لرهای جنوبی

لُرهای جنوبی بخشی از مردم ایرانی‌تبار ساکن در جنوب غربی ایران و بخش بزرگی از لُرها هستند که به زبان لُری جنوبی سخن می‌گویند. لرهای جنوبی جزو لر بزرگ اند.

لُری جنوبی
لُری دومنی
زبان بومی در	ایران
منطقه	غرب آسیا
قومیت	مردم لر
شمار گویشوران	حدود ۵ میلیون نفر  (بدون تاریخ)
تبار	زبان‌های هندوایرانی زبان‌های ایرانی زبان‌های ایرانی غربی زبان لری لُری جنوبی
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی در ایران
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹	luz
ایزو ۲–۶۳۹	luz
ایزو ۳–۶۳۹	در زمان‌های گوناگون: mamasani 1241 – لری ممسنی boyer.a 1238 – لری بویر احمدی bahmaei 1238 – لری بهمئی shuli 1241 – لری شولی liravi 1238 – لری لیراوی

تقسیمات

ایلات

۱. بویر احمدی

۲. بهمئی

۳. ممسنی

۴. لیراوی

۵. طیبی

۶. حیات داوودی

۷. آغاجاری

۸. کرائی

۹. باوی

۱۰. نوئی

۱۱. چرام

۱۲. دشمن زیاری کهگیلویه و ممسنی

طوایف

۱. شولی

۲. کرد شولی

۳. سرخی

۴. بورکی

۵. سقلمه‌ چی

۶. خفری یا غوری

و ...

زبان و گویش ها

لرهای جنوبی به زبان لری جنوبی سخن می‌گویند. ورود واژگان بیگانه عربی و ترکی در زبان لری نسبت به فارسی خیلی اندک است. ویژگی مهم لری جنوبی علامت جمع واژگانی (فتحه + ل) است که مشابه شاخه های لری شمالی و لکی است.

گویش لری بختیاری	گویش لری شمالی و لکی	گویش لری جنوبی	زبان فارسی
کُرا/کُرگَل	کُرَل	کُرَل	پسران
بَردَل	کوچکِیل	بَردَل-کُچُک	سنگ ها
کݸهیَل	کݸیل	کݸیَل	کوه‌ها
پیایَل	پیال	پیایَل	مردان
گِئو	بِرار	کَکا-برار-گئو	برادر
دونگ	دَنگ	بُنگ	صدا

در لری ممسنی و لری باوی، برخلاف لری بویر احمدی که در آن در بسیاری از موارد حرف دال پس از مصوت به (Y) تبدیل می‌شود، حالت خاصی از د شبیه ذ (Ḋ) وجود دارد که به آن دال خفیف یا معجم می‌گویند. در لری طیبی، این ابدال گاهی به صورت ر نرم خود را نشان می‌دهد. در لری بهمئی یک مشخصه مهم، تبدیل الف به حالت خاصی است که به ضمه کشیده نزدیک است و گاه در نگارش افراد ناآشنای زبانشناس به صورت ضمه کشیده درج شده‌ است. این حالت در گویش لری بختیاری نیز کاملاً مشهود است.

طوایف لر جنوبی در بوشهر

گناوه

اکثریت مردم گناوه و روستاهای آن از ایل حیات داوودی هستند، اما شمار زیادی از مردمان ممسنی ، شول و بهمئی نیز به این شهر مهاجرت کرده اند.

دیلم

لیراوی دشت: لیراوی دشت به‌ گواه تاریخ جزوی از سرزمین لیراوی کهگیلویه بوده است. لیراوی دشت یکی از شعبات لرهای کهگیلویه می‌باشد. نام لیراوی در کتاب تاریخ گزیده آورده شده و یکی از ایلات قدیمی لر است.

طایفه خضری

طایفه خواجه‌گیری

طایفه احمدحسنی

طایفه باباحسنی

طایفه اکبرغالبی

طایفه ابوالفتحی

طایفه چاه تلخی

طایفه بویراتی

طایفه گره‌ای

طایفه کاوی

طایفه طاهری

طایفه علیزاده

طایفه باغبان

طایفه فلاحتی

طایفه درویشی

طایفه گله‌گیر

طایفه مظفری

طایفه کنار کوهی

جم

در شهرستان جم چهار طایفه لر جنوبی به زندگی می‌پردازند که طی سالیان متمادی به این منطقه کوچ کردند.

طایفه مدگماری

طایفه قائد یا کاید

طایفه شیخ حیات

طایفه خواجه

تنگستان

در این شهرستان طوایف و ایلات مختلف لر جنوبی نیز ساکن هستند.

جغرافیا

کهگیلویه و بویر احمد : تمام شهرستان‌ها

خوزستان : صیدون، بهبهان، امیدیه، رامهرمز، هندیجان، آغاجاری، ماهشهر، هفتکل، باغملک و اهواز

فارس : رستم، ممسنی، سپیدان، فراشبند، کوه چنار، کامفیروز شمالی، کامفیروز جنوبی، حسن‌آباد، سده، خشت، جره و بالاده، کمارج، ‌گله دار، کازرون، فیروزآباد، شیراز، کوار، اقلید و آباده

اصفهان : پادنا، پادنا علیا و سمیرم

بوشهر : گناوه، دیلم، دهستان انگالی، بخش هایی از دشتی، جم، تنگستان و دشتستان

ادبیات، فرهنگ و سیاست

رقص دستمال لُرهای جنوبی در شهرستان ممسنی در شمال غرب فارس

با وجود ادبیات شفاهی غنی تاکنون آثار نگارشی اندکی به لری جنوبی نگاشته شده‌ است. تا قبل از تشکیل استان کهگیلویه و بویراحمد، بنابه ویژگی های خاص جغرافیایی و انسانی، حکومت های مرکزی هیچگاه قادر به کنترل این منطقه نبودند. در زمان پهلوی با وجود چند جنگ و گریز سخت، نیروهای دولتی موفق به تصرف و اعمال حاکمیت در این مناطق نشدند.

جنگ دلیران تنگستان (۱۲۹۴) ، جنگ کیکاوس بهمئی (۱۳۰۳) ، جنگ تنگ تامرادی (۱۳۰۹) ، جنگ ستون بهمئی (۱۳۱۶) و جنگ گجستان (۱۳۴۲) نمونه‌ های مهم شکست های دولت مرکزی از عشایر لر جنوبی می باشد.

از سرشناسان تاریخی لرهای جنوبی می‌توان کی لهراس ، رئیسعلی دلواری و خداکرم خان بهمئی «خان طلا» را نام برد.

برج ممسنی، طراحی شده توسط فلاندین (۱۸۵۱ میلادی)

لباس لرهای جنوبی در استان های فارس، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، اصفهان و خوزستان گسترش دارد.

امامقلی خان رستم ممسنی در کنار هادی خان کشکولی

جستارهای وابسته

• مردم لر
• زبان لری