انتخابات ریاست‌جمهوری ایران
انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، انتخاباتی است که در ایران هر ۴ سال برای تعیین رئیس‌جمهور ایران به عنوان رئیس دولت جمهوری اسلامی و با آرای مستقیم صورت می‌پذیرد. حاصل این انتخابات برگزیدگی ۸ نفر به عنوان رئیس‌جمهور در ایران بوده است. پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۱۳۵۸ جایگاه رئیس‌جمهور تعریف شده است. با حذف پست نخست‌وزیری در اصلاحیه قانون اساسی مصوب سال ۱۳۶۸، جایگاه، اختیارات و وظایف ریاست‌جمهوری در ایران دچار تحول اساسی شد. هر رئیس‌جمهور می‌تواند با رأی مردم یک دوره ۴ ساله دیگر نیز در مقام خود باقی بماند. نخستین رئیس‌جمهور منتخب سید ابوالحسن بنی‌صدر و آخرین آن سید ابراهیم رئیسی بوده است. محمدعلی رجایی و سید ابراهیم رئیسی در دوران ریاست جمهوری شان به ترتیب با ترور و سانحه هوایی کشته شدند و این باعث تشکیل انتخابات ریاست جمهوری زود هنگام شد. تاکنون دو انتخابات یکی در سال ۱۳۸۴ و دیگری در سال ۱۴۰۳ به مرحله دوم کشیده شده است. همه رئیس‌جمهورهایی که چهار سال کامل در دور اول، رئیس‌جمهور بوده‌اند برای دور بعد و در چهار ساله دوم ثبت نام کرده و در انتخابات پیروز شده‌اند و دوره ریاست جمهوری شان در کل ۸ ساله بوده است.
- ۱۳۵۸ با پیروزی سید ابوالحسن بنی‌صدر
- مرداد ۱۳۶۰ با پیروزی محمدعلی رجایی و برگزاری انتخابات زودهنگام به دلیل برکناری سید ابوالحسن بنی‌صدر
- مهر ۱۳۶۰ با پیروزی سید علی خامنه‌ای و برگزاری انتخابات زودهنگام به دلیل کشته شدن رجایی
- ۱۳۶۴ با پیروزی سید علی خامنه‌ای
- ۱۳۶۸ با پیروزی اکبر هاشمی رفسنجانی
- ۱۳۷۲ با پیروزی اکبر هاشمی رفسنجانی
- ۱۳۷۶ با پیروزی سید محمد خاتمی
- ۱۳۸۰ با پیروزی سید محمد خاتمی
- ۱۳۸۴ با پیروزی محمود احمدی‌نژاد
- ۱۳۸۸ با پیروزی محمود احمدی‌نژاد
- ۱۳۹۲ با پیروزی حسن روحانی
- ۱۳۹۶ با پیروزی حسن روحانی
- ۱۴۰۰ با پیروزی سید ابراهیم رئیسی
- ۱۴۰۳ (در دور دوم انتخابات)انتخابات زودهنگام به دلیل کشته شدن ابراهیم رئیسی در سانحه سقوط هلی کوپتر ورزقان
احراز صلاحیت
در ایران احراز صلاحیت کاندیداهای انتخاباتی و نظارت بر انتخابات بر عهده شورای نگهبان است.[۱][۲]
برنده
مطابق اصل ۱۱۷ قانون اساسی، برنده شدن یک کاندیدا در مرحله اول انتخابات ریاست‌جمهوری ایران نیازمند کسب «اکثریت مطلق» آرای «شرکت‌کنندگان» در انتخابات است؛ یعنی برای برنده شدن در مرحله اول انتخابات، یک کاندیدا باید بیش از ۵۰ درصد آرای کسانی که در انتخابات مشارکت می‌کنند را به دست آورد.[۳]
آرای باطل و غیرقابل شمارش
آرای باطل
در ماده ۲۵ قانون انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، «آرای سفید»، «آرای غیرقابل خواندن» و «آرایی که از طریق خرید و فروش به دست آمده باشد»، به عنوان «رای باطل» محسوب شده‌اند. این آرا به تعداد رأی هیچ‌یک از کاندیداها اضافه نمی‌شوند، اما به تعداد «شرکت کنندگان در انتخابات» افزوده می‌شوند.[۳]
خرید و فروش رأی جرم محسوب شده و در صورت اثبات از مجموع آرای کاندیداها حذف می‌شوند. اما بر اساس ماده ۲۵، از مجموع کل آرای بدست آمده، کم نخواهد شد.[۳]
در ماده ۲۶ قانون انتخابات به موارد دیگری می‌پردازد که توضیح دربارهٔ آرایی می‌پردازد که اساساً قابل شمارش نبوده و تعداد آن‌ها در شمار آرای «باطل» هم لحاظ نشود. آرای «صندوق فاقد لاک و مهر انتخاباتی»، «بیش از تعداد تعرفه» و «تکراری» (شخص بیش از یک بار رأی داده) از این جمله هستند.[۳]
آرای غیرقابل شمارش
همچنین، آرای «کسانی که به سن قانونی رأی دادن نرسیده باشند»، «با شناسنامه افراد فوت شده یا غیر ایرانی داده شده باشند»، «با شناسنامه غیر یا جعلی اخذ شده باشند»، «با شناسنامه کسانی که حضور ندارند اخذ شده باشند»، «از طریق تهدید به دست آمده باشند»، «روی ورقه غیر از برگ رأی نوشته شده باشند» یا «با تقلب و تزویر (در تعرفه‌ها، آرای، صورت جلسات یا شمارش) به دست آمده باشد» غیرقابل شمارش هستند و حتی در شمار آرای باطل نیز به حساب نخواهند آمد.[۳]
ابهام‌ها
ماده ۲۶ قانون انتخابات ریاست‌جمهوری، «آرایی که از طریق خرید و فروش به دست آمده باشند» را غیرقابل شمارش ندانسته و ماده ۲۵ چنین آرایی را همچون سایر آرای «باطل» قابل شمارش فرض کرده است.[۳]
همچنین در دو ماده ۲۵ و ۲۶ قانون انتخابات ریاست‌جمهوری، تکلیف آرایی که حاوی اسامی افرادی غیر از نامزدهای تأیید شده باشند، به صراحت مشخص نشده است.[۳]
توجه شود که در «قانون انتخابات شوراها» (ماده ۱۹) این دسته از آرا صراحتاً جزو آرای باطل محسوب شده‌اند، اما در قانون انتخابات ریاست‌جمهوری، این تصریح صورت نگرفته است. هر چند با توجه به روح حاکم بر قانون انتخابات که در آن آرای «سفید» و «غیرقابل خواندن» جزو آرای «باطل» محسوب شده، می‌توان چنین برداشت کرد که آرای داده شده به افرادی غیر از نامزدهای رسمی انتخابات، در شمار آرای باطل شمرده می‌شوند.[۳]
عدم تفکیک
در هنگام اعلام نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری، تعداد کل آرای باطل و غیرقابل شمارش به تفکیک اعلام نمی‌شوند و تنها تعداد رأی‌های «باطل» اعلام می‌شود؛ بنابراین می‌توان دریافت که در هنگام اعلام نتایج هر حوزه، تنها تعداد آرایی که قابل شمارش تشخیص داده می‌شوند (صحیح یا باطل) اعلام شده و موارد مشمول ماده ۲۶ قانون انتخابات، اساساً به عنوان رأی به رسمیت شناخته نمی‌شوند.[۳]
دوره‌های برگزاری
تا کنون سیزده دوره از این انتخابات برگزار شده است؛ انتخابات دوره نخست در ۵ بهمن ۱۳۵۸ و انتخابات دوره سیزدهم در ۲۸ خرداد ۱۴۰۰ انجام شد. در تمام دوره‌هایی که به‌طور عادی پایان یافته یک فرد برای دو دور توانسته رأی مردم را جلب کند. در دوره نخست ریاست‌جمهوری، مجلس رأی اعتماد خود را از رئیس‌جمهور منتخب یعنی ابوالحسن بنی‌صدر پس گرفت و این دوره پیش از موعد پایان یافت. رؤسای جمهور دولت دوم، محمدعلی رجایی، در اثر بمب‌گذاری و دولت سیزدهم، سید ابراهیم رئیسی، بر اثر سقوط بالگرد کشته شدند و این دو دوره نیز پیش از موعد مقرر پایان پذیرفت.
| دوره | تاریخ برگزاری | جمعیت واجد شرایط | شمار شرکت‌کنندگان | درصد مشارکت | شمار کاندیداهای رسمی | رئیس‌جمهور انتخابی | تعداد رأی منتخب | درصد رأی منتخب |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| اول | ۵ بهمن ۱۳۵۸ | ۲۰٬۹۹۳٬۶۴۳ | ۱۴٬۱۵۲٬۹۰۷ | ۶۷٫۴۱ | ۱۲۴ | ابوالحسن بنی‌صدر | ۱۰٬۷۵۳٬۷۵۲ | ۷۷٬۹۹ |
| دوم | ۲ مرداد ۱۳۶۰ | ۲۲٬۶۸۷٬۰۱۷ | ۱۴٬۵۷۲٬۴۹۳ | ۶۴٫۲۳ | ۴ | محمدعلی رجایی | ۱۲٬۷۷۰٬۰۵۰ | ۸۷٬۶۲ |
| سوم | ۱۰ مهر ۱۳۶۰ | ۲۲٬۶۸۷٬۰۱۷ | ۱۶٬۸۴۷٬۷۱۵ | ۷۴٫۲۶ | ۴ | سید علی خامنه‌ای | ۱۵٬۹۰۵٬۹۸۷ | ۹۴٬۴۱ |
| چهارم | ۲۵ مرداد ۱۳۶۴ | ۲۵٬۹۹۳٬۸۰۲ | ۱۴٬۲۳۸٬۵۸۷ | ۵۴٫۷۸ | ۳ | سید علی خامنه‌ای | ۱۲٬۲۰۵٬۰۱۲ | ۸۵٬۷۱ |
| پنجم | ۶ مرداد ۱۳۶۸ | ۳۰٬۱۳۹٬۵۹۸ | ۱۶٬۴۵۲٬۵۶۲ | ۵۴٫۵۹ | ۲ | اکبر هاشمی رفسنجانی | ۱۵٬۵۵۰٬۵۳۸ | ۹۴٬۵۱ |
| ششم | ۲۱ خرداد ۱۳۷۲ | ۳۳٬۱۵۶٬۰۵۵ | ۱۶٬۷۹۶٬۷۵۵ | ۵۰٫۶۶ | ۴ | اکبر هاشمی رفسنجانی | ۱۰٬۵۶۶٬۴۹۹ | |
| هفتم | ۲ خرداد ۱۳۷۶ | ۳۶٬۴۶۶٬۴۸۷ | ۲۹٬۱۴۵٬۷۴۵ | ۷۹٫۹۲ | ۴ | سید محمد خاتمی | ۲۰٬۱۳۸٬۷۸۴ | ۶۹٬۰۹ |
| هشتم | ۱۸ خرداد ۱۳۸۰ | ۴۲٬۱۷۰٬۲۳۰ | ۲۸٬۱۵۵٬۹۶۹ | ۶۶٫۷۷ | ۱۰ | سید محمد خاتمی | ۲۱٬۶۵۹٬۰۵۳ | ۷۷٬۱۲ |
| نهم (مرحله اول) | ۲۷ خرداد ۱۳۸۴ | ۴۶٬۷۸۶٬۴۱۸ | ۲۹٬۴۰۰٬۸۵۷ | ۶۲٫۸۴٪ | ۷ | محمود احمدی‌نژاد / اکبر هاشمی رفسنجانی | ۵٬۷۱۱٬۶۹۶ / ۶٬۲۱۱٬۹۳۷ | ۱۹٫۴۳ / ۲۱٫۱۳ |
| نهم (مرحله دوم) | ۳ تیر ۱۳۸۴ | ۴۶٬۷۸۶٬۴۱۸ | ۲۷٬۹۵۹٬۲۵۳ | ۵۹٫۷۶٪ | ۲ | محمود احمدی‌نژاد | ۱۷٬۲۸۴٬۷۸۲ | ۶۱٬۸۲ |
| دهم | ۲۲ خرداد ۱۳۸۸ | ۴۶٬۱۹۹٬۹۹۷ | ۳۹٬۳۷۱٬۲۱۴ | ۸۴٫۸۳ | ۴ | محمود احمدی‌نژاد | ۲۴٬۵۲۷٬۵۱۶ | ۶۲٬۶۲ |
| یازدهم | ۲۴ خرداد ۱۳۹۲ | ۵۰٬۴۸۳٬۱۹۲ | ۳۶٬۸۲۱٬۵۳۸ | ۷۲٫۹۴ | ۶ | حسن روحانی | ۱۸٬۶۱۳٬۳۲۹ | ۵۰٬۷۱ |
| دوازدهم[۶] | ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۶ | ۵۶٬۴۱۰٬۲۳۴ | ۴۱٬۳۶۶٬۰۸۵ | ۷۳٫۳۳ | ۴ | حسن روحانی | ۲۳٬۶۳۶٬۶۵۲ | ۵۷٬۱۴ |
| سیزدهم | ۲۸ خرداد ۱۴۰۰ | ۵۹٬۳۱۰٬۳۰۷ | ۲۸٬۹۳۳٬۰۰۴ | ۴۸٫۸۰ | ۴ | سید ابراهیم رئیسی | ۱۸٬۰۲۱٬۹۴۵ | ۶۲٬۱۷ |
| چهاردهم (مرحله اول) | ۸ تیر ۱۴۰۳ | ۶۱٬۴۵۲٬۳۲۱ | ۲۴٬۵۳۵٬۱۸۵ | ۳۹،۹۲ | ۴ | مسعود پزشکیان / سعید جلیلی | ||
| چهاردهم (مرحله دوم ) | ۱۵ تیر ۱۴۰۳ | ۲ |
میزان مشارکت مردمی
بیشترین میزان مشارکت مردمی در دوره‌های انتخابات ریاست‌جمهوری، با ۸۴٫۸۳٪ مربوط به دورهٔ دهم (۱۳۸۸) و کمترین میزان، با ۳۹٫۹۲٪ مربوط به دورهٔ چهاردهم (۱۴۰۳) است.[۷][۵]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ Bazzi, Mohamad (12 June 2009). "Iran Elections: Latest News". The Washington Post. Retrieved 13 June 2009.
- ↑ «قانون انتخابات ریاست‌جمهوری اسلامی ایران». وبگاه اطلاع‌رسانی شورای نگهبان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۷.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ ۳٫۶ ۳٫۷ ۳٫۸ حسین باستانی (۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۶). «محاسبه 'آرای باطل' چگونه بر انتخابات ایران اثر می‌گذارد؟». بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ «جدول آماری انتخابات برگزارشده پس از پیروزی انقلاب اسلامی» (PDF). وزارت کشور. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۶ آوریل ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۹ خرداد ۱۳۹۶.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ "The Race: Election Factoids". United States Institute of Peace.
- ↑ «انتشار نتایج تفصیلی انتخابات ریاست‌جمهوری». ستاد انتخابات کشور. ۱۸ خرداد ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۹.
- ↑ ریاست‌جمهوری-معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی (۱۳۹۳). «ایران در آیینه آمار» (PDF). درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۷.
منابع
- قانون انتخابات ریاست‌جمهوری اسلامی ایران، متن کامل، وبگاه اطلاع‌رسانی شورای نگهبان
پیوند به بیرون
- انتشار نتایج تفصیلی انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۹۶ به تفکیک حوزه‌های انتخابیه+جدول، ایلنا: خبرگزاری کار ایران، ۱۸ خرداد ۱۳۹۶
- آرمان آرامش، سی و هشت سال انتخابات ریاست‌جمهوری ایران به روایت آمار، بی‌بی‌سی فارسی، ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۶
- بررسی آماری ۹ دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، خبرگزاری فرارو، ۲۶ اردیبهشت ۱۳۸۸
- پنجم بهمن‌ماه؛ سالروز اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران sobhesahel.com