ابوتراب به معنای پدر خاک، کُنیه‌ای است که به علی بن ابی طالب، امام نخستین شیعیان نسبت داده شده‌است. بر اساس روایات، این لقب توسط محمد به علی داده شد، زمانی که علی را دید که در حالی که خاک آلوده خوابیده بود.[۱]

تصویری از نام های علی با نام علی رضی اللّٰه عنه

ابوتراب در منابع شیعه

ویرایش

منابع شیعه روایت‌های نقل شده در برخی منابع اهل سنت که مدعی اختلاف میان علی بن ابیطالب و فاطمه بودند را جعل شده در دوران بنی امیه و معاویه دانسته و منابع آن را نیز مخدوش می‌دانند. به عقیده شیعه با توجه به بغض بنی امیه نسبت به علی بن ابیطالب و همچنین عصبانیت دختر پیامبر اسلام از برخی صحابه که منجر به دفن مخفیانه وی گردید، این روایات جعل گردید تا به تضعیف جایگاه علی بن ابیطالب در نزد مسلمانان منتهی گردد.

شیخ صدوق به نقل از ابوالعباس احمد بن یحیی سلسه‌وار از عبدالله بن عباس نقل کرده که از او پرسید چرا پیامبر علی بن ابیطالب را به این لقب مفتخر کرد؟ عبدالله بن عباس گفت:

چون علی صاحب زمین و حجت خدا بر اهلش می‌باشد و به واسطه او زمین باقی می‌ماند و بخاطر وی زمین آرام می‌گیرد و از پیامبر شنیدم که فرمود: روزی که قیامت بر پا شود و کافر ببینید که چقدر اجر و ثواب و کرامت برای شیعیان علی آماده کرده‌است، گوید که ای‌کاش من خاک بودم [از شیعیان علی بودم] و همین قسمت کلام خداوند متعال است که فرماید: «و یقول الکافر یا لیتنی کنت ترابا»[۲]

ابوتراب در فرهنگ فتیان و صوفیان

ویرایش

فتیان و جوانمردان و پاره‌ای از صوفیان که علی را مظهر فتوت و جوانمردی می‌دانستند این کنیه را اشاره به خصوصیت جوانمردی و خاکساری او می‌دانستند. علی همدلی فراوانی با غیر اعراب نشان می‌داد که نمونه آن مجازات عبیدالله بن عمر به جهت قتل هرمزان به اتهام واهی دست داشتن او در قتل عمر (خلیفه دوم) بود.[۳] وی میان عرب و غیر عرب تفاوتی نمی‌گذاشت همان‌گونه که اول بار پیامبر اسلام از عون جوانمرد برای علی بن ابیطالب استفاده کرد و گفت: «جوانمرد نیست مگر علی».[۴]

توهین به علی ابن ابی طالب

ویرایش

توهین به علی ابن ابی طالب در دوران بنی امیه از سوی دستگاه حکومتی ترویج می‌گردید. آنگونه که از منابع اولیه همچون تاریخ طبری بدست می‌آید استفاده از این عنوان برای توهین به علی صورت می‌گرفت.
از جمله محمد بن عبید بن محاربی نقل کرده‌است که به سهل بن سعد (از صحابه پیامبر اسلام) گفتند که: «حاکم مدینه کسی را فرستاد تا تو را مجاب کند که علی را ناسزا گویی»
وی پرسید: «مثلاً چه گویم؟»
گفت: «مثلاً بگویی که او ابوتراب است».
سهل بن سعد در پاسخ گفت که «بخدا این نام را پیغمبر خدا به او داد». وی در ادامه چگونگی انتساب را نقل کرد که در قسمت بالا ذکر شد.[۵]

در دوران بنی امیه همچنین روایتی دیگری نیز در انتساب توهین آمیز این لقب به وی جعل گردید.[۶]

دیدگاه تاریخی

ویرایش

به نوشته دائرةالمعارف تشیع منابع شیعه و غیر شیعه دربارهٔ این کنیه و اینکه از سوی پیامبر اسلام قبل از ازدواج با فاطمه زهرا به او اعطا شده‌است اتفاق نظر دارند.[۷]

جستارهای وابسته

ویرایش

پانویس

ویرایش
  1. The narration is present in Sahih Muslim Vol. 1. Ali bin Abi Talib was sleeping in Masjid and was covered with dust, then Prophet called him by these words
  2. رباط جزی، مجید. «نقد و بررسی گزارش‌های وارده دربارهٔ کنیه ابوتراب». تاریخ در آیینه پژوهش» پاییز ۱۳۸۸ - شماره ۲۳. دریافت‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۱۲.[پیوند مرده]
  3. زرین‌کوب، عبد الحسین (۱۹۹۰). دنبالهٔ جستجو در تصوف ایران. امیرکبیر. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۰-۰۲۴۰-۷. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  4. محجوب، محمد جعفر. «جوانمردی و آیین آن». در لویزن، لئونارد. میراث تصوف. به کوشش مجدالدین کیوانی. نشر مرکز. شابک ۹۶۴-۳۰۵-۷۸۶-۰. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  5. . ج. ۳ تاریخ طبری. به کوشش اوبوالقاسم پایدار. ۱۳۷۵. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  6. میر شریفی، سید علی. «کنیه ابوتراب افتخار امیرالمؤمنین (ع)». مجله وقف میراث جاویدان» پاییز و زمستان ۱۳۷۴ - شماره ۱۱ و ۱۲. دریافت‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۱۲.
  7. خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام ReferenceA وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).

منابع

ویرایش