کیومرث: تفاوت میان نسخه‌ها

| bodystyle =

| bodyclass = vcard

| data3 =

| label4 = نام‌های دیگر

 

| label5 = منصب

 

| label6 = لقب

 

| label7 = نژاد

}}

 

 

== کیومرث در بندهش ==

 

== ریشه‌شناسی نام ==

 

گیومرث بر یک مفهوم مجرد شخصیت یافته‌ای دلالت دارد که معنی آن «زندگی میرا»، زندگی انسانی است. به نظر می‌رسد که تمایل به شخصیت دادن به مفاهیم مجرد در دورهٔ نوآوری [[زرتشت]]، تحول یافته‌است. درست است که مفهومی چون رته (rta) «نظم قانونی و مقدس» در دورهٔ هند و ایرانی نقشی داشته‌است، اما احتمالأ آن زمان از این مفهوم یک «خدای مستقل» تصور نمی‌شده است.<ref>Ed. Meyer, Gesch.d. Alert.1.2, p.833</ref>

کیومرث نخستین ملوک کشور یا ملّت [[عجم در شاهمامه|عجم]] در شاهنامه است که سی‌سال حکمرانی نمود. حکیم طوس چنین اظهار می‌دارد که او در کمال و بزرگی [[تاج|دیهیم]] بر سر گذاشت ولی از دوران او اطلاعی در دست نیست. زمان کیومرث مانند زمانی نیست که پسر از پدر یاد نماید یا احوالات و خاطرات پدر را بتواند مو بمو بازگو نماید، آنچه بود کیومرث انسانی بود برتر از دیگران در اخلاق و آدمیت.

 

{{شعر}}

{{ب|'''کیومرث''' شد بر جهان کدخدای|نخستین به کوه اندرون ساخت جای}}

{{ب|سر بخت و تختش برآمد به کوه|پلنگینه پوشید خود با گروه}}

{{پایان شعر}}

 

=== جامعه و فرهنگ دوران کیومرث ===

 

در کنار ارائه و آموزش انواع هنرها، از چهره و سیمای پاشاه عادل [[فر|فرّ]] شاهنشاهی متبلور می‌شد و روز بروز کدخدایی او بر مردمش شیرین‌تر و مقبول‌تر می‌گشت. دد و دام نیز مطیع فرمان او گشتند و همه حیوانات اهلی و وحشی در کنار کیومرث آرام گرفتند یا در قلمروی او احساس خطر نمی‌کردند. حکیم طوس [[فردوسی]] خبر می‌هد که همه در مقابل تخت او دوتا شده عرض ادب بجا می‌آوردند حتی حیوانات نیز از این قاعده مستثنا نبودند در برابر کدخدا کرنش می‌نمودند.

{{پایان شعر}}

 

 

== دولت کیومرث ==

{{ب|سپه ساز و برکش به فرمان من|برآور یکی گرد از آن انجمن}}

{{پایان شعر}}

 

== کیومرث در اوستا ==

گویا در یکی از [[نسک]]های مفقود اوستای ساسانی به نام [[چهرداد]]، سرگذشت کیومرث به تفصیل آمده بود. خوشبختانه خلاصهٔ این نسک در کتاب پهلوی [[دین‌کرد|دینکرد]] آمده‌است. کیومرث در اوستا با صفت نخست‌اندیش آمده‌است زیرا نخستین کس است که پیام [[اهورامزدا]] را دریافت کرد.

 

 

یک اندیشهٔ اساطیری قدیمی در بخشی از دینکرد آمده‌است<ref>سوم، فصل ۸۰، بندهای۳–۴</ref> که در آن آیین ازدواج میان نزدیکان (خویدوس) توصیه و توجیه شده‌است. به عنوان نخستین نمونهٔ خویدوس، پیوند مقدس میان اورمزد (خدای آسمان) و دخترش سپندارمذ (زمین) برشمرده شده‌است. از این پیوند است که کیومرث زاده شد.

 

ویندیشمان این سؤال را مطرح کرده‌است که چرا باید نطفهٔ گیومرث قبل از این که نخستین زوج بشری از آن به وجود آید، درست چهل سال در زمین باقی بماند، و توجیه آن را در افسانهٔ ور جم می‌یابد که بر طبق آن «هر چهل سال یک بار از هر زوج انسانی، دو انسان یعنی یک زوج، زن و مرد، یه دنیا می‌آیند.» (وندیداد ۲ بند 41).<ref>Zoroastr. Stud. p.216</ref>

 

هرچند در متون پهلوی تکیه بر نخستین‌انسان‌بودن گیومرث است ولی اشاره به پادشاهی او نیز شده‌است. برای نمونه در ''[[دین‌کرد|دینکرد]]'' به او لقب «گرشاه»{{نشانه|garshah|*}} به معنی شاه کوهستان داده شده‌است.

 

 

== کیومرث در واژه‌نامه دهخدا ==

در [[واژه‌نامه دهخدا]] زیر واژه '''گیومرت''' آمده‌است:<ref name="gayomart">{{یادکرد وب |نویسنده =[[علی اکبر دهخدا]] |نشانی=http://www.loghatnameh.com/dehkhodaworddetail-18fb6a4e81c84167a6d922b3ffd52898-fa.html |عنوان=گیومرت | ناشر =لغتنامه دهخدا |تاریخ = |تاریخ بازبینی=۲۶ آوریل ۲۰۱۵}}</ref> {{گفتاورد|در [[شاهنامه]] نخستین پادشاه جهان گیومرث شمرده شده و در تواریخی که براین روایت یا مآخذ آن مبتنی است نیز گیومرث اولین شاه دانسته شده‌است و تنها بعضی از مورخان که از مآخذ پهلوی استفاده کرده‌اند او را نخستین بشر دانسته‌اند و در روایات مذهبی نیز او نخستین فرد بشر است. … آنچه از اوستا بر می‌آید او نخستین بشر و نخستین کسی بوده که به گفتار و آموزش اهورامزدا گوش فرا داد، ولی از میان پادشاهان داستانی ایرانی، گیومرث را باید در درجه دوم و سوم عظمت قرار داد زیرا هیچگاه به شهرت و عظمت پادشاهانی مانند جمشید و فریدون نرسیده و در آثار مورخان اسلامی مانند [[حمزه اصفهانی|حمزه]] و [[محمد بن جریر طبری|طبری]] و [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]] و [[ابوعلی بلعمی|بلعمی]] و [[ابوریحان بیرونی|بیرونی]] و صاحب مجمل و امثال ایشان نام کیومرث یا کهومرث با لقب کل شاه و کرشاه و کوشاه و گل شاه آمده‌است و در باب احوال وی در کتب اسلامی تقریباً همان روایات کتب پهلوی با زیادت و نقصان و برخی تغییرات مذکور افتاده و بعضی عناصر اسلامی نیز در آن‌ها راه جسته است. اما در مآخذ شاهنامه از این همه روایات جز شرح سلطنت کوتاهی از گیومرث و جنگ او با دیوان و کشته شدن سیامک فرزند او چیزی نبود}}

 

 

[[علی اکبر دهخدا|دهخدا]] همچنین کیومرث [ک َ م َ] را نام نخستین پادشاه جهان دانسته است.<ref>آنندراج</ref> در [[مفاتیح‌العلوم]] نیز یادکرد شده که کیومرث نام نخستین انسان در نزد [[مجوس]] (ایرانیان) است. دهخدا کیومرث را نخستین پادشاه [[پیشدادیان]] معرفی کرد و لقب او را گِلشاه دانسته است<ref name="dehkhoda">{{یادکرد وب |نویسنده =[[علی اکبر دهخدا]] |نشانی=http://www.loghatnameh.com/dehkhodaworddetail-7b1e61a12780475182242300ed2f70f6-fa.html |عنوان=کیومرث | ناشر =لغتنامه دهخدا |تاریخ = |تاریخ بازبینی=۲۶ آوریل ۲۰۱۵}}</ref>

همچنین نقل می‌کنند که کیومرث پسری داشت به نام مشی؛ و مشی با خواهرش مشیانه (مشیان) ازدواج کرد و مشیانه برای او فرزندانی آورد، یعنی سیامک پسر مشی، و سیامی دختر مشی؛ و سیامک پسر مشی پسر کیومرث دارای فرزندانی به نام افرواک، دیس، براسب، اجرب و اوراش و دخترانی به نامهای افری، دذی، بری و اوراشی شد.<ref>محمد بن جریر طبری. تاریخ طبری؛ تاریخ الرسل و الملوک. ج 1. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: انتشارات اساطیر، 1390، چاپ هشتم، ص99.</ref>

 

 

شهرستانی در کتاب الملل و النحل چنین می‌آورد:

کیومرثیه کسانی هستند که به تقدم کیومرث اعتقاد دارند. اینان به دو اصل قائلند: یزدان و اهرمن، و می‌گویند که یزدان ازلی قدیم است، و اهرمن محدث و مخلوق است؛ و می‌گویند که سبب آفرینش اهرمن این بوده‌است که یزدان در دل خود اندیشید که: «اگر منازعی داشتم چگونه می‌توانست باشد؟» و این اندیشه بد و با طبیعت نور ناسازگار بود، و از آن تاریکی به وجود آمد، و اهرمن نامیده شد. طبع او شر و فتنه و فساد و فسق و ضرر و زیان‌رسانی بود. او بر نور خروج کرد، و با طبیعت و گفتار خود با آن به مخالفت برخاست. ستیز میان لشکر نور و تاریکی درگرفت. بعد فرشتگان به میانجیگری برخاستند و مصالحه‌ای برقرار کردند مبنی بر این که جهان فروردین در مدت هفت هزار سال از آن اهرمن باشد، و پس از آن او جهان را رها کند و به نور واگذارد؛ و کسانی را که پیش از این صلح در جهان بودند، از میان برد و تباه کرد. بعد مردی به نام گیومرث و حیوانی به نام [[گاو ایوداد|گاو]] پیدا شد. اهرمن هردو را کشت. از جایی که این مرد افتاد شاخه‌ای از ریباس [ریواس] رویید، و از ریشهٔ ریباس مردی به نام میشی و زنی به نام میشانه بیرون آمدند، و این دو پدر و مادر بشر بودند؛ و از جایی که گاو افتاده بود، چهرپایان و دیگر حیوانات روییدند. آنان [زردشتیان] برآنند که پیامبرانی و شاهانی دارند که نخستین آنان گیومرث بود، و او نخستین کسی بود که بر زمین فرمانروایی کرد، و در اصطخر اقامت داشت. بعد از او هوشنگ پسر فرواک بود.<ref>''Schahrestanis Religion Sparthenien und Philosophen-Schulen''V.Haarbrucker, Vol.I-II, Schahrestani,(Halle,1850), P.77-276.</ref>

 

گویند که گیومرث نخستین کسی بود که فرمود تا هنگام غذا خاموشی گزینند تا طبیعت سهم خود را بگیرد و تن را با غذای که بدان می‌رسد اصلاح کند و جان آرام گیرد و هریک از اعضاء در کار دریافت صافی غذا تدبیری برای تندرستی تن کند و آنچه به کبد و دیگر اعضاء گیرندهٔ غذا می‌رسد مناسب و شایستهٔ اصلاح آن باشد. در ادامه چنین می‌آورد که بعضی پنداشته‌اند که عمر وی هزار سال بود و کمتر از این نیز گفته‌اند؛ و مجوسان را دربارهٔ گیومرث بحثی دراز است از جمله این که مبدأ پیدایش نسل بود؛ و او و زنش که مشیه و مشیانه (شابه و منشابه) هستند مانند گیاهان به صورت گیاه ریواس روییدند، و امثال این سخن که تذکار آن ناپسند است، و حکایتی که با ابلیس داشت و او را بکشت. گیومرث به اصطخر فارس اقامت داشت و پادشاهیش چهل سال و به قولی کمتر از این بود.<ref>{{پک|مسعودی|1965|ک=مروج الذهب|ص=45}}</ref>

 

در فصل سوم کتاب اول (حمزه ج) از موبد بهرام پس مردانشاه، مورخی که بیش از بیست نسخه از خداینامه را با هم مقایسه کرده، نقل می‌کند که: نخستین انسان گیومرث گلشاه (شاه گل) سی سال فرمانروایی کرد. پسر و دختری از او ماند: مشی مشیانه که هفتاد سال با بدون داشتن فرزندی گذرانیده بودند، در مدت پنجاه سال صاحب هجده فرزند نر و ماده شدند. پس از مرگشان جهان به مدت نود و چهار سال و هشت ماه بدون شاه ماند. اما فترت میان پایان فرمانروایی گیومرث و آغاز فرمانروایی هوشنگ پیشداد، دویست و نود و چهار سال و هشت ماه طول کشید.<ref>{{پک|حمزه اصفهانی|1965|ک=سنی ملوک الارض و الانبیاء|ص=40}}</ref>

 

 

== پانویس ==

* بهار، مهرداد. ''پژوهشی در اساطیر ایران''

* دوستخواه، جلیل. ''اوستا: کهنترین سرودهای ایرانیان'' (گزارش و پژوهش از جلیل دوستخواه)

* صفا، ذبیح‌الله. ''حماسه‌سرایی در ایران''

* فردوسی. ''شاهنامه'' به تصحیح مصطفی جیحونی.

<!--*بلعمی، ''تاریخ بلعمی''، ج ۱، ص ۱۱۳ و ۱۲ و ص ۱۱۴

* گوبینو، تاریخ ایرانیان، ج ۱، ص ۶۵

 

[[رده:اساطیر ایرانی]]

[[رده:افسانه‌های قرون وسطی]]

[[رده:پادشاهان شاهنامه]]