شاهنشاهی اشکانی: تفاوت میان نسخه‌ها

| capital = [[تیسفون]]،<ref name=IP>{{cite book|last=Fattah|first=Hala Mundhir|title=A Brief History of Iraq|year=2009|publisher=[[انتشارات اینفوبیس]]|isbn=978-0-8160-5767-2|page=[https://archive.org/details/briefhistoryofir0000fatt/page/46 46]|quote=One characteristic of the Parthians that the kings themselves maintained was their nomadic urge. The kings built or occupied numerous cities as their capitals, the most important being Ctesiphon on the Tigris River, which they built from the ancient town of Opis.|url=https://archive.org/details/briefhistoryofir0000fatt/page/46}}</ref> [[هگمتانه]]، [[صددروازه]]، [[شوش (شهر باستانی)|شوش]]، [[نسا]]، [[ارشاک]]، [[شهر ری|ری]]

'''شاهنشاهی اشکانی''' که در ادبیات غرب با نام '''امپراتوری پارت‌ها''' شناخته می‌شود، از ۲۴۷ پیش از میلاد تا ۲۲۴ پس از میلاد، دودمانیقدرت [[ایرانیسیاسی تبار]]و ازفرهنگی مردمان [[سکایی]]ایرانی در [[ایران باستان|دورهٔدورۀ باستان]] بودندبود که ۴۷۱ سال بر قسمت اعظم غرب آسیا و آسیای میانه حکومت می‌کردندکرد. پایه‌گذاراناین دودمانشاهنشاهی اشکانی،در قبایلقرن سوم پیش از میلاد توسط [[پرنیارشک یکم|اَرشَک]] بودندرهبر کهقبایل درایرانی مناطق[[پرنی|پَرنی]] جنوب(گروهی شرقی دریایاز [[دریای خزر|کاسپینداهان]]) ساکنپس بودند.<refاز name="iranicaonline.org">[http://www.iranicaonline.org/pages/chronology-1[فتح CHRONOLOGYپارت OFبه IRANIANدست HISTORYپرنیان|فتح PARTپارت]] 1]در شمال شرقی ایران تأسیس ''iranicaonlineگردید.org''</ref><ref>"roughly western [[خراسان|Khurasan]]" {{harvnb|WatersBickerman|19741983|p=4246}}.</ref><ref name=":0">{{یادکردوی وب|عنوان=Welcomeسپس toبا Encyclopaediaمتحد Iranica|نشانی=https://iranicaonline.org/|وبگاه=iranicaonline.org|بازبینی=2024-01-24|کدکردن زبان=en-US|نام=Encyclopaediaپارتیان Iranica|نامو خانوادگی=Foundation}}</ref><ref>{{یادکرددیگر وب|عنوان=Parniاقوام {{!}}ایرانی Persianعلیه Tribe,[[سلوکیان]] Centralقیام Asia,کرد Zoroastrianismو {{!}}با Britannica|نشانی=https://wwwتثبیت اقتدار، بنیان سلسلهٔ خود را از تبار هخامنشیان برشمارد.britannica [[مهرداد یکم]] (۱۷۱–۱۳۸ پ.com/topic/Parni|وبگاه=www.britannica.com|بازبینی=2024-01-25|کد زبان=en}}</ref>م) با تصرف مناطق [[ماد]] و [[میان‌رودان]]، قلمرو اشکانی را تا حد زیادی گسترش داد و سرانجام شاهنشاهی اشکانی در دوران [[مهرداد دوم]] به اوج گستره خود رسید.

این شاهنشاهی در قرن سوم پیش از میلاد توسط [[ارشک یکم|اَرشَک]] رهبر قبایل ایرانی [[پرنی|پَرنی]]، (گروهی از قبایل [[سکاها|سکایی]] تبار از اتحادیه [[داهان]]) و سایر افراد این قبایل که از جنوب [[روسیه]] به منطقه [[پارت]] مهاجرت کرده بودند تأسیس گردید. آنها با شکست دادن و کشتن [[آندراگوراس]]، شاهنشاهی اشکانی را بنیان‌گذاری کردند.<ref name=":0"/><ref>"roughly western [[خراسان|Khurasan]]" {{harvnb|Bickerman|1983|p=6}}.</ref>ارشک سپس با متحد کردن پارتیان و دیگر اقوام ایرانی علیه [[سلوکیان]] قیام کرد و با تثبیت اقتدار، بنیان سلسلهٔ خود را از تبار هخامنشیان برشمارد. [[مهرداد یکم]] (۱۷۱–۱۳۸ پ. م) با تصرف مناطق [[ماد]] و [[میان‌رودان]]، قلمرو اشکانی را تا حد زیادی گسترش داد و سرانجام شاهنشاهی اشکانی در دوران [[مهرداد دوم]] به اوج گستره خود رسید. پهناوری دولت اشکانی در دورهٔ اقتدارش از [[فرات|رود فرات]] تا [[هندوکش]] و از کوه‌های [[قفقاز]] تا [[خلیج فارس]] را شامل می‌شد. به‌دلیل قرار گرفتن [[جاده ابریشم]] در گسترهٔ حکومت اشکانی و قرار گرفتن در مسیر بازرگانی بین [[جمهوری روم]] (بعدها [[امپراتوری روم]]) و [[حوضه مدیترانه]] و [[امپراتوری هان]] در [[چین]]، این امپراتوری به مرکزی برای بازرگانی جهانی تبدیل شد. اشکانیان در دهه‌های نخستین حکومت خود، بخشی از سنت‌های [[هلنیسم|هِلِنیسم]] که پس از [[نبرد گوگمل]] رواج یافته بود را در دربار خود پذیرفتند؛ اما رفته‌رفته سنت‌های ایرانی بر همتایان هِلِنی خود غلبه کردند و این دوره شاهد یک نوزایی فرهنگی ایرانی بود. شاهان اشکانی خود را «[[شاهنشاه]]» می‌خواندند که نشانگر ادعای آنان بر جانشینی [[هخامنشیان]] است. در واقع شاهان اشکانی به راستی شاهِ شاهان بودند، زیرا تعداد زیادی از شاهان منطقه فرمانروای اشکانی را به عنوان شاهنشاه خود به رسمیت می‌شناختند؛ درحالی که در دوره هخامنشی [[ساتراپ|فرمانروایان محلی]] توسط دولت مرکزی انتخاب می‌شدند، شاهنشاهی اشکانی تعداد زیادی پادشاهی کوچک و بزرگ را در دل خود جای داده بود که فرمانروایی بر آنان به صورت موروثی دست به دست می‌شد. گرچه تعدادی [[شهربانی]] نیز به مانند گذشته وجود داشتند، اما در مقایسه با همتایان هخامنشی خود از خودمختاری کمتری برخوردار بودند. با گسترش قلمروی شاهنشاهان اشکانی، مرکز قدرت این دولت از خاور به باختر ایران منتقل شد. سیستم کشورداری اشکانی را کَتَگ خدایی یا تیره شاهی (تیره فرمانی) می‌نامند.

در منابع اسلامی از دودمان اشکانی با سه نام خاندانی «اشغانیان»، «اشکانیان»، و «افقورشاهان» یاد شده‌استشده است. در اینباره گفته شده‌استشده است که تفاوت آشکار نام اشکانیان در منابع اسلامی برای مورخین فارسی‌زبان امروزی امری فراموش شده‌استشده است. آنها خواسته و ناخواسته، عمدی یا غیرعمدی به سبب اینکه مترجمان و مصححان منابع عربی به پارسی در همه مواضع حرف «غ» را به «ک» تبدیل کرده و «فارس» را به «ایران» تغییر داده‌اند، عمدتاً تفاوت یاد شده در منابع اسلامی را از یاد برده‌اند. در چنین وضعی این خاندان‌های متفاوت در منابع اسلامی به دودمانی واحد در قالب نام «اشکانیان» تبدیل شده‌اند.<ref>کلانی 1401: صص111-95</ref>

* ۳۰۴/۳۰۳ پیش از میلاد: [[چاندراگوپتا]] پادشاه هند از سلسله [[امپراتوری مائوریا|مائوریاماوریا]] مورد تهدید امپریالیسم مقدونی قرار می‌گیرد ولی بر سلوکوس یکم چیره می‌شود و بخش خاوری [[ایران]] را جدا می‌سازد. آغاز عقب‌نشینی مقدونیان از خاور.

* ۲۵۰ پیش از میلاد: نخستین نشانه‌های تجزیه‌خواهی در شمال شرقی ایران. پدیدار شدن دو فرمانروای مستقل: [[آندراگوراس]] در پارت و [[دیودوتوسدیودویوس]] در [[باکتریا]] ([[غرب]]).

* کلانی، رضا. ۱۴۰۱،1401، هندوپارتیان و برآمدن ساسانیان، تهران، انتشارات طهوری.