بزمجه
بُزمَجّه یا بُزمَجه، در زبان بلوچی "بزمِچ" (یعنی مکنده ی بز) که با نام‌های بزمک، بزدوش، بزچوش و بزغاله‌مار نیز شناخته می‌شود، نام گروهی از خزندگانِ عمدتاً بزرگ‌جثه است که عضو سَردهٔ بزمجه‌ها (نام علمی: Varanus) به‌شمار می‌روند. امروزه نزدیک به ۷۳ گونه بزمجه شناخته شده‌است؛ اگرچه جایگاه اصلی آن‌ها در این سرده و احتمال تعلقشان به سرده‌های مختلف نیاز به بررسی بیشتر دارد. آن‌ها از تیرهٔ بزمجه‌ایان هستند؛ تیره‌ای که شامل بزرگترین مارمولک زنده یعنی اژدهای کومودو است.
| بزمجه | |
|---|---|
| |
| تصویر یک بزمجه | |
| رده‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | جانوران |
| شاخه: | طنابداران |
| رده: | خزندگان |
| راسته: | پولک‌داران |
| زیرراسته: | مارمولک |
| تیره: | بزمجه‌ایان |
| سرده: | Varanus مرم، ۱۸۲۰ |
بزمجه‌ها گردن‌دراز، دُم و پنجه‌های قوی، و پاهای عقبی به‌خوبی شکل‌گرفته دارند. بیشتر آن‌ها بر روی خاک زندگی می‌کنند، اما تعدادی از آن‌ها نیز درخت‌پیما و دوزیست هستند. اکثر بزمجه‌ها گوشت‌خوار هستند، ولی سه گونه از بزمجه‌های ساکن فیلیپین از میوهٔ درختان تغذیه می‌کنند. آن‌ها تخم‌گذار هستند و هر بار از ۷ تا ۳۷ تخم در سوراخی که روی آن با خاک پوشانده می‌شود یا تنهٔ خالی درختان، می‌گذارند. بیشتر گونه‌های بزمجه از تخم دیگر جانوران، سوسمارهای کوچک‌تر، ماهی، و پستانداران ریزجثه تغذیه می‌کنند.
فرگشت ویرایش
به‌نظر می‌رسد که بزمجه‌ها از فرگشت‌یافته‌ترین مارمولک‌ها باشند. آن‌ها دگرگشت نسبتاً بیشتری نسبت به دیگر خزندگان دارند. سامانه‌های حسیِ مختلفی دارند که در شکار طعمه تأثیر بسزایی دارند و فک پایینی که ممکن است نتواند خوردن شکارهای خیلی بزرگ را به‌راحتی انجام دهد. تحقیقات اخیر نشان داده‌است که بعضی بزمجه‌ها، همانند اژدهای کومودو، زهردار هستند و برخلاف آنچه در گذشته تصور می‌شد باکتری‌های کشنده تولید نمی‌کنند.[۱] گرچه به‌جای تزریق کردن سم به بدن طعمه از طریق دندان‌های نیش ـ مانند آنچه در مورد مارها پدید می‌آید ـ سم در اطراف دندان بزمجه می‌ماند و تزریق نمی‌شود، ولی بر اثر تماس جای زخم طعمه ناشی از گازگرفتگی با سم، طعمه از پای درمی‌آید.[۲]
ویژگی‌های ظاهری ویرایش
بزمجه‌ها طولی میان ۲۰۰ تا ۳۰۰ سانتیمتر دارند. غیر از گونهٔ استرالیایی این جانور، دیگر گونه‌ها دارای اندازه‌ای بزرگ هستند. اندازهٔ بزمجهٔ استرالیایی (V. brevicaudatus) به حدود ۲۰۰ سانتیمتر می‌رسد و اژدهای کومودو (V. komodoensis)، دیگر عضو این خانواده، طول تقریبیِ ۳۶۰ سانتیمتر دارد. در اعضای این خانواده استخوان‌های جلدی کم شده یا وجود ندارند، پوزه دراز و باریک است، دُم و گردن به‌نسبت بلند شده‌اند و نای تقریباً حلقه‌حلقه است. به‌دلیل وجود چین‌خوردگی در هریک از مجاری بینی، سطح پوششیِ بویایی آن‌ها افزایش یافته‌است. بینی به‌دلیل پیدایش استخوان کام فرعی، بزرگ و طویل شده‌است. زبان دوشاخه و بسیار توسعه‌یافته‌است و هنگام بلعیدن غذا در غلاف قاعده‌ای‌شکلی جای می‌گیرد و مانند مارها طعمه را به‌صورت کامل می‌بلعند. اندام‌های حرکتی از نوع زمینی‌اند و پاها دارای پنج انگشت چنگال‌دارند و بسیار نیرومند هستند و برای کندن چاله‌ها و سوراخ‌های زیرزمینی مورد استفاده قرار می‌گیرند و برخی گونه‌ها مثل بزمجهٔ نیل توانایی بالایی در شنا کردن دارند.[۲]
گونه‌ها ویرایش
سرده Varanus
زیرسرده Empagusia:
- بزمجه بنگالی، V. bengalensis
- بزمجه ابری، V. nebulosus
- بزمجه دومریل، V. dumerilii
- بزمجه طلایی، V. flavescens
- بزمجه گردن‌زبر، V. rudicollis
زیرسرده Euprepiosaurus:
- بزمجه درختی سیاه، V. beccarii
- بزمجه درختی خالدار طلایی، V. boehmei
- بزمجه درختی بوگرت، V. bogerti
- بزمجه فیروزه‌ای، V. caerulivirens
- بزمجه سرام، V. cerambonensis
- بزمجه دم‌آبی، V. doreanus
- بزمجه فینش، V. finschi
- بزمجه حرا، V. indicus
- بزمجه گلوهلویی، V. jobiensis
- بزمجه جزیره رنل، V. juxtindicus
- بزمجه رودخانه نسبیت، V. keithhornei
- بزمجه درختی بیاک، V. kordensis
- بزمجه درختی خالدار آبی، V. macraei
- بزمجه درختی بنگالی، V. bengalensis
- بزمجه کینس، V. melinus
- بزمجه حرا تالود، V. lirungensis
- بزمجه ساگو، V. obor
- بزمجه درختی یاقوتی، V. prasinus
- بزمجه رینر گونتر، V. rainerguentheri
- بزمجه درختی رایسینگر، V. reisingeri
- بزمجه درختی راسل، V. telenesetes
- بزمجه سه‌رنگ، V. yuwonoi
- بزمجه نقره‌ای، V. zugorum
زیرسرده Odatria:
- بزمجه دم‌برآمده، V. acanthurus
- بزمجه افنبرگ، V. auffenbergi
- بزمجه گلولیمویی، V. baritji
- بزمجه دم‌کوتاه، V. brevicauda
- بزمجه بوش، V. bushi
- بزمجه دم‌خطدار، V. caudolineatus
- بزمجه صحرایی کوتوله، V. eremius
- بزمجه مولگا کوتوله، V. gilleni
- بزمجه سنگی کیمبرلی، V. glauerti
- بزمجه سنگی دم‌بلند، V. glebopalma
- بزمجه سنگی همرسلی، V. hamersleyensis
- بزمجه سنگی کینگ، V. kingorum
- بزمجه سنگی میچل، V. mitchelli
- بزمجه سنگی پیلبارا، V. pilbarensis
- بزمجه ضخیم‌مهره، V. primordius
- بزمجه درختی نواردار، V. scalaris
- Rusty monitor، V. semiremex
- بزمجه تیمور، V. similis
- Storr's monitor، V. storri
- بزمجه تیمور، V. timorensis
- بزمجه سرسیاه، V. tristis
- بزمجه کک‌مکی، V. orientalis
زیرسرده Papusaurus:
- بزمجه تمساحی، V. salvadorii
زیرسرده Philippinosaurus:
- بزمجه بیتاتاوا، V. bitatawa
- بزمجه پانای، V. mabitang
- بزمجه گری، V. olivaceus
زیرسرده Polydaedalus:
- بزمجه گلوسفید، V. albigularis
- بزمجه ساوانا، V. exanthematicus
- بزمجه نیل، V. niloticus
- بزمجه زیوردار، V. ornatus
- بزمجه یمنی، V. yemenensis
زیرسرده Psammosaurus:
- بزمجه بیابانی، V. griseus
بزمجه خاکستری (V. g. griseus) مکان شمال اندیمشک زاگرس - بزمجه خاکستری، V. g. griseus
- بزمجه خزر، V. g. caspius
- بزمجه بیابانی هندی، V. g. koniecznyi
زیرسرده Soterosaurus:
- بزمجه آبی سرزرد، V. cumingi
- بزمجه آبی مرمری، V. marmoratus
- بزمجه آبی فلس‌بزرگ، V. nuchalis
- بزمجه آبی پالاوان، V. palawanensis
- بزمجه آبی راسموسن، V. rasmusseni
- بزمجه آبی، V. salvator
- بزمجه آبی توگیان، V. togianus
زیرسرده †Varaneades:
- †Varanus amnhophilis
زیرسرده Varanus:
- بزمجه بزرگ، V. giganteus
- بزمجه شنی یا بزمجه گولد، V. gouldii
- اژدهای کومودو، V. komodoensis
- بزمجه مرتنز، V. mertensi
- بزمجه آرگوس، V. panoptes
- بزمجه باستانی، V. priscus
- بزمجه روزنبرگ، V. rosenbergi
- بزمجه اسپنسر، V. spenceri
- بزمجه مشبک، V. varius
پانویس ویرایش
- ↑ Fry, B.G. (June 2009). "A central role for venom in predation by Varanus komodoensis (Komodo dragon) and the extinct giant Varanus (Megalania) priscus". PNAS. 106 (22): 8969–8974. doi:10.1073/pnas.0810883106. PMC 2690028. PMID 19451641.
{{cite journal}}: Unknown parameter|coauthors=ignored (|author=suggested) (help) - ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «معرفی بزمجه بیابانی (وارانوس)». کویرها و بیابان‌های ایران. دریافت‌شده در ۳۱ مهٔ ۲۰۱۴.