جنب‌مدارگان
جنب‌مدارگان[۱] که منطقه جنب‌حارّه[۲] یا جنب‌حارّه‌ای[۳][۴][۵] و منطقه نیمه‌حارّه[۶] نیز نامیده می‌شود، دو منطقه جغرافیایی و پهنه اقلیمی در کره زمین هستند که در همسایگی شمال و در همسایگی جنوب مدارگان (منطقه حارّه) قرار دارند. این پهنه از نظر جغرافیایی منطبق با عرض‌های میانی زمین است و محدوده آن در نیمکره شمالی بین مدار رأس‌السرطان تا مدار ۳۵ درجه عرض شمالی است. کمربند جنب‌حاره‌ای در در نیمکره جنوبی نیز حد فاصل مدار رأس‌الجدی تا مدار ۳۵ درجه عرض جنوبی است. عرض‌های اسبی با محدوده کمربند جنب‌حارّه‌ای مطابقت دارد.
تمایز چهار فصل به‌ویژه تابستان و زمستان از ویژگی‌های این مناطق است و آب‌وهوای آن به آب‌وهوای مدیترانه‌ای و آب و هوای مرطوب تقسیم می‌شود.
اقلیم جنب‌حارّه‌ای اغلب با تابستان‌های گرم و زمستان‌های معتدل و یخبندان نادر مشخص می‌شود. بیشتر انواع آب و هوای جنب‌حارّه‌ای به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند: اقلیم جنب‌حاره‌ای مرطوب و اقلیم مدیترانه‌ای.
در اقلیم جنب‌حارّه‌ای (Cfa در سامانه کوپن)، بارندگی اغلب در گرم‌ترین ماه‌ها متمرکز است. برای نمونه جنوب‌شرقی چین و فلوریدا در جنوب شرقی ایالات متحده دارای این نوع آب و هوا هستند. در اقلیم مدیترانه‌ای (Csa/Csb در سامانه کوپن)، بارندگی فصلی در ماه‌های سردتر متمرکز است، مانند حوضه مدیترانه یا جنوب کالیفرنیا.
اقلیم جنب‌حارّه‌ای ممکن است در مناطق حارّه‌ای مرتفع نیز تشکیل شود، مانند انتهای جنوبی فلات مکزیک و ارتفاعات ویتنام.
بخش بزرگی از بیابان‌های جهان در مناطق جنب‌مدارگانی قرار دارند، زیرا واچرخندهای جنب‌حارّه‌ای به‌صورت نیمه دائمی در این مناطق و معمولاً در داخل خشکی و در قسمت‌های جنوب غربی قاره‌ها قرار دارند. مناطق هم‌مرز با اقیانوس‌های گرم (معمولاً در سمت جنوب شرقی قاره‌ها) تابستان‌های گرم و مرطوب با باران‌های همرفتی مکرر (اما کوتاه) دارند. همچنین در این مناطق، چرخندهای حاره‌ای نیز می‌تواند به بارندگی سالانه کمک کند. نواحی هم‌مرز با اقیانوس‌های سرد (معمولاً در سمت جنوب غربی قاره‌ها)، مستعد مه، خشکی و تابستان‌های خشک هستند.
تعریف
ویرایش
مدارگان به‌صورت تاریخی به عنوان مناطق بین مدار رأس‌السرطان و مدار رأس‌الجدی، به‌ترتیب در عرض‌های جغرافیایی ۲۳°۲۶′۰۹٫۸″ (یا ۲۳٫۴۳۶۰۴°) شمالی و جنوبی تعریف شده است.[۷] بر پایه گزارش انجمن هواشناسی آمریکا، مرز رو به قطب منطقه جنب‌مدارگان تقریباً در مدارهای ۳۵ درجه شمالی و ۳۵ درجه جنوبی قرار دارد.[۸]
روش‌های مختلفی برای تعریف اقلیم جنب‌حارّه‌ای بسته به سامانه اقلیمی مورد استفاده، به‌کار رفته است. سامانه طبقه‌بندی اقلیمی تروارثا مشهورترین مورد است[۹] که منطقه جنب‌حارّه‌ای را به عنوان منطقه‌ای تعریف می‌کند که حداقل هشت ماه با میانگین دمای بالاتر از ۱۰ درجه سلسیوس (۵۰٫۰ درجه فارنهایت) و حداقل یک ماه با میانگین دمای کمتر از ۱۸ درجه سلسیوس (۶۴٫۴ درجه فارنهایت) باشد.[۱۰]
ولادیمیر کوپن در سامانه طبقه‌بندی اقلیمی خود اقلیم‌های گرم یا جنب‌حارّه‌ای و حارّه‌ای (نیمه) خشک (BWh یا BSh) را با داشتن میانگین دمای سالانه بیشتر یا مساوی ۱۸ درجه سلسیوس (۶۴٫۴ درجه فارنهایت) از اقلیم‌های سرد یا معتدل (نیمه) خشک (BWk یا BSk) که میانگین دمای سالانه آن کمتر است، متمایز کرده است.[۱۱] تعریف کوپن، اگرچه محدود به مناطق خشک است، تقریباً مشابه تعریف اقلیم جنب‌حارّه‌ای در پهنه‌های زندگی هولدریج است.
بارندگی
ویرایش
گرم‌شدن زمین توسط خورشید در نزدیکی استوا منجر به مقادیر زیادی حرکت رو به بالا و بادهای همرفتی در راستای ناوه موسمی و منطقه همگرایی درون‌حاره‌ای می‌شود. واگرایی سطوح بالایی بر فراز ناوه نزدیک به استوا، منجر به بالا آمدن هوا و دور شدن از استوا در ارتفاع می‌شود. همان‌طور که هوا به سمت عرض‌های جغرافیایی میانی حرکت می‌کند، سرد و متراکم‌تر شده و فرو می‌نشیند. این وضعیت منجر به فرونشینی هوا در نزدیکی مدار ۳۰ درجه در هر دو نیمکره زمین می‌شود. این گردش به نام سلول هادلی معروف است و منجر به شکل‌گیری پشته جنب‌حاره‌ای می‌شود.[۱۲]
بسیاری از بیابان‌های جهان توسط این مناطق اقلیمی پرفشار در پهنه‌های جنب‌مدارگانی ایجاد شده‌اند.[۱۳] این رژیم اقلیمی به نام اقلیم جنب‌حارّه‌ای نیمه‌خشک/خشک شناخته می‌شود که عموماً در نواحی مجاور جریان‌های سرد و قوی اقیانوسی است. نمونه‌هایی از این آب و هوا مناطق ساحلی جنوب آفریقا و ساحل غربی آمریکای جنوبی است.[۱۴]
اقلیم جنب‌حاره‌ای مرطوب اغلب در سمت غربی مراکز پرفشار جنب‌حاره‌ای قرار دارد. در اینجا، توده‌های هوای ناپایدار حارّه‌ای در تابستان، واژگونی همرفتی و بارش‌های مکرر حارّه‌ای را به همراه دارند و تابستان معمولاً فصل اوج بارندگی سالانه است. در زمستان (فصل خشک)، بادهای موسمی عقب‌نشینی می‌کنند، و بادهای خشک‌تر تجارتی (بسامان) هوای پایدارتر و اغلب خشک و آسمان آفتابی مکرر را به همراه می‌آورند. مناطقی که دارای این نوع اقلیم جنب‌حارّه‌ای هستند عبارتند از استرالیا، آسیای جنوب شرقی و بخش‌هایی از آمریکای جنوبی.[۱۵][۱۶][۱۷] در مناطقی که توسط اقیانوس گرم محصور شده‌اند، مانند جنوب شرقی ایالات متحده و شرق آسیا، چرخندهای حارّه‌ای می‌توانند به میزان قابل توجهی در بارندگی محلی در مناطق جنب‌مدارگانی کمک کنند.[۱۸] ژاپن بیش از نیمی از بارندگی خود را از تیفون که نوعی چرخند حارّه‌ای است، دریافت می‌کند.[۱۹]
جستارهای وابسته
ویرایش
منابع
ویرایش- ↑ «جَنبِ‌مدارگان» [علوم جَوّ] هم‌ارزِ «subtropics»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر دوم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۶۴-۷۵۳۱-۳۷-۰ (ذیل سرواژهٔ جَنبِ‌مدارگان)
- ↑ شایان، سیاوش (۱۳۸۴). فرهنگ اصطلاحات جغرافیای طبیعی. تهران: انتشارات مدرسه. شابک ۹۶۴-۳۵۳-۷۹۲-۷.
- ↑ کاویانی، محمدرضا؛ علیجانی، بهلول (۱۳۸۴). مبانی آب و هواشناسی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت). شابک ۹۶۴-۴۵۹-۳۸۹-۸.
- ↑ محمدی، حسین (۱۳۸۶). مفاهیم و اصطلاحات آب و هواشناسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. شابک ۹۶۴-۰۳-۵۰۴۶-X.
- ↑ «جنب‌حارّه‌ای» [علوم جَوّ] هم‌ارزِ «subtropical»». واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- ↑ فرهنگ جامع علوم زمین. فرهنگ معاصر. ۱۳۹۱. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۱۰۵-۰۴۰-۴.
- ↑ I. G. Sitnikov. "1" (PDF). Principal Weather Systems in Subtropical and Tropical Zones. Vol. 1. دانشنامه سیستم‌های پشتیبانی از زندگی.
- ↑ I. G. Sitnikov. "1" (PDF). Principal Weather Systems in Subtropical and Tropical Zones. Vol. 1. دانشنامه سیستم‌های پشتیبانی از زندگی.
- ↑ Arise, Lotus (2021-01-27). "Trewartha Climatic Classification - UPSC (Climatology)" (به انگلیسی). Retrieved 2022-03-26.
- ↑ Belda et al. Climate classification revisited: from Köppen to Trewartha. In: Climate Research Vol. 59: 1–13, 2014.
- ↑ "What is a Desert Climate?". November 2017.
- ↑ Dr. Owen E. Thompson (1996). Hadley Circulation Cell. بایگانی‌شده در ۵ مارس ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine Channel Video Productions. Retrieved on 11 February 2007.
- ↑ ThinkQuest team 26634 (1999). The Formation of Deserts. بایگانی‌شده در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine Oracle ThinkQuest Education Foundation. Retrieved on 16 February 2009.
- ↑ "Tropical and subtropical desert climate".
- ↑ Susan Woodward (2 February 2005). "Tropical Savannas". دانشگاه رادفورد. Archived from the original on 25 February 2008. Retrieved 16 March 2008.
- ↑ Randy Lascody (2008). The Florida Rain Machine. خدمات هواشناسی ملی ایالات متحده آمریکا. Retrieved on 6 February 2009.
- ↑ John J. Stransky (1 January 1960). "Site Treatments Have Little Effect During Wet Season in Texas". Tree Planters' Notes. 10 (2).
- ↑ Geoffrey John Cary; David B. Lindenmayer; Stephen Dovers (2003). Australia Burning: Fire Ecology, Policy and Management Issues. Csiro Publishing. p. 33. ISBN 978-0-643-06926-8.
- ↑ Whipple, Addison (1982). Storm. الکساندریا، ویرجینیا: Time Life Books. p. 54. ISBN 978-0-8094-4312-3.
- جعفری، عباس، فرهنگ بزرگ گیتاشناسی (اصطلاحات جغرافیائی). تهران: انتشارات گیتاشناسی، چاپ اول، خرداد ۱۳۶۶.