لرهای جنوبی

لُرهای جنوبی بخش بزرگی از لرها می باشند که در جنوب غربی ایران ساکن اند و به زبان لری جنوبی صحبت می کنند. لرهای جنوبی جزو لر بزرگ اند و شامل ایلات ممسنی ، بویر احمدی ، بهمئی ، آغاجاری ، باوی ، چرام ، نوئی ، دشمن زیاری ، طیبی ، لیراوی ، کرائی ، حیات داوودی و طوایف سرخی ، شولی ، کرد شولی ، بورکی ، سقلمه چی ، خفری یا غوری و ... می باشند.

لُری جنوبی
لُری دومنی
پراکندگی قوم لر: لر جنوبی زرد پررنگ است
زبان بومی در	ایران
منطقه	غرب آسیا
قومیت	مردم لر
شمار گویشوران	۵ میلیون نفر  (بدون تاریخ)
تبار	زبان‌های هندوایرانی زبان‌های ایرانی زبان‌های ایرانی غربی زبان لری لُری جنوبی
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی در ایران
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹	luz
ایزو ۲–۶۳۹	luz
ایزو ۳–۶۳۹	در زمان‌های گوناگون: mamasani 1241 – لری ممسنی boyer.a 1238 – لری بویر احمدی bahmaei 1238 – لری بهمئی shuli 1241 – لری شولی liravi 1238 – لری لیراوی

تقسیمات

ایلات

۱_ بویر احمدی

۲_ بهمئی

۳_ ممسنی

۴_ لیراوی

۵_ طیبی

۶_ حیات داوودی

۷_ باوی

۸_ آغاجاری

۹_ کرائی

۱۰_ نوئی

۱۱_ چرام

۱۲_ دشمن زیاری کهگیلویه و ممسنی

طوایف

۱_شولی

۲_کرد شولی

۳_بورکی

۴_خفری یا غوری

۵_سقلمه چی

۶_سرخی

و ...

زبان و لهجه‌ها

لرهای جنوبی به زبان لری جنوبی سخن می‌گویند. ورود واژگان بیگانه عربی و ترکی در زبان لری نسبت به فارسی خیلی اندک است. ویژگی مهم لری جنوبی علامت جمع واژگانی (فتحه + ل) است که مشابه شاخه‌های لری شمالی و گویش لکی است. « بَردَل (سنگها)، کُرَل (پسران)، کݸیَل (کوه‌ها)، پیایَل (مردها) »

زبان بختیاری	زبان لکی	زبان لری جنوبی	زبان فارسی
کُرا/کُرگَل	کُرَل	کُرَل	پسران
بَردَل	کوچکِیل	بَردَل یا کُچُک یا غار	سنگها
کݸهیَل	کݸیل	کݸیَل	کوه‌ها
پیایَل	پیال	پیایَل	مردان
گِئو	بِرار	کَکا _ِبرار	برادر
دونگ	دَنگ	بُنگ	صدا

در لری ممسنی و لری باوی ، برخلاف لری بویر احمدی که در آن در بسیاری از موارد حرف دال پس از مصوت بهٔ (Y) تبدیل می‌شود ، حالت خاصی از د شبیه ذ (Ḋ) وجود دارد که به آن دال خفیف یا معجم می‌گویند. در لری طیبی این ابدال گاهی به صورت ر نرم خود را نشان می‌دهد. در لری بهمئی یک مشخصه مهم ، تبدیل الف به حالت خاصی است به ضمه کشیده نزدیک است و گاه در نگارش افراد ناآشنای زبانشناس به صورت ضمه کشیده درج شده‌ است. این حالت در گویش لری بختیاری نیز کاملاً مشهود است.

طوایف لر جنوبی در بوشهر

گناوه

اکثریت مردم گناوه و روستاهای آن از ایل حیات داوودی هستند اما شمار زیادی از مردمان ممسنی ، شول ، بهمئی و بختیاری نیز به این شهر مهاجرت کرده اند.

دیلم

لیراوی دشت: لیراوی دشت به‌ گواه تاریخ جزوی از سرزمین لیراوی کهگیلویه است که مرکز آن بندر دیلم و محل سکونت مردمان لر می باشد. نام لیراوی در کتاب تاریخ گزیده آورده شده و یکی از طوایف قدیمی لر است.

طایفه خضری

طایفه کنارکوهی

طایفه مظفری

طایفه خواجه‌گیری

طایفه احمدحسنی

طایفه باباحسنی

طایفه اکبرغالبی

طایفه ابوالفتحی

طایفه چاه تلخی

طایفه بویراتی

طایفه گره‌ای

طایفه کاوی

طایفه طاهری

طایفه علیزاده

طایفه باغبان

طایفه فلاحتی

طایفه درویشی

طایفه گله‌گیر

جم

در شهرستان جم چهار طایفه لر به زندگی می‌پردازند که طی سالیان متمادی به این منطقه کوچ کردند.

طایفه مدگماری

طایفه قائد یا کاید

طایفه شیخ حیات

طایفه خواجه

تنگستان

در بعضی از بخش های این شهرستان نیز ایلات و طوایف مختلف لر جنوبی زندگی می کنند که اصالتاً از استان فارس و شهرستان گناوه هستند که در زمان صفویه و قاجار از طریق بوشهر ، دشتستان ، دشتی و جم به تنگستان مهاجرت کردند.

جغرافیا

کهگیلویه و بویراحمد : تمام شهرستان‌ها

خوزستان : صیدون، بهبهان، امیدیه، رامهرمز، رامشیر، هندیجان، آغاجاری، ماهشهر، هفتکل، باغملک و اهواز

فارس : رستم، ممسنی، سپیدان، فراشبند، کوه چنار، کامفیروز شمالی، کامفیروز جنوبی، حسن‌آباد، سده، خشت، جره و بالاده، بخش کمارج‌، بخش گله دار، کازرون، فیروزآباد، شیراز، کوار، اقلید، آباده

اصفهان : بخش پادنا، پادنا علیا و سمیرم

بوشهر : گناوه، دیلم، دهستان انگالی و بخش هایی از دشتی، جم، تنگستان و دشتستان

ادبیات ، فرهنگ و سیاست

رقص دستمال لُرهای جنوبی در شهرستان ممسنی، شمال غرب فارس

با وجود ادبیات شفاهی غنی تاکنون آثار نگارشی اندکی به لری جنوبی نگاشته شده‌ است. تا قبل از تشکیل استان کهگیلویه و بویر احمد ، بنا به ویژگی های خاص جغرافیایی و انسانی، حکومت های مرکزی هیچگاه قادر به کنترل این منطقه نبودند. در زمان پهلوی با وجود چند جنگ و گریز خونبار ، نیروهای دولتی موفق به تصرف و اعمال حاکمیت در این مناطق نشدند.

جنگ کله مناره لیراوی ها با زندیه ، جنگ دلیران تنگستان (۱۲۸۷) ، جنگ کیکاووس بهمئی (۱۳۰۳) ، جنگ تنگ تامرادی (۱۳۰۹) ، جنگ ستون علاءالدینی بهمئی (۱۳۱۶) و جنگ گجستان (۱۳۴۲) نمونه‌ های مهم شکست های دولت مرکزی از عشایر لر جنوبی است.

از سرشناسان تاریخی لرهای جنوبی می‌توان کی لهراس ، رئیسعلی دلواری و خداکرم خان بهمئی «خان طلا» را نام برد.

برج ممسنی، طراحی شده توسط فلاندین، ۱۸۵۱ میلادی

لباس لرهای جنوبی از مرکز غربی فارس تا سراسر کهگیلویه و بویراحمد و شمال و غرب بوشهر و جنوب شرقی خوزستان گسترش دارد. امروزه استفاده از لباس محلی و سنتی بیشتر در زنان بالای ۳۰ سال دیده می‌شود اما در جشن‌ها و مجالس عروسی تمام زنان و دختران به عنوان یک سنت از لباس‌های محلی شاد و متنوع استفاده می‌کنند.

امامقلی خان رستم ممسنی در کنار هادی خان کشکولی

جستارهای وابسته

• مردم لر
• زبان لری