ایل بهمئی

ایل بهمئی یکی از ایلات قوم لر و از بزرگ‌ترین ایلات ایران از لحاظ جمعیت و جغرافیا است. ایل‌ بهمئی از ایلات لر بزرگ و ایلات باستانی ایران است و جزو لرهای جنوبی می باشد که در جنوب غرب ایران که به‌ طور گسترده در استان‌های خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، فارس و بوشهر ساکن هستند. بزرگ‌ترین دانشنامه‌های اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی یعنی ایرانیکا، دانشنامه جهان اسلام، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و لغت‌نامه دهخدا به معرفی این ایل پرداخته‌اند. بهمئی‌ها به زبان لری و با گویش بهمئی صحبت می‌کنند.

ایل بهمئی

کوچ عشایر بهمئی دشت‌های کهگیلویه
کل جمعیت
۶۰۰,۰۰۰ تا ۷۰۰,۰۰۰ هزار نفر
مناطق با جمعیت چشمگیر
کهگیلویه و بویراحمد، فارس، خوزستان، بوشهر
زبان‌ها
لری بهمئی
دین
اسلام شیعه

تا کنون چندین کتاب دربارهٔ تاریخ، فرهنگ و آداب و رسوم مردمان بهمئی به چاپ رسیده است. کتاب «مونوگرافی ایل بهمئی» نوشته نادر افشارنادری، جامعه‌شناس و انسان‌شناس ایرانی، «لرهای ایران: لر بزرگ لر کوچک» از جواد صفی‌نژاد انسان‌شناس و جغرافی‌دان، «مقاله ایل بهمئی» در نشریه هنر و مردم توسط علی بلوکباشی، مردم‌شناس و پژوهشگر، کتاب «سفرنامه بهمئی و لشکر کشی به طیبی»، به نوشته چارلز نوئل محقق و جهانگرد انگلیسی با ترجمه کاوه بیات، و کتاب «زنان ایل بهمئی» نوشته الویا رسترپو مردم‌شناس کلمبیایی و با ترجمه جلال‌الدین رفیع‌فر از مهم‌ترین آثار دربارهٔ بهمئی‌ها هستند.

تقسیمات

ایل بهمئی به دو بخش احمدی و مهُمدی تقسیم شده است که خود دارای زیر مجموعهٔ‌ های بسیاری هستند.

بهمئی سردسیر را مهمدی و بهمئی گرمسیر را احمدی گویند.

احمدی شامل بیژنی و جلالی است.

بیژنی از دوازده (۱۲) طایفه بندری، طایفه بتلی، طایفه غیبی، طایفه ویسی، طایفه گهرلی، طایفه شهروئی، طایفه بالیاوی، طایفه بلواسی، طایفه تاکائیدی، طایفه شه مصیری، طایفه مشهدی مهمدی و طایفه ایسوی (یوسفی) تشکیل شده است.

جلالی از چهار (۴) طایفه باولی، طایفه شوسنی (شاه حسینی) ، طایفه کمبری، طایفه شه نظری تشکیل شده است.

طوایف سادات وابسته به ایل بهمئی از شش (۶) طایفه سادات عباسی، طایفه سادات میرسالاری، طایفه سادات رضا توفیق، طایفه سادات منگزوری، طایفه سادات بابااحمدی (شیوخ) و طایفه سادات یوسفی تشکیل شده است.

مهمدی از نه (۹) طایفهٔ نریمیسا، طایفه محمدمیسا ، طایفه علاءالدینی، طایفه کمایی، طایفه خلیلی، طایفه بناری، طایفه کلاه کج، طایفه نوروزی و طایفه عالی مهمدی تشکیل شده است.

طوایف میر احمدی، نعمت الهی، خواجه امیری، شیخی، محمدی و قنبری طوایف شش گانه علاءالدینی را تشکیل می دهند که طوایف شش گانه علاءالدینی پر جمعیت ترین طوایف ایل بهمئی به شمار می روند.

خوانین بهمئی از طایفه نریمیسا می باشند.

تاریخ

ایل بهمئی یا بهمنی افرادی که نسب خود را از بهمن شاه درازدست کیانی - هخامنشی می‌دانند. تمامی ایلات بهمئی نسب خود را از نسل بهمن شاه می‌دانند. علائدین بهمن شاه مؤسس خاندان بهمنی خود را از نسل بهمن فرزند اسفندیار معرفی کرده است. در مناطق بهمئی نشین آثار باستانی زیادی از دوره هخامنشی و اشکانی موجود است.

اما به گفته‌های دیگر سال ۶۵۱ میلادی که آخرین سلسله ایرانی شاهنشاهی ساسانی دچار فروپاشی شد نجیب‌زادگان درباری لر تبار از وحشت حمله اعراب به دامنه‌های زاگرس مرکزی و سپس به غارها پناه بردند. قریب به ۷۰۰ سال بعد در انشعاب نژاد لرتبار (لر بزرگ) در پهنه کهگیلویه بزرگ شعبه ایل بهمیی شکل گرفت. در نتیجه مردم بهمیی از وارثان و خالص‌ترین نژاد ایرانی آریایی و از نجیب‌زادگان حکومتی در سلسله ساسانی بودند، که در انشعابات عشایر بزرگ ایران، در پهنه زاگرس مرکزی ریشه دوانده و به بزرگی زاگرس قامت کشیدند.

آثار زیادی دربارهٔ جنگاوری بهمئی‌ها روایت شده است، حسن فسایی در فارسنامه ناصری می‌نویسد:

بهمئی دلیرند که ۱۰ نفر تفنگ چی بهمئی را با ۱۰۰ نفر تفنگ چی بختیاری برابر گرفته‌اند و در وقت جنگ برهنه باشند که چون پاره جامه با گلوله تفنگ در بدن فرورود زخمش کهنه شود.

در دوران حکومت‌های مختلف از زمان صفویه تا حضور در جنگ قندهار همراه نادرشاه تا درگیری با حکومت زندیه، در سال ۱۳۰۳ نیز در به همراه بختیاری‌ها و عرب‌ها علیه حکومت تازه تأسیس پهلوی در عملیاتی به نام کمیته قیام سعادت دست به شورش زدند.

قیام ۱۳۱۶ بهمئی

اما مهم‌ترین درگیری ایل بهمئی با حکومت‌ها مربوط به سال ۱۳۱۶ می‌باشد که در میان مردم بهمئی به جنگ ستون بهمئی یا قیام سال ۱۳۱۶ بهمئی معروف شده است که علیه سیاست رضاشاه و کوچ اجباری عشایر معروف به تخته قاپو صورت گرفته است و این درگیری که از سال ۱۳۱۵ شروع شد با کشته شدن بیش از ۴۰۰ نظامی و ۲۵۰ نفر از عشایر و در نهایت با قتل خدا کرم خان بهمئی معروف به خان طلا و سایر افراد و خانواده‌اش پایان یافت.

جغرافیا

مردم ایل بهمئی بخش زیادی از جمعیت استان‌های خوزستان، فارس، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد را تشکیل می‌دهند به طوری که اکثریت جمعیت شهرستان‌های بهمئی، صیدون، باغ‌ملک و رامهرمز بهمئی هستند، همچنین جمعیت قابل توجهی از شهرستان‌های کهگیلویه، هفتکل، آغاجاری، بهبهان و امیدیه را مردمان این ایل شامل می‌شوند. تعداد زیادی به دلیل اشتغال در شهرهای بندر گناوه، دیلم، هندیجان، اهواز و ماهشهر ساکن شده‌اند. همچنین در شهرستان ممسنی و مرودشت نیز از دیرباز گروهی از بهمئی‌ها در آنجا زندگی می‌کنند.

مشاغل سنتی مردم

پرورش دام

ایل بهمئی و جامعه عشایر سیار کهگیلویه و خوزستان، یک جامعه مولد می‌باشد که با کمترین توقع و امکانات بیشترین تولیدات و بازدهی را دارد. پرورش دام از مهم‌ترین پیشه‌های ایل بهمئی به‌شمار می‌رود که به واسطه آن، سالانه هزاران تن گوشت قرمز، انواع فراورده‌های لبنی، پشم گوسفند و موی بز تولید می‌شود.

تولید محصولات کشاورزی و باغی مورد نیاز

بهمئی‌ها در سردسیر و گرمسیر به کشاورزی و باغداری می‌پردازند. محصولات آن‌ها گندم، جو، برنج، حبوبات، سبزی و مرکبات است. زنان در همه کارها با مردان همکاری می‌کنند.

امورات منزل و تولیدات لبنی

تمام کارهای خانه به عهده زن هاست. دختران و زنان ایل هر صبح از کوه و دشت، هیزم سوخت خود را گرد آوری می‌کنند و پس از آن از رودخانه یا چشمه، مشک‌های آب را پر می‌کنند و به پشت می‌گیرند و به چادر می‌آورند. سپس گندم و برنج را در هاون‌های سنگی به نام «سرکو» می‌کوبند و پوست آن‌ها را می‌گیرند. پس از آن آرد را خمیر و چانه می‌کنند و از آن نان می‌پزند. نان را روی ساج‌های فلزی می‌پزند. نخست ساج را روی اجاق جلوی چادر گرم می‌کنند؛ و سپس چانه‌های خمیر را روی «نان بند» پهن می‌نمایند و روی ساج می‌اندازند تا پخته شود. تمام خوراک‌های گوناگون دیگر نیز روی همین اجاق‌های جلوی چادر تهیه می‌شود. نان کلگ از دیگر صنایع غذایی مخصوص بهمئی‌ها است که از بلوط درست می‌شود، به این صورت که بلوط‌ها را در سرکو خورد کرده و پس از چند روز که خیسانده شده آن را بر روی توک (تابه) گذاشته تا برشته شود، نان گلگ را به همراه ماست و گوشت استفاده می‌کنند.زنان از شیر انواع لبنیات شامل کره، ماست، کشک، قره قروت، سرشیر و جز آن تهیه می‌کنند. ماست را در مشک‌هایی که به سه‌پایه چوبی متصل است می‌آویزند و آنقدر تکان می‌دهند تا کره و دوغ بدست آید.

صنایع پوستی

مردم ایل از پوست گوسفند به عنوان ظروف و کارهای دیگر استفاده می‌کنند. مواردی که در آن از پوست گوسفند استفاده می‌شود مثل مشک آب، خیگ روغن حیوانی، خیگ ماستینه و کیسهٔ حبوبات و مشک دوغ زنی استفاده می‌کنند. برای تهیهٔ مشک آب پس از تمیز کردن پوست و دوختن قسمت‌های مورد نیاز آن سپس در جفت یا پوست بلوط خیسانده تا محکم شود و بوی آن گرفته شود. برای تهیه مشک دوغ زنی که سخت‌تر از مشک آب است پس از تمیزکردن موهای آن، سپس آن را در آب نمک و دوغ می‌خوابانند و سپس کم‌کم لایهٔ روی آن را می‌تراشند و آن را دود می‌دهند.

طناب بافی

این نوع دست بافته در ایل مصرف زیادی دارد و برای بستن دام، محکم کردن وسایل بر پشت حیوانات و طناب‌های تزئینی از پشم و موی بز استفاده می‌شود. برای هرنوع کاری از طناب مخصوص به خود استفاده می‌شود. برای بستن دام از طناب معمولی و برای زین اسب از طناب پهن و برای گردن اسب از طناب چهارگوش و برای بستن دام و شتر از طناب هشت لای بیضی شکل استفاده می‌کنند.

افراد معروف

معروف‌ ترین خوانین در ایل بهمئی خدا کرم خان بهمئی معروف به خان طلا، رهبر جنگ ستون بهمئی در سال ۱۳۱۶ علیه رضاشاه و همچنین حسین خان بهمئی از سران کمیته قیام سعادت و رهبر جنگ کی کاووس بهمئی در سال ۱۳۰۳ علیه حکومت رضا خان می باشند.

محمد علی خان بهمئی به عنوان آخرین ایل‌ بیگ بهمئی شناخته می‌شود که در زمان حکومت پهلوی به مقام ایلخانی رسیده است.

مرتضی دستپاک و سجاد باغنده از مشهورترین خوانندگان محلی این ایل به شمار می روند.

از افراد مشهور حال حاضر ایل بهمئی می توان به حسین انسان، حیدر بهمنی، عبدالله ویسی، مهدی محسن نژاد، صالح حردانی و ... اشاره کرد.

ریشه نام

ایل بهمئی اسم خود را از اسم جد خود بهمن شاه کیانی-هخامنشی گرفته است.

در گذشته بین لرها حرف " ن ' آخر کلمات استفاده نمی‌شده و جای خود را به حرف «ه‍» می‌داد؛ مثلاً کلمه «بکن» شده «بکه» یا «بزن» شده «بزه»، به همین دلیل بهمن شد «بهمه» و سپس به «بهمه ای یا بهمئی» یعنی افرادی از نسل بهمن تبدیل شده است.

فرهنگ

کوچ ایل بهمئی

اگر چه در دهه‌های آغازینِ قرن حاضر گروه‌های بسیاری از ایل بهمئی نیز همانند سایر ایل‌ها و عشایر ایران یکجانشین شدند، اما هنوز هم بخشی از طایفه‌های ایل بهمئی، کوچ‌رو هستند. کوچ‌روهای بهمئی زمستان را در دشت‌های خوزستان و تابستان را در بخش‌های کهگلویه و بویراحمد به سر می‌برند.

ضرب‌المثل‌ها

در گویش بهمئی ضرب‌المثل‌های زیادی وجود دارد که برای موقعیت‌های مختلف از آن استفاده می‌شود، از معروف‌ترین ضرب‌المثل‌های این ایل می‌توان به (مار اه پیدن بدش ایا او کرش سوسو کنه)، (داری که خل اوی مه ده راس ابو)، (سرش سر آدمیه)، (قلایه گدن گپ بزن گو گی گی)، (آربز و قلون اگو آل بورت دو سمه دوری) اشاره کرد.

موسیقی

موسیقی مردم بهمئی شاخه‌ای از موسیقی لری است. این موسیقی به وسیله سازهایی مانند سرنا، کُرنا و کوس و سازهای بادی کوچکتر از سرنا و کرنا نواخته می‌شود. مراسم عروسی در این ایل به این شکل است که همه روستا اعم از زن و مرد، پیر و جوان جمع شده و به شادی با رقص مخصوص به این ایل می‌پردازند تا اواخر دهه هشتاد رسم ترکه زنی و بیت‌خوانی در این جشن‌ها امری رایج بود که به مرور کمرنگ شد. یار یار بهمئی نیز نوعی موسیقی معروف بهمئی است که بسیار پرطرفدار است و به نوعی شناسنامه موسیقی ایل بهمئی محسوب می شود.

باورها

در بین بهمئی‌ها مانند دیگر اقوام، باورهای زیادی وجود دارند که با زندگی مردم عجین شده و تمام کارها و برخوردهای روزمره‌شان، بر اساس همین باورها صورت می‌گیرد. باورها (خرافی یا غیر خرافی) جزئی از فرهنگ هر قوم و منشأ حرکت و نشان دهندهٔ نحوهٔ زندگی افراد هستند.

عزاداری

در رسم بهمئی‌ها هرگاه کسی از دنیا می‌رود مثل اینکه همهٔ طایفه عضوی از خانواده را از دست داده و ماتم زده می‌شوند. مراسم عزاداری در بین بهمئی‌ها به شکل خاصی برگزار می‌شود و تقریباً تمام روستا و طایفه بر سر مزار شخص فوت شده جمع و به سینه‌زنی و عزادارای می‌پردازند، یک خواننده هم به سرود خوانی مشغول می‌شود که در زبان بهمئی به آن خطیر می‌گویند.

جمعیت

طبق آمار و سر شماری های احتمالی که انجام شده است جمعیت ایل بهمئی در کل کشور حدود ۶۰۰,۰۰۰ تا ۷۰۰,۰۰۰ هزار نفر می‌باشد.

همچنین حدود ۳ هزار خانوار ایل بهمئی در افغانستان زندگی می‌کنند که گفته می‌شود آن‌ها پس از فتح قندهار در زمان نادرشاه آنجا ساکن شدند.

گویش بهمئی

بهمئی
زبان بومی در	ایران
منطقه	استان خوزستان، استان کهگیلویه و بویراحمد
شمار گویشوران	نامعلوم  (بدون تاریخ)
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی غربی لری لری جنوبی بهمئی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–

گویش بهمئی (گویش بهمنی یا بهمه ای) یکی از گویش‌های زبان لری و زبان‌های جنوب غربی ایران است که توسط مردم بهمئی که در مناطق بهمئی‌نشین زندگی می‌کنند به کار برده می‌شود. این گویش از لحاظ واژگان با ایلات دیگر متفاوت است. دانشنامه دایرةالمعارف بزرگ اسلامی گویش بهمئی را متفاوت از بویراحمدی، کهگیلویه‌ای و ممسنی دانسته است. مردم بهمئی عمدتاً بدون نیاز به زبان فارسی در گویش روزمره خود به زندگی می‌پردازند.

جغرافیا

کهگیلویه و بویراحمد: شهرستان بهمئی، شهرستان کهگیلویه و ...

بوشهر: بندر گناوه، دیلم و ...

فارس: ممسنی، مرودشت و ...

خوزستان: رامهرمز، باغملک، بهبهان، امیدیه، آغاجاری، اهواز، صیدون، هفتکل، هندیجان و ماهشهر

نمونه واژه‌ها

لری بهمئی	فارسی	تلفظ	توضیحات
بو	بابا	bow
دی/دای/دا	دای، مادر	day/dey
کَکا/گه گو	برادر	kaka
گو	برادر	gow
دَدَ/دَیَه/دِیَه	خواهر	daya/dada
باوا	پدربزرگ	bavaa
نَنَه	مادربزرگ	nana
تاتَه	عمو	tata
حالو	خالو_دایی	haloo
هُمریش	همریش (باجناغ)	homrish
بنکو/بمکو	گروه-دسته	bomkoo/bonkoo
کُر	پسر	kor	(کُره که به معنی (بچه مذکر) است از همین ریشه است)
دُوَر	دختر	dooar
جمو	دوقلو	jmo
کاش	کفش	kash
دین	دنبال، پیرو	din	کلمه دین در عربی از همین واژه گرفته شده است.
سی	برای	si
سی چه	برای چه	si che
ها	آره	ha
بهر	سهم	bahr
هرپه	هرگاه	harpa
هردمبیل	قاتی پاتی	hardambil
دس نماز	وضو	das nemaz
پساپس	عقب عقب (پس پس)	pasaapas
همی اچنو	همین‌طور	hamechno
تته	(گهواره	tata
گَه	روز	gah
حالا	iso
اوسو	اونوقت	ouso
مِن	داخل	men
تو	اتاق	too
پلشت، نشسته	کثیف، پلشت	pelasht
جومه	جامه-پیراهنن	jooma
لوقه	روسری	charghay
پتی	خالی-برهنه	pati
گَپو	بزرگ	gapoo
دوال	کمربند	dooal
دشوری	توالت	dashori
گُنج	زنبور	Gonj
بِنگِشت	گنجشک	bengesht
گِلو	گربه	geloo , gloo
مَندیر	منتظر	mandir
تیه	چشم	tiya
نُفت	دماغ	noft
فیر	دماغ	fir
کلیچ	انگشت	clich
کچه	چونه	kacha
بُت	گلو	bot
کَپ	دهان	kap
چیل	دهان	chil
گُرده	کلیه	Gorda
کُم	شکم	kom
گُز	نیشگون	konjor
پِرز	ذره	perz
بَرد	سنگ	bard
صوا	فردا	savaa
دوش	دیشب	doosh
پرندوش	پریشب	parandoosh
دیگ	دیروز	dig
پَرد	پریروز	parid
پسین	عصر-غروب	pasin
وَدَر	به در -بیرون	vadar
سیزه و در	سیزده به در	siza vadar
حولکی	با عجله	houlaki
اَغرض	ازدستی، عمداً	agharazh
وَراسی!	به راستی-جدی! واقعا!	varaasi
هیمَه	هیزم	hima
هوار	صاف (هموار)	hovar
حونه	خانه	hoona
بالاحونه	پشت بام	baalaa hoona
رهگه	محل عبور	rahgah
برم	برکه-گودال بزرگ آب	barm
سمَه	سوراخ	sema
کاسه‌پشت	لاک‌پشت	kaasa posht
موری	مورچه	mouri
بق	قورباغه	ghorbak
باهِندَه	پرنده	bahenda
وَرزا	گاو نر اخته با هیکل ورزیده	varza
گووَر	گودر، گوساله	gooar
کاوَه	بره نر	kaavah
کَهرَه	بزغاله	kahra
جولَه/جیلَه	جوجه تیغی	joola/jila
کتو	سگ	ketoo
سه توره	شغال	satoora
گَرگَراک	آفتاب‌پرست	gargarak
لس لسک	مارمولک،	leslesak
کندر	عنکبوت	kondgor
کفولک	تار عنکبوت	kafolak
بال جفتو	جغد	baljaftoo
گندی	عدس	gendi
بُنگ	بانگ، صدا	bong
پَل	گیسو، گیسوی بافته شده	pal
پیاله	کاسه بزدگ	peyala
می‌بریز	ماهی بریز، ظرفی مانند ماهی تابه	mey beriz
رو	رود	roo
رود	عزیز	rood	در گویش لری لرستانی روله گفته می‌شود
کول	شانه	kool
گوشتل	کشتی	goushtil
گُند	بیضه	Gond
رم	موهای زهار	rom
پند	مقعد	pend
کند	باسن	kend
خینگ	ظرفی برای نگهداری روغن	khingh
آشپلان	آب‌کش-تراوش پیاله	troshpla
دول	پارچ	dool
دشه	نخ	dasha
تش	آتش	tash
بوی	ای وای-اوا	booy
کلو	دیوونه	kaloo
لوه	آدم ساده	liva
گیزال	گیج و منگ	gizaal
شیتکی	شوت، گیج و منگ	shitaki
آجز	بی‌حس، خسته	ajez
برق	رعد و برق	bargh
رقات	پشت سرهم	reghaat
تلیشه	تکه باریک از پارچه یا چیزهای دیگر مثلاً استخوان	tlisha
خس، خسه	هست-استخوان	khas
دسپلیچی	دستمالی کردن چیزی	dasploo
تنگ	محکم	tengh
سله	نوعی سبد	salah
شپلاک	سیلی	shapalakh
کلم	شل صفت شده	klom
کته	توده سفتی که روی زخم پس از مدتی ایجاد می‌شود	kota
برن	ته‌دیگ	bran	این کلمه از ریشه کروندن یعنی خراشیدن آمده است.
قاتق	غذایی که با نان خورده می‌شود	ghaatogh
گله گله	جای به جای	gla gla
گله	نوک	gla
گمبگل	دسته گل	gomb gol
گمبله	کوتاه وچاق	gembla
مازَه	منطقه بالا و وسط هر چیز تپه مانند	maazah
و فرصت	آهسته	va frsat
وایه	آرزو	vaaya
نها	جلو	nhaa
دیندا	پشت سر	dindaa
رِک	چوبی که به عنوان حائل زیر شاخه سنگین شده درخت می‌گذارند تا نشکند	rek
خایه	تخم	khaya	هاگ همان خاگ به معنی تخم یا خایه می‌باشد.
کُل	کوتاه	kol
دمری	دمر-وارونه	damari
وهشه	عطسه	vahsha
کشکاور	خمیازه	Kashkaver
ور کردی	گیر دادی	wer kerdi
همدا (هندا)	هم اندازه	homda
خُش	خشک	khos
آسره	ستاره	asera
آفری	مراسم ختم	afari
و دُز	مخفی	panaapala
کَرَه	سنگ چین هاییکه از روی هم انباشتن سنگ‌های کوچک و بزرگ از داخل زمین‌ها و باغ‌ها ایجاد می‌شود و معمولاً به عنوان مرز زمین‌ها و باغ‌ها استفاده می‌شود	karra
مَهلی	خیلی	mahli
یه چنو	اینقدر	ya chnini	همراه با نشان دادن چیزی برای مقایسه مانند حجم مشت
هور	ظرفی خورجین مانند بافته شده از نوارهای پارچه‌های مختلف که برای حمل گندم بر روی خر استفاده می‌شد	hoor
پندوم	ورم	pandoom
جِر	قوز	jer

بعضی از واژه‌ها به صورت شکسته ادا می‌شوند و در بیشتر موارد حروف صدادار تغییر می‌کنند یعنی مثلاً آ به او و او به‌ای تبدیل می‌شود یا حروفی که در یک کلمه تلفظ آن‌ها کمی مشکل است حذف می‌شوند مانند:

• زونی:زانو
• نون:(نان)
• دس:دست
• چو:چوب
• رَه:راه
• کُه:کوه
• می:مو
• رووهه:روباه
• حونه:خونه
• نخون:ناخن
• آو:آب
• ساز:سبز
• دو:دوغ
• قلا:کلاغ

جمله‌ها

• لری بهمی یکی اه شاخه یَل زؤن لریه: لری بهمئی یکی از شاخه‌های زبان لریه
• وَری بِرَه درستَه بخُن: پاشو برو درستو بخون
• ینه سی اشا سَدُم: این رو برای شما خریدم.
• بره آو سیم بیا؛ برو و آب برام، بیار
• بره بخاس؛ برو و بخواب
• کو په مه شره اویدی گردیمو: بابا مگه شدی شر گرفتی ما را

جستارهای وابسته

• شهرستان بهمئی
• لرهای جنوبی
• پوشاک بهمئی ها