید به فرانسه سفر کرد و پس از دریافت دیپلم «گرلاوین∗»[۵]، به همراه دختر کوچکش رکسانا راهی آمریکا، ژاپن و ایتالیا شد و ۱۸ دیپلم هنری از این کشورها دریافت کرد. منتخب اسفندیاری در سال ۱۳۲۷ به ایران بازگشت و بخشی از خانهٔ صبا را به خیاط‌خانه تبدیل و رسماً به کار خیاطی پرداخت. او پس از مدتی به رادیو دعوت شد و به مدت ۳۶ سال، آموزش خیاطی و اجرای برنامهٔ «زن و زندگی» را بر عهده داشت.[۴]
منتخب اسفندیاری پس از درگذشت صبا در سال ۱۳۳۶، تدریس را در مدرسهٔ امین‌الدوله آغاز کرد. پس از آن در خانهٔ صبا که با همت وی به موزهٔ صبا تبدیل شده بود کلاس‌های هنری خود را دایر کرد. او همچنین نخستین کارگاه آموزش سوزندوزیهای سنتی ایران را در خیابان مزین‌الدوله، با عنوان «آموزشگاه هنری منتخب صبا» تأسیس کرد. وی سال‌ها در دانشگاه‌های ایران، به آموزش ۱۱۵ رشتهٔ سوزن‌دوزی سنتی با ۱۲۰ نوع دوخت و دوزهای اولیه پرداخت. او با سفر به نقاط مختلف ایران، اطلاعات بسیاری درمورد دوخت لباس‌های محلی جمع‌آوری کرد و «دوخت‌های سنتی ایران» را پایه‌گذاری کرد. منتخب صبا در طول فعالیت‌های هنری خود، ۴۵ عنوان کتاب تألیف و به انتشار رساند. او همچنین در هنر عروسک‌سازی نیز فعال و صاحب سبک بود. وی نخستین بار در سال ۱۳۵۳ عروسک‌های دست‌ساز خود را در موزهٔ صبا، با حضور فرح پهلوی به نمایش گذاشت.[۳] عروسک‌های ساخته شده توسط «منتخب صبا» با لباس‌های ویژه، منعکس‌کنندهٔ فرهنگ فولکلور مناطق مختلف ایران و دوره‌های مختلف تاریخی از زمان ساسانیان تا دورهٔ معاصر ایران است.[۶][۴]
درگذشت ویرایش
منتخب اسفندیاری در سال‌های پایانی زندگی در اثر تصادف رانندگی دچار شکستگی استخوان شد و در اسفند سال ۱۳۸۰ ه. ش[۷] در بیمارستان مزین‌الدوله تهران درگذشت. او با این‌که دوست داشت در آرامستان ظهیرالدوله دفن شود، پس از عدم موافقت مسؤلین، در بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد.[۳]
کتاب‌ها ویرایش
از جمله کتاب‌های منتشر شدهٔ منتخب اسفندیاری، به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- جلوه‌گری نقوش هندسی در آثار هنرهای سنتی ایران[۸]
- اثر و متد منتخب صبا: خیاطی به‌طرز خودآموز[۹]
- دوره دوم خیاطی به‌طرز خودآموز[۱۰]
- دوره سوم خیاطی به‌طرز خودآموز[۱۱]
- گلسازی با پارچه[۱۲]
- گلسازی با پر[۱۳]
- ساخت انواع گل‌های فانتزی با مواد مختلف[۱۴]
- طرحها و نقش‌ها[۱۵]
- خودآموز ابریشم‌دوزی و انواع سوزندوزیهای سنتی ایران و جهان دوخت‌های تزئینی شامل: سنگ، پولک، ملیله، مروارید، منجوق، سرمه[۱۶]
- دائرةالمعارف سه‌جلدی هنرهای سنتی ایران[۱۷]
- ساختن وسائل تزئینی با صدف[۱۸]
- ژورنال لباس مخصوص آموزشگاه‌های خیاطی[۱۹]
- هنر سال اول دوره راهنمایی تحصیلی (به همراه محمد جوادی‌پور، محمد احصایی)[۲۰]
- راهنمای تدریس هنر ۱ دوره راهنمایی تحصیلی، مرحله دوم تعلیمات عمومی (به همراه محمد جوادی‌پور، محمد احصایی)[۲۱]
- هنر ۲ دوره راهنمایی تحصیلی مرحله دوم تعلیمات عمومی (به همراه محمد جوادی‌پور، محمد احصایی)[۲۲]
- هنر ۳ دوره راهنمایی تحصیلی مرحله دوم تعلیمات عمومی (به همراه محمد جوادی‌پور، محمد احصایی)[۲۳]
- ژورنال درسی مخصوص تدریس در آموزشگاه‌های آزاد خیاطی ویژه بانوان[۲۴]
- سبزی‌آرایی و تزئین میز غذا[۲۵]
- تزئین اتاق عقد[۲۶]
- گل‌های جورابی[۲۷]
- گل‌آرایی و ساختن تابلو با گل‌های خشک شده[۲۸]
- نگرشی بر روند سوزندوزیهای سنتی ایران از هشت هزار سال قبل از میلاد تا امروز[۲۹]
- گل‌های مروارید[۳۰]
- خودآموز شمع‌سازی[۳۱]
- بازی با نخ[۳۲]
- نقش‌اندازی و گلسازی با ورقه‌های فلزی[۳۳]
- طرحها = ژورنال کودک[۳۴]
- مجموعه هنر[۳۵]
- طراحی مد[۳۶]
- کتاب طرحها[۳۷]
- لباس کودکان از نوزاد تا ۱۲ سال[۳۸]
- گل‌ها و مجسمه‌های خمیری[۳۹]
واژه‌نامه ویرایش
- ^ In French: guerre la vigne
منابع ویرایش
- ↑ «سنگ صبا». مقام موسیقایی دی ۱۳۸۱، شماره ۱۸، صفحه ۴۱ از طریق نورمگز.
- ↑ صبا، منتخب‌الملوک (اسفند ۱۳۷۷). «اولین آشنایی من با صبا». دفتر هنر. سال ششم (۱۱).
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ «تونل زمان - زنان موفق ایرانی، ایرانی هفته منتخب اسفندیاری کوه نور». شبکه من و تو.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ «عاشق همیشه تنهاست». روز هفتم. سوم (۱۴۰). ۵ دی ۱۳۷۶.
- ↑ انوری، حسن. «گرلاوین، فرهنگ بزرگ سحن».
- ↑ «رونمایی عروسک‌های همسر صبا و دختر عموی نیما یوشیج پس از سال‌ها». خبرگزاری ایسنا. ۱۱ تیر ۱۳۹۱.
- ↑ «ابوالحسن خان صبا از بهارستان تا ظهیرالدوله». جام جم آنلاین. ۲۵ مهر ۱۳۹۲.
- ↑ «جلوه‌گری نقوش هندسی در آثار هنرهای سنتی ایران». کتابخانه مرکزی دانشگاه صنعتی شریف.
- ↑ «اثر و متد منتخب صبا». ویستا.
- ↑ «دوره دوم خیاطی به‌طرز خودآموز». کتابخانه آستان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «دوره سوم خیاطی به‌طرز خودآموز». کتابخانه آستان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «گلسازی با پارچه». ویستا.
- ↑ «گلسازی با پر». ویستا.
- ↑ «ساخت انواع گل‌های فانتزی با مواد مختلف». کتابخانه آستان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «طرحها و نقش‌ها». پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران.
- ↑ «خودآموز ابریشم‌دوزی و انواع سوزندوزیهای سنتی ایران و جهان دوخت‌های تزئینی شامل: سنگ، پولک، ملیله، مروارید، منجوق، سرمه». کتابخانه آستان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «دائرةالمعارف سه‌جلدی "هنرهای سنتی ایران" انتشار یافت». خبرگزاری ایسنا. ۷ آبان ۱۳۸۴.
- ↑ «ساختن وسائل تزئینی با صدف». کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «ژورنال لباس مخصوص آموزشگاه‌های خیاطی». ویستا.
- ↑ «هنر سال اول دوره راهنمایی تحصیلی». کتابخانه آستان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «راهنمای تدریس هنر ۱ دوره راهنمایی تحصیلی، مرحله دوم تعلیمات عمومی». کتابخانه استان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «هنر ۲ دوره راهنمایی تحصیلی مرحله دوم تعلیمات عمومی». کتابخانه آستان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «هنر ۳ دوره راهنمایی تحصیلی مرحله دوم تعلیمات عمومی». کتابخانه آستان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «ژورنال درسی مخصوص تدریس در آموزشگاه‌های آزاد خیاطی ویژه بانوان». کتابخانه آستان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «سبزی‌آرایی و تزئین میز غذا». کتابخانه آستان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «تزئین اتاق عقد». کتابخانه آستان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «گل‌های جورابی». ویستا.
- ↑ «گل‌آرایی و ساختن تابلو با گل‌های خشک شده». کتابخانه آستان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «نگرشی بر روند سوزندوزیهای سنتی ایران از هشت هزار سال قبل از میلاد تا امروز». کتابخانه آستان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «گل‌های مروارید». کتابخانه آستان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «خودآموز شمع‌سازی». کتابخانه آستان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۲۱.
- ↑ اسفندیاری، منتخب (۱۳۶۶). بازی با نخ. منتخب صبا.
- ↑ «نقش‌اندازی و گلسازی با ورقه‌های فلزی». راسخون.
- ↑ «طرحها = ژورنال کودک». ویستا.
- ↑ اسفندیاری، منتخب (۱۳۶۸). مجموعه هنر. منتخب صبا.
- ↑ اسفندیاری، منتخب (۱۳۶۳). طراحی مد. منتخب صبا.
- ↑ «کتاب طرحها». ویستا.
- ↑ اسفندیاری، منتخب (۱۳۶۶). لباس کودکان از نوزاد تا ۱۲ سال. منتخب صبا.
- ↑ اسفندیاری، منتخب (۱۳۵۶). گل‌ها و مجسمه‌های خمیری. منتخب صبا.