بحث الگو:تغییرات قدرت در ایران/تمرین

پیشنهاد اول

بحث زیر پایان یافته‌است و به‌زودی بایگانی خواهد شد.

@Benyamin-ln: گرامی نظر شما دربارهٔ این ساختار چیست؟ برخی از موردها هست که در منبع‌های تاریخی ازش به عنوان کودتا یاد نمی‌شود برای همین شاید برای دقت بیشتر می‌باید جداگانه بیاید.--arfar (گفتگو) پنجشنبه،۲ دی ۱۳۹۵، ساعت ۲۲:۲۹ (ایران) ‏۲۲ دسامبر ۲۰۱۶، ساعت ۱۸:۵۹ (UTC)

@Arfarshchi: سلام بزرگوار. بسیار عالی

چند نکته را عرض کنم:

1. به توپ بستن مجلس در منابع به عنوان یک کودتا شناخته می‌شود که با از بین بردن نهاد قانون‌گذار و دستگیری مشروطه‌خواهان ظرف مدت چند ساعت، استبداد را مجددا بر کشور حاکم کرد. اینجا مقاله خوبی در تشریح وقایع آن روز نوشته شده. در اینجا به صراحت لفظ کودتا وجود دارد.
2. عادل‌شاه افشار، به دست برادرش ابراهیم‌شاه کشته شد و خود، به تخت نشست. او در حین مبارزه با مخالفان داخلی حکومت افشاریان، ناگهان مسیر حرکت لشکر خود را تغییر داده و به قصد تصاحب تاج و تخت، به جنگ برادر تاجدار رفته، وی را نابینا کرده و بر تخت نشسته بود. در همان سال شاهرخ‌میرزا دقیقا به همین روش بر تخت شاهی نشست! لشکریان ابراهیم‌شاه، به تحریک شاهرخ، به دارالسلطنه برگشته و شاه را از تاج و تخت خلع نموده و شاهرخ را به پادشاهی رساندند. یعنی در عرض یک سال، دو کودتای نظامی انجام شد. البته ماجرای قتل نادرشاه (یک سال قبل) کمی مبهم است. بعدها عادل‌شاه، مسئولیت این قتل را به عهده گرفته بوده... (داخل پرانتز بگویم که: چه بر سر این مملکت آمده...؟ گوشه گوشه تاریخ قرون اخیر، برای ما ایرانیان تراژدی عجیبی است) این دو مورد بالا، به نظر من کودتا است.
3. قتل آقامحمدخان به تحریک صادق خان شقاقی انجام شد. وی با گردآوری لشکر، قصد تصاحب قدرت را داشت اما ناکام ماند. شاید بتوان کودتایی ناکام دانست.
4. قتل دو صدراعظم را حق با شماست؛ کودتای نظامی نیست. نوعی تغییر قدرت به شیوه غیرمعمول است.
5. فتح تهران به این صورت بود که مجاهدان آذربایجان و گیلان و سایر مناطق به تهران آمدند و شاه مجبور شد به سفارت روسیه پناهنده شود. در نهایت نیز از سلطنت خلع شد. شاید بتوان گفت نوعی انقلاب است. با ویژگی‌های کلی یک انقلاب مطابقت دارد.
6. جای کودتای شاه عباس بزرگ برای تصاحب تاج و تخت، خالی است.

تسخیر اصفهان توسط محمود هوتکی، یک بار انحلال مجلس در دوران جنگ جهانی اول به علت اشغال کشور، دو بار انحلال مجلس نیز در دوران پهلوی (یک بار از طریق رفراندوم توسط دکتر مصدق و دیگری به دستور محمدرضا شاه) و نیز خلع رضا شاه از سلطنت توسط کشورهای بیگانه و نقض آشکار استقلال مملکت و نیز حتی تغییر حکومت از قاجار به پهلوی با تشکیل مجلس مؤسسان غیرقانونی و تغییر غیرقانونی اصول قانون اساسی... همه این موارد نیز تغییرات قدرت به شیوه غیرمعمول است که نامگذاری و دسته‌بندی این چند مورد آخر را باید اهل فن ورود کنند.

یکی از مشکلات تاریخ ما این است که با ادبیات روز، مطابقت ندارد و مورخین، از ادبیات کلاسیک برای توصیف وقایع استفاده می‌کنند. تفاوت چشمگیر این مسأله را در مقالات فارسی و انگلیسی به وضوح دیده‌ام. (مثلا اینجا یا اینجا) می‌توان در ویکی‌پدیا که دانشنامه آزاد است، رویدادهای تاریخی را با گفتمان و ادبیات مدرن بازگو کرد. (مثلا خیزش پارس‌ها از نظر بنده، قابلیت این را دارد که در رده انقلاب‌ها رده‌بندی شود. همینطور است جنبش سیاه‌جامگان. یا مثلا کودتای بهرام چوبین علیه هرمز چهارم و نیز کودتای داریوش یکم علیه گئومات از وقایع پرآوازه تاریخ ایران است که در کتاب‌های درسی نیز کم‌وبیش خوانده‌ایم و نامشان برایمان آشناست. یک پیشنهاد هم این است که الگو را به دو بخش باستان و غیر آن تقسیم نمود و اینها را در بخش باستان اضافه کرد. قطعا موارد دیگری هم یافت خواهد شد...) این موارد، استنباط من بود. لطفا نظرتان را راجع به هرکدام بفرمایید. Benyamin-ln (بحث) ۳ دی ۱۳۹۵، ساعت ۰۴:۱۶ (ایران) ‏۲۳ دسامبر ۲۰۱۶، ساعت ۰۰:۴۶ (UTC)

سپاس از توضیح‌های خوب شما. حق با شماست، اگر بخواهیم «تغییر قدرت در ایران» را فهرست کنیم باید موردهایی که شما گفتی و حتی موردهای دیگری را هم افزود.

اما به نظر می‌رسد پیش از مشروطه که قانون بر کشور حاکم نبوده، در عمل تعریف «تغییر قدرت» در نظام‌های شاهنشاهی مطلق خیلی گسترده ممکن است باشد. جابه‌جایی هر صدر اعظم و تغییر هر سلسله و هر کشمکش موفق یا ناموفق درباریان برای در دست گرفتن قدرت، کشتار یا جابه‌جایی ولیعهدان، درگیری‌ها و بگیروببندهای درونی، و خیلی چیزهای دیگر. در واقع در مقطع پیش از مشروطه عنوان «تغییرهای قدرت» یا به تعبیر جزیی‌تر «تغییرهای ناگهانی قدرت» شاید عنوان خیلی ویژه‌ای نباشد که لازم باشد در کل تاریخ ایران برجسته شود، بلکه به نوعی هر کدام از این تغییر قدرت‌ها بخشی از تاریخ سلسله‌ها به شمار می‌رود.

لیکن پس از مشروطه که قانون‌اساسی حاکم شد، به نوعی کودتا و انقلاب مشخص‌تر می‌شود. در موردهایی که تغییرات گسترده در حکومت بیرون از روند عادی قانون‌اساسی و با اعمال قدرت و زور یا خیزش مردمی انجام شده‌باشد معمولا شاهد کودتا یا انقلاب هستیم. اما اگر تغییر قدرت در چارچوب قانون‌اساسی بوده‌باشد و با روندهای نظامی یا خیزش و ... همراه نباشد معمولا کودتا خوانده نمی‌شود، مانند برکناری بنی‌صدر. از این رو پیشنهاد می‌کنم این الگو را چنین تغییر دهیم: «کودتاها و انقلاب‌های ایران از مشروطه (۱۲۸۵)». شبیه این الگو در ویکی‌ان هم هست، مانند en:Template:Latin America coup d'état که «Coups, self-coups, and attempted coups in Latin America since 1943» نام دارد.

در مقطع پس از مشروطه نیز برخی تغییرهای قدرت مانند به توپ بستن مجلس و انحلال مجلس و تغییر قاجار و روی کار آمدن پهلوی و کناره‌گیری رضاشاه و ... که شما نیز اشاره فرمودی را که در منبع‌ها تقریبا بدان کودتا/انقلاب گفته نشده، می‌توان ذیل بخش «همبسته» آورد چون تغییر کلان قدرت خارج از عرف قانون‌اساسی است.

و اما برخی موردها مانند تغییر بندهای غیراصلی قانون‌اساسی بیرون از روند پیش‌بینی‌شده در قانون‌اساسی، یا مانند آن، چون مشمول عنوان «تغییر قدرت» نمی‌شود و «هبسته با کودتا و انقلاب» نیست را باید دید که جا دارد در این الگو بیاید یا نه.--arfar (گفتگو) جمعه،۳ دی ۱۳۹۵، ساعت ۱۹:۰۰ (ایران) ‏۲۳ دسامبر ۲۰۱۶، ساعت ۱۵:۳۰ (UTC)

مچکرم. با تغییر نام الگو به آن شکلی که گفتید (از مشروطه به بعد) موافقم.

در خصوص مفهوم کودتا و انقلاب، اگر اشتباه نکرده باشم نظرتان این است که در حکومت‌های دموکراتیک یا لااقل مشروطه بامعنی است و شامل نظام‌های شاهنشاهی مطلقه نمی‌شود. در ویکی‌انگلیسی آمده است:

coup d'état sometimes translated as "blow of state" or "hit of state", but the literal translation is "stroke of the state", also known simply as a coup, putsch or an overthrow, is the illegal and overt seizure of a state by the military or other elites within the state apparatus.

این مفهوم، گسترده و وسیع است و بسیاری وقایع را شامل می‌شود. (List of coups d'état and coup attempts را ببینید)

مفهوم «Self-coup» را امروز پیدا کردم که جالب است. مثلا کودتای نافرجام ۲۰۱۶ ترکیه را کودتای اردوغان علیه خود شمرده است. همچنین همه‌پرسی انحلال مجلس شورای ملی توسط دکتر مصدق را. چون قدرت را به شیوه غیرمعمول، در اختیار گرفته بود. گفتم شاید برای شما هم جالب باشد. معادل فارسی‌اش را پیدا نکردم.

شماره دو در بالا (شاهان افشاری) که کودتای نظامی است. فعلا با قبل از مشروطه کاری نداریم. در بین آن موارد، به توپ بستن مجلس، بعد از مشروطه بوده که تمرکز را روی آن می‌گذاریم. شاید اشتباه می‌کنم اما قانع نشدم که به توپ بستن مجلس کودتا نباشد. شاید نامش «Putsch» باشد. این چند خط را از اینترنت پیدا کردم:

کودتا واژه‌ای فرانسوی است. در برخی از زبان‌های اروپایی مانند فرانسوی و آلمانی، دو مفهوم برای توصیف اقدامات کودتایی مختلف وجود دارد. یکی بیانگر کودتاهایی است که با کمک نیروهایی از درون حکومت صورت می‌گیرند ( coup d´État = Staatsstreich). و دیگری مفهومی برای کودتاهایی که صرفا بر نیروهای بیرون از حکومت مانند ارتش استوار هستند (le putsch = Der Putsch). این تفکیک مفهومی در زبان فارسی وجود ندارد.

Benyamin-ln (بحث) ۴ دی ۱۳۹۵، ساعت ۰۱:۱۸ (ایران) ‏۲۳ دسامبر ۲۰۱۶، ساعت ۲۱:۴۸ (UTC)

احتمالا تعریف‌های بنده خیلی دقیق نباشد. سپاس از دقت نظر و اطلاعات خوب شما. با کمک داده‌های خوب شما می‌توان الگو را بهینه کرد. حال که می‌خواهیم در این الگو به پس از مشروطه بپردازیم:

«کودتا بر ضد خود» را چگونه به کودتای ترکیه ربط داده‌اند؟ تعجب کردم. آن گونه که فهمیدم کودتا بر ضد خود شامل موردی است که کسی به دست خود مقدمهٔ کودتا را فراهم کند درست است؟ گذشته از ترکیه، می‌توانیم یک ردیف «خودکودتا» (فعلا، تا یافتن هم‌ارز دقیق) داشته‌باشیم و انحلال مجلس را در آن بگذاریم. البته چون همراه همه‌پرسی مردمی بوده نمی‌دانم واقعا کودتا می‌شود بدان گفت یا نه، اصلا خودکودتا شامل هر نوع مقدمه‌چینی برای کودتا بر ضد خود است؟ در این صورت چیزهای دیگری نیز مانند اختلاف دکتر مصدق و آیت‌الله کاشانی نیز مقدمهٔ کودتا بوده‌است. خودکودتا دقیقا چیست؟

اما برای تعیین تکلیف موردهای گوناگون، باید نخست تعریفی دقیق داشته‌باشیم سپس با آن بسنجیم، ولی تعریف‌ها نیز اختلافی است و مرز دقیقی میان کودتا و انقلاب یا کودتا و جز آن که در تعریف‌های گونه‌گون پذیرفته باشد ندیده‌ام، البته پژوهش زیادی هم نکرده‌ام. از این رو با توجه به اینکه در برخی موردها تعیین چیستی تغییر قدرت کمی کارشناختی است، می‌توانیم منبع‌های تاریخی را ملاک قرار دهیم. این گونه که اگر موردی را در منبع‌های تاریخی معتبر بدان کودتا گفته‌اند در کودتا قرار دهیم ولی اگر اختلافی است یا شبیه کودتا است در ردیف «همبسته» قرارشان دهیم.

دربارهٔ به توپ بستن مجلس: اول سوالم این است که کودتاهای شاه ضد مصدق Der Putsch است یا Staatsstreich، به عبارت دیگر در چه صورت کودتا از درونی و در چه صورت از بیرونی خواهد بود؟ دوم اینکه آیا در یک منبع خاص به توپ بستن مجلس را کودتا دانسته‌است یا در منبع‌های تاریخی فراگیر است؟--arfar (گفتگو) یکشنبه،۵ دی ۱۳۹۵، ساعت ۰۶:۲۲ (ایران) ‏۲۵ دسامبر ۲۰۱۶، ساعت ۰۲:۵۲ (UTC)

موافق هستید این بحث را عینا به قهوه‌خانه منتقل کنید تا کاربران دیگر هم نظرشان را بگویند؟ Benyamin-ln (بحث) ۵ دی ۱۳۹۵، ساعت ۱۰:۳۰ (ایران) ‏۲۵ دسامبر ۲۰۱۶، ساعت ۰۷:۰۰ (UTC)

مشکلی ندارم، بررسی‌های تاریخی شما بیشتر است و آن جور که به نظرت بهتر می‌شود اقدام کن، علت این هم که به جای تغییر مقاله در صفحهٔ تمرین تغییر دادم این بود که شما ببینی و با تصمیم شما که خود زحمت الگو را نیز کشیده‌ای الگوی اصلی اصلاح شود. البته برای این مورد شاید خواندن کاربرانی که تاریخی‌کار اند بهتر از مطرح کردن در قهوه‌خانه باشد ولی اگر آنجا بهتر است همانجا مطرح کن. البته عین بحث منتقل نشود چون موردی است و نباید آنجا بحث شود، بلکه در آنجا فراخوان درج شود برای مشارکت در این بحث و پیوند داده شود. دوستدار--arfar (گفتگو) دوشنبه،۶ دی ۱۳۹۵، ساعت ۱۹:۴۷ (ایران) ‏۲۶ دسامبر ۲۰۱۶، ساعت ۱۶:۱۷ (UTC)

راستی چند پرسشی را هم که پرسیده‌بودم اگر بی‌زحمت پاسخش را بفرمایی ممنون می‌شوم. البته در صورت تمایل، چون برخیش را برای اطلاع خود پرسیدم و برخی را برای الگو--arfar (گفتگو) دوشنبه،۶ دی ۱۳۹۵، ساعت ۱۹:۴۹ (ایران) ‏۲۶ دسامبر ۲۰۱۶، ساعت ۱۶:۱۹ (UTC)

@Arfarshchi: خب اگر سراغ داری کسی که اهل مقالات تاریخی باشد، ممنون میشم معرفی کنی تا از نظراتشان استفاده کنیم.

لطف دارید بزرگوار. به روی چشم. در حد توان در خدمتم. کودتا به این شکل است که برخی بخواهند با اقدامات ضربتی، قدرت کشور را به دست بگیرند. تعریف خودکودتا به این صورت آمده که رییس حکومت (که از قضا، قدرت کشور در دست اوست) برای به دست آوردن اختیارات بیشتر، به اقداماتی نظیر انحلال قوه مقننه یا انحلال قانون اساسی کشور و برقراری دیکتاتوری نظامی متوسل شود. این تعریف، شامل سه رخداد مهم از تاریخ معاصر ماست. یکی به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی‌شاه، یکی انحلال مجلس شورای ملی توسط مصدق و دیگری هم کودتای ۲۸ مرداد. در اولی، رییس حکومت، با کودتا علیه ساختار مشروطه، دیکتاتوری را حاکم کرد. در دومی، رییس دولت با کودتا علیه رییس حکومت، قصد داشت پادشاهی را تشریفاتی کرده و تمام قدرت را اختیار خود بگیرد که در ادامه، مورد سوم رخ داد و رییس حکومت (شاه) با کودتا علیه ساختار قانونی کشور (نخست‌وزیر) وی را به کنار زده و دولت را در اختیار یکی از ژنرال‌های ارتش گذاشت.

کودتای اخیر ترکیه را بسیاری معتقدند خود اردوغان برای حفظ موقعیت خود و مشروعیت بخشیدن به تداوم حضورش در رأس قدرت انجام داد. هرچند به شخصه چنین اعتقادی ندارم.

درباره Der Putsch اطلاعات مفیدی پیدا نکردم. نیاز به کمک افراد مطلع هست. به توپ بستن مجلس را همانطور که گفتم مورخان ما با ادبیات کلاسیک گفته‌اند. جالب این که حتی نامش کمی مضحک است: «یوم التوپ»! به نظرم تطبیق با مفاهیم امروزی، بر اطلاق نام از سوی گذشتگان (به خصوص اینکه در آن زمان، واژه کودتا احتمالا در زبان فارسی نبوده) اولویت دارد. ارادت. Benyamin-ln (بحث) ۹ دی ۱۳۹۵، ساعت ۱۸:۰۸ (ایران) ‏۲۹ دسامبر ۲۰۱۶، ساعت ۱۴:۳۸ (UTC)

سپاسگزارم، توضیح‌های خوبی بود. کاربران زیادی که تاریخی‌کار باشند نمی‌شناسم، می‌توان از [۱] و [۲] شاید کمکان کند.

@محک: گرامی نظر شما چیست: اینکه موردهایی مانند به توپ بستن مجلس را به عنوان کودتا ذکر کنیم، چه ملاکی می‌تواند داشته‌باشد؟ با عنایت به اینکه در این الگو می‌خواهیم کودتاها و انقلاب‌های پس از انقلاب و موردهای مانند آن را فهرست کنیم--arfar (گفتگو) پنجشنبه،۹ دی ۱۳۹۵، ساعت ۲۰:۴۰ (ایران) ‏۲۹ دسامبر ۲۰۱۶، ساعت ۱۷:۱۰ (UTC)

سلام جناب @Arfarshchi: درباره تاریخ معاصر ایران مطالعات تخصصی نداشتم و جناب سید شاید کاربری مناسبتر برای پینگ باشد. منتهی اصلاً لزومی بر این می‌بینید که تغییرات قدرت را به دسته‌های کودتا و انقلاب و همبسته قسمت کنید؟! انقلاب مشروطه همبسته‌تر است یا فتح تهران! پیشنهاد می‌کنم وقایع را به ترتیب تاریخ و بدون در نظر گرفتن نوعشان بیاورید یا اقلاً آن‌ها را به دسته‌های در دوران قاجار و پهلوی تقسیم کنید. ببخشید اگر نظرم کارگر نیفتاد: --محک ^ ‏۲۹ دسامبر ۲۰۱۶، ساعت ۱۷:۳۰ (UTC)

سلام. من با پینگ جناب محک اینجا آمده ام. من هم فکر می کنم اولا نباید تغییرات قدرت را به تغییرات سخت و شدید محدود کرد. مثلا جنبش ملی شدن نفت (1329-1332)، جنبش اصلاحات (1376-1384) هم نمونه هایی از تغییرات قدرت است. همچنین همجوم بیگانگان به ایران در ایران در جنگ جهانی اول و اشغال ایران در جنگ جهانی دوم هم هست. برخی دیگر از تغییرات قدرت در ایران هم به سیاست های حکومت مربوط می شود نظیر انقلاب سفید --سید (بحث) ‏۳۰ دسامبر ۲۰۱۶، ساعت ۰۵:۴۱ (UTC)

بنده با شلوغ کردن و یکپارچه کردنش موافق نیستم. تغییر دولت‌ها با سیاست‌های مختلف (نظیر جنبش اصلاحات) و نیز تغییرهای حکومت (مانند انقلاب سفید)) به نظر بنده جایشان در این الگو نیست. محل بحث ما این است که موردهایی مانند به توپ بستن مجلس در ردیف «همبسته» باشد یا «کودتا» یا مثلا «خودکودتا»--arfar (گفتگو) جمعه،۱۰ دی ۱۳۹۵، ساعت ۲۳:۵۸ (ایران) ‏۳۰ دسامبر ۲۰۱۶، ساعت ۲۰:۲۸ (UTC)

@Arfarshchi: خب عنوان این الگو شامل آنها نیز می شود. می توانید عنوان را محدودتر کنید.--سید (بحث) ‏۳۱ دسامبر ۲۰۱۶، ساعت ۰۵:۳۲ (UTC)

پیشنهاد خوبی است سید @Sa.vakilian: گرامی. مثلا «انقلاب‌ها و کودتاهای ایران از مشروطه (۱۲۸۵)». نظر دوستمان Benyamin-ln مهم است که زحمت ترجمهٔ الگو را کشیده‌است--arfar (گفتگو) یکشنبه،۱۲ دی ۱۳۹۵، ساعت ۱۸:۵۷ (ایران) ‏۱ ژانویهٔ ۲۰۱۷، ساعت ۱۵:۲۷ (UTC)

شکل فعلی الگو، همانی است که جناب محک فرمود. موارد اشاره شده توسط جناب سید هم آن چیزی است که شخصا خیلی علاقه دارم و هدف اصلی من از ترجمه و ایجاد این الگو، همین بود که این تغییرات (چه تغییرات سخت و چه تغییرات نرم) همگی یکجا بیایند. معمولا از دوران پس از مشروطه، تحت عنوان دوران معاصر یاد می‌شود. موافق هستید الگو به «تغییرات قدرت در ایران در دوران معاصر» تبدیل شده و تحولات ذکرشده در دو دسته کلی «تغییرات سخت» و «تغییرات نرم قدرت» قرار بگیرند و هرکدام زیررده «تلاش‌های ناکام برای تغییر قدرت» نیز داشته باشند؟ در این صورت مواردی مانند عزل رضاشاه توسط کشورهای خارجی و اشغال ایران در دسته تغییرات سخت جای خواهند داشت یا مثلا کودتای نافرجام نوژه یک تلاش ناموفق برای تغییر در زیررده تغییرات سخت خواهد بود. Benyamin-ln (بحث) ۱۳ دی ۱۳۹۵، ساعت ۱۴:۱۱ (ایران) ‏۲ ژانویهٔ ۲۰۱۷، ساعت ۱۰:۴۱ (UTC)

معاصر در اصل یعنی عصر کنونی، این تعریف طیفی است و بهتر است دقیق مشخص شود.

اما دربارهٔ‌رده‌بندی: با توجه به اینکه باید از تحقیق دست‌اول کمتر استفاده شود و به منبع‌های رجوع شود، به نظرم سه ردیف کودتا و انقلاب و همبسته (یا هر نام دیگری) بهتر است، چون تقسیم‌بندی به تغییر سخت و نرم را تا کنون به این تفکیک خیلی جایی ندیده‌ام.--arfar (گفتگو) دوشنبه،۱۳ دی ۱۳۹۵، ساعت ۲۱:۰۵ (ایران) ‏۲ ژانویهٔ ۲۰۱۷، ساعت ۱۷:۳۵ (UTC)

پیشنهاد دوم

من در این ویرایش، الگو را گسترش داده و تکمیل نمودم. مبدأ الگو از انقلاب مشروطه به تاریخ معاصر ایران تغییر پیدا کرد تا نهضت تنباکو که فاصله کمی با نهضت مشروطه‌خواهی داشت، هم به الگو اضافه شود. اعداد ذکر شده درون پرانتزها، نقطه عطف آن واقعه است. تمام رخدادهای ذکرشده، تلاشی موفق یا ناموفق برای ایجاد تغییرات در به اصطلاح هرم قدرت کشور هستند. بنابراین تلاش‌های جدایی‌طلبانه که قصدی برای ایجاد تغییر در قدرت سیاسی کشور را نداشتند، در این الگو نیامده‌اند. به عنوان مثال جنبش جنگل تلاشی برای تصاحب قدرت مرکزی بود و اهداف جدایی‌طلبانه نداشت لذا در این الگو آمده است اما رخدادی مانند جدایی‌خواهی کردها از ایران اقدامی در راستای سرنگونی حکومت مرکزی انجام نمی‌دهد.

در گام اول، وقایع رخ داده را از منظر جامعه‌شناسی برحسب جنس رخدادها تفکیک کردم. انقلاب تغییری است که در آن تمام نهادهای حاکمیتی با همراهی اکثریت مردم، دگرگون شده است. شورش، رخدادی است که در آن هدف ایجاد تغییرات است اما به وسعت انقلاب نیست. ممکن است نظامی (مانند فتح تهران) هم باشد. سپس در یک تعمیم کلی، برحسب منشأ بروز، این رخدادها را در سه دستهٔ «دارای اصالت مدنی»، «دارای اصالت قانونی» و «دارای اصالت قهریه» قرار دادم. دسته اول وقایعی است که در آن، حرکت مدنی علیه حاکمیت مرکزی رخ داده است. برخی موارد نظیر انقلاب مشروطه اکثریت مردم را همراه کرده و در برخی موارد مانند قیام شیخ محمد خیابانی، بخشی از مردم ایران (ناحیه آذربایجان) همراه شده‌اند. همچنین در عنوانِ زیرگروه شورش از واژهٔ «عصیان» استفاده کردم تا خواننده، بار منفی واژه را تصور نکند. منظور، شورش (Rebellion) به معنای عام آن و حامی سیاست بی‌طرفی است. تشکیل دولت خودمختار خراسان همانند شورش ۱۳۵۷ خوزستان اقدامی برای سرنگونی حاکمیت مرکزی ایران نبود و هیچکدام از این موارد در الگو نیامد. دسته سوم وقایعی است که حاکمیت وقت یا صاحبان قدرت (اشاره به اشغال نظامی)، اقدامی را برای تغییرات مدنظر خود انجام داده‌اند. جنگ ایران و عراق با هدف سرنگونی نظام جمهوری اسلامی ایران آغاز شد و در این زیرگروه قرار دارد. دسته دوم تحولاتی است که فشارهای مدنی یا حاکمیتی منجر به تغییراتی در ساختِ قدرت از طریق مجلس، انتخابات یا رفراندوم شده است. البته همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی را به دلیل آن که نتیجه مستقیم انقلاب اسلامی بوده و رخدادی مستقل تلقی نمی‌شود، در بخش اصلاح‌ها نیاوردم. گروه تحولات دادای منشأ قانونی را فعلا در یک زیرگروه یعنی اصلاح قرار دادم. ممکن است صورت‌های دیگری هم در آینده پیش بیاید و تعداد زیرگروه‌ها افزایش پیدا کند.

بنابراین هر واقعه‌ای با شرایط زیر قابلیت افزوده شدن به الگو را خواهد داشت:

1. با هدف تغییرات در هرم قدرت سیاسی باشد (ابعاد آن، مدنظر نیست. یعنی ممکن است تمام حاکمیت را شامل شده و یا صرفا به تغییر رئیس دولت و حکومت محدود باشد)
2. تلاش‌هایی که ناکام شده‌اند، به وسیله تغییر رنگ پیش‌زمینه (با اقتباس از الگوهای ویکی انگلیسی و همانند نمونه‌های درون الگو) متمایز شوند
3. در زیرگروهی که منشأ اثر آن واقعه است، قرار بگیرد. مثلاً کودتای ۲۸ مرداد را نباید در زیرگروه تغییرات «اصالت قانونی» و یک اصلاحِ ناکام درنظر گرفت، چون نهضت ملی‌شدن نفت پیروز شد و دولت ملی هم روی کار آمد. سپس دولت ملی مصدق دچار رخدادِ «کودتا» شد.

@Arfarshchi: گرامی سلام. لطفا نظرتان را بفرمایید. با تشکر Benyamin-ln (بحث) ۱۴ مهر ۱۳۹۶، ساعت ۱۸:۰۴ (ایران) ‏۶ اکتبر ۲۰۱۷، ساعت ۱۴:۳۴ (UTC)

@Benyamin-ln: عزیز سلام. دقت خوبی در دسته‌بندی انجام شده و تلاش برای گردآوری همهٔ موردها. فقط به نظرم این دسته‌بندی ریز، اگرچه خیلی دقیق است، ولی باعث می‌شود سیر تاریخی از دست آدم گم شود. نکتهٔ دوم اینکه برخی رویدادها مانند عزل بنی‌صدر و جنگ تحمیلی به نظر در عنوان «تغییر قدرت در ایران» نمی‌گنجد. شاید لازم باشد چند الگو ایجاد شود و برخی اینها از هم تفکیک شود، به عبارتی هرآنچه رویدادی مهم و عطف‌گونه است نباید حتما در همین یک الگو بیاید.

ببخشایید دیر جواب دادم، سرم شلوغ است، دوستدار--arfar (گفتگو) سه‌شنبه،۱۸ مهر ۱۳۹۶، ساعت ۰۷:۲۸ (ایران) ‏۱۰ اکتبر ۲۰۱۷، ساعت ۰۳:۵۸ (UTC)