دشت قبچاق

دشت قبچاق یا دشت کومانی دشت و ناحیه‌ای است در شمال دریای خزر که طایفهٔ منسوب بدان را قبچاق‌ها گویند و حدود ۲۴۰ سال در این دشت زندگی کردند. دشت قبچاق مدت زیادی محل استقرار تُرکان خزر بوده است. این مکان همچنین محل سکونت سلجوقیان پیش از در دست گرفتن قدرت توسط آنان و فرمانروایی بر کشور ایران بود، که در این مکان به گله‌داری و کوچرویی مشغول بودند. پس از روی کار آمدن چنگیز خان مغول و تسلط مغولان بر این سرزمین، در هنگام تقسیم ممالک اشغال شده توسط خان مغول، چنگیز خان، دشت قبچاق به پسر ارشدش جوجی خان بخشید و جوجی خان و پسرش باتو خان و فرزندان او در آن ناحیه به سر برده و به فرمانروایی پرداختند.

کنفدراسیون کومانی-قبچاق دشت قبچاق دشت قبچاق
۹۰۰–۱۲۲۰
Coat of arms
دشت قبچاق/دشت کومانی در اوراسیا سال ۱۲۰۰ میلادی
وضعیت	خانات
زبان(های) رایج	زبان‌های ترکی‌تبار
تاریخ
• بنیان‌گذاری	۹۰۰
• فروپاشی	۱۲۲۰
پیشین پسین Kimek Khanate Khazaria Mongol Empire

قبچاق شرقی و غربی

بنابر گفتۀ تاریخ‌نویسان، تا سال ۹۲۹ ه‍.ق فرزندان جوجی در دشت مزبور حکمرانی کرده و دشت قبچاق را به دو قسمت تقسیم کردند که دشت قبچاق شرقی یعنی ناحیهٔ بین درهٔ سفلای سیردریا و کوه‌های اولوق داغ (کوه بزرگ) و کوچک داغ (کوه کوچک) که محدود بود از مغرب به مساکن قبایل گوگ (کبود) اردو، مطیع باتو از شمال به مساکن ازبکان مطیع شیبان از مشرق به خانات اولوس جغتای، از جنوب به ریگزار قزل قوم و کوه‌های الکساروسکی. و دشت قبچاق غربی، یعنی ناحیه‌ای که رودهای دن و رود ولگا آن را مشروب می‌سازد و محدود بود از مشرق به کوه‌های اورال از مغرب به رود دنیپر از شمال به دریای خزر و از جنوب به دریای سیاه. قومی از قبچاقی‌ها ترکان قنقلی بودند و ترکان خاتون (مادر محمد خوارزمشاه) از ترکان قنقلی بوده‌است.

ریشه‌شناسی

ریشهٔ نام قبچاق به درستی آشکار نیست. توماژ کاموسلا (Tomasz Kamusella) اعتقاد دارد کیپچاک (قبچاق) از دو واژه ایرانی گرفته شده‌است که شامل کیپ به معنی سرخ و بلوند و چاک هم واژه سکایی است.

جستارهای وابسته

• حمله مغول به ایران
• قبچاق‌ها

منابع

• معین، محمد (۱۳۵۸)، فرهنگ فارسی، جلد ششم، تهران: انتشارات امیرکبیر
• اقبال آشتیانی، عباس (۱۳۸۹)، تاریخ مغول، تهران: موسسه انتشارات نگاه، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۵۱-۴۵۲-۵