سد گتوند

سدی بر روی رودخانه کارون، استان خوزستان، ایران
(تغییرمسیر از سد گتوند علیا)

سدّ گُتوَند بالا، یکی از بزرگ‌ترین سدهای موجود در ایران بر روی رودخانه کارون است. این سد در فاصله ۳۸۰ کیلومتری از ریزشگاه رودخانه کارون، در فاصله ۲۵ کیلومتری شوشتر و در ۱۰ کیلومتری گتوند در استان خوزستان قرار دارد.[۵][۶] این سد آخرین سد قابل احداث بر روی رودخانه کارون است. دریاچه سد با مخزنی ۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعبی دومین دریاچه مصنوعی بزرگ کشور (پس از سد کرخه) است.[۶] نظرات موافق و مخالف بسیاری در مورد این سد ارائه شده‌است. برخی آن را شاهکار مهندسی و برخی آن را فاجعه و بمب ساعتی دانسته‌اند.

سد گتوند
سد گتوند در ایران واقع شده
سد گتوند
موقعیت سد گتوند در ایران
نام رسمیسد گتوند بالا
کشورایران
محل۱۰ کیلومتری گتوند
۲۵ کیلومتری شوشتر
استان خوزستان
مختصات۳۲°۱۶′شمالی ۴۸°۵۶′شرقی / ۳۲٫۲۶°شمالی ۴۸٫۹۳°شرقی / 32.26; 48.93
آغاز ساخت۱۳۷۶
گشایشمرداد ۱۳۹۰ (اولین بار)
اردیبهشت ۱۳۹۲ (دومین بار)[۱][۲]
سد و سرریزها
گونه سدسنگریزه‌ای با هستهٔ رسی
بر روی رودکارون
ارتفاع از پی۱۸۲ متر[۳]
طول تاج۷۶۰ متر
عرض تاج۱۷ متر[۴]
عرض در پی۱۰۷۵ متر
گونه سرریزاوجی(OGEE) دریچه‌دار
با سرسره آبی با پرتابه جامی شکل
گنجایش سرریز۱۷۵۰۰ مترمکعب بر ثانیه
مخزن
حجم کل مخزن۵۰۸۲ میلیون متر مکعب
حوضه آبریز۳۲٬۴۲۵ کیلومتر مربع
مساحت مخزن۹۶/۵ کیلومترمربع
در تراز ۲۳۴ متر بالاتر از سطح دریا
درازای مخزن۹۰ کیلومتر
در تراز ۲۳۴متر بالاتر از سطح دریا
سد پایین‌دست و سرریزها
گونه سدسنگریزه‌ای با هستهٔ رسی
نیروگاه
گونهسطحی
هد هیدروالکتریک۱۴۲
توربین‌ها8x250 مگاوات فرانسیس با محور عمودی
گنجایش اسمی۲۰۰۰ مگاوات
خالص تولید سالانه۴۵۰۰ گیگاوات ساعت

ارتفاع این سد سنگریزه‌ای با هسته رسی ۱۸۲ متر است، که بلندترین سد خاکی کشور محسوب می‌شود. عملیات اجرایی این طرح در سال ۱۳۷۶ آغاز گردید. این سد دو بار در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۲ افتتاح شده است.

اهداف ساخت سد ویرایش

اهداف ساخت این سد شامل: نیاز به ساخت مخزنی بزرگ در پایین‌دست کارون برای اینکه سدهای بالادست بدون نگرانی از دست رفتن ذخیره آبی دشت خوزستان بتوانند به رهاسازی و تولید برق بپردازند، کنترل سیلابهای فصلی و مخرب کارون و تنظیم آب کشاورزی پایین‌دست اعلام شده‌است. اهداف گردشگری نیز برای ساخت این سد اعلام‌شده‌است.[۶][۷][۶]

تاریخچه و پیشینه ویرایش

  • دهه ۴۰ شمسی محور یابی با شرکت هارزای آمریکا و فرمانفرمایان ایران، تعیین و امکان یابی ۶ محور مناسب در مطالعات اولیه، صرفاً با بررسی پتاسیل تولید انرژی برقابی برای زدن سد، که دو محور پیشنهادی پایین دست محل فعلی سد گتوند و چهار محور پیشنهادی بالادست محل فعلی است.
  • دهه ۵۰ شمسی شرکت «موننکوی» کانادا در مطالعات جدیدی چهار محور را انتخاب کرد. دو محور بالادست و دو محور پایین دست محل فعلی سد.
  • دهه ۶۰ شمسی شرکت «لامایر» آلمان در مطالعاتی سه محور انتخاب کرد که دو محور در بالادست و یک محور پایین دست محل فعلی سد.
  • در سال‌های ۱۳۶۵–۱۳۶۸ شرکت «مُشانیر» ایران، «کایتک» چین و «لامایر» آلمان به صورت ترکیبی مطالعاتی انجام و محور کنونی به عنوان بهترین محور ساخت سد گتوند انتخاب شد.

محور فعلی سد گتوند در سال ۱۳۶۸ توسط مشارکت مشانیر- لامایر تعیین شده است. در آن زمان کارفرمای پروژه سازمان آب و برق خوزستان بوده و از مشاور خواسته بود که به عنوان تخفیف در قیمت پروژه طراحی سد گدارلندر، که مشاور برنده آن شده بود، مطالعات اولیه سد گتوند را رایگان انجام دهد. در مطالعات مهندسان مشاور مشانیر-لامایر در سال ۱۳۶۸ به بحث انحلال نمک پرداخته نشده است. صرفا در یکی از گزارش‌ها و در حد یک پاراگراف آمده است که با توجه به وجود دو معدن نمک که پس از احداث سد داخل مخزن قرار می گیرند، باید اثرات منفی احتمالی آن بررسی شود.[۸]

  • سال ۱۳۸۲ تعیین شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس به عنوان مشاور جهت تکمیل مطالعات مرحله دوم و نظارت بر عملیات اجرایی. اردیبهشت همان سال عملیات انحراف آب با حفر تونل‌های انحراف و به دنبال آن عملیات حفاری نیروگاه.
  • مرداد ۱۳۹۰ افتتاح برای بار اول و اردیبهشت ۱۳۹۲ افتتاح برای بار دوم.[۹][۱۰]

انتقادها ویرایش

یکی از مهم‌ترین چالش‌های ایجاد شده پیرامون این سد، بحث وجود گنبدها و رگه‌های نمکی و گچساران در اطراف محل آبگیری سد است که پس از آبگیری سد به زیر آب رفته و می‌تواند منجر به افزایش شوری آب در پایین‌دست این سد شود. شوری رود کارون و آب آشامیدنی و کشاورزی شهرها و روستاهای پایین دست از بزرگ‌ترین بحث‌ها و اختلاف نظرها پیرامون ساخت سد گتوند بوده است.[۱۱]

جانمایی سد بر روی گنبد نمکی سازند گچساران ویرایش

محمدجواد عبداللهی، رئیس سابق دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه شهیدچمران اهواز، در مصاحبه‌ای بیان کرد که ۲۰ سال قبل از آنکه جانمایی سد گتوند در سال ۶۸، آمریکایی‌ها پیشنهاد داده بودند ۲۰ کیلومتر بالاتر از مخزن فعلی، سد گتوند احداث شود اما در آن سال‌ها مدیران شرکت مدیریت منابع آب و نیروی ایران بر این باور بودند که آمریکایی‌ها چون می‌خواستند مخزن سد کوچک باشد، این اختلاف مکانی را مطرح کردند، لذا تصمیم‌شان بر این شد که دریاچه سد درست بر روی گنبدهای نمکی گچساران جانمایی شود.[۱۲]عیسی کلانتری، رییس سابق سازمان حفاظت محیط زیست، معتقد است که مجریان پروژه سد گتوند به خاطر اجرای آن باید محاکمه شوند. وی می‌گوید: «پیش از انقلاب، آمریکایی‌ها سد گتوند را از نظر زیست‌محیطی بررسی و محل احداث سد را ۱۵ کیلومتر بالاتر تعیین کردند. بعد از انقلاب در بررسی‌های صورت گرفته، مسئولانی که طرح را بررسی کردند، گفتند که آمریکایی‌ها می‌خواستند مخزن سد کوچک باشد به همین دلیل جای آن را نادرست تعیین کردند. به همین دلیل مکان سد را جابه‌جا کردند و قرار شد در جای جدید ساخته شود. جای جدید سد انتقادهای بسیاری را با خود همراه کرد؛ زیرا در نزدیکی آن گنبدی نمکی قرار داشت. شرکت زیرمجموعه وزارت نیرو در دولت احمدی‌نژاد اعلام کرد که روی تپه نمکی نزدیک سد پتوی رسی کشیده می‌شود، تا مشکل حل شود.» او در جمع دانشجویان دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران و فعالان محیط زیست در ادامه با اشاره به این‌که پتوی رسی فایده‌ای نداشت و حالا آب پشت سد به‌حدی شور شده که نمی‌توان برای آن کاری کرد، گفت: «شوری آب زیر سد، ۵/۵ برابر شوری آب خلیج‌فارس است؛ اگر قرار باشد سد دور زده شود، ۸ سال طول می‌کشید و در این مدت محیط زیست خوزستان خسارت بسیاری خواهد دید و اراضی آن از بین می‌رود. به همین دلیل، به نظر من مجریان این پروژه به خاطر اجرای آن باید محاکمه شوند.»[۱۳]مهدی قمشی استاد دانشگاه چمران اهواز و مشاور سابق استاندار خوزستان در امور آب می‌گوید اگر فقط ۹ کیلومتر مخزن سد گتوند جابه‌جا می‌شد، هیچ یک از این مشکلات پیش نمی‌آمد و فقط حجم مخزن سد اندکی کاهش می‌یافت. وی بیان داشت که در ساخت سد گتوند ملاحظات زمین‌شناسی به درستی مورد توجه قرار نگرفته ‌است. [۱۴]

از سوی دیگر محمدعلی بنی‌هاشمی، عضو هیئت علمی و رئیس وقت مؤسسه آب دانشگاه تهران و متولی تیم تحقیق دربارهٔ سد گتوند معتقد است دستور کار مطالعات مشاورین آمریکایی هارزا (۱۹۶۷)، فرانسوی موننکو (۱۹۷۵) و کانادایی ایکرز (۱۹۸۲) امکان‌سنجی تولید انرژی برقابی از طریق احداث سدهای مختلف روی کارون بوده و صرفاً محورهایی دارای پتاسیل تولید انرژی برقابی، برای بررسی بیشتر، پیشنهاد کرده بودند؛ لذا این گزاره که آمریکایی‌ها قبلاً محل سد گتوند را ۱۴ یا ۲۰ کیلومتر بالاتر از محل فعلی تعیین کرده بودند، نادرست است.[۸] مهندس مشکات زمین‌شناس شرکت مهاب قدس و عضو تیم تهیه‌کننده نقشه زمین‌شناسی سد بیان کرد که تیم طراحی از مشکل واقع شدن‌دریاچه سد بر روی توده‌های نمکی آگاهی داشته است. وی از عملکرد خود ‌و تیم طراحی سد دفاع می‌کند و می‌گوید هیچ نقطه دیگری در بالادست وجود نداشت که بتوان با این مشخصات (به‌عنوان مخزن سدهای بالادست) سدی ساخت که توجیه داشته باشد. وی اضافه می‌کند با وجود چالش گنبد نمکی در این سازند گچساران، این چالش با مدیریت لایه‌های آب خروجی و تنظیم EC آب قابل مدیریت بود.[۱۵][۱۶]

اثر سد گتوند بر شوری رود کارون ویرایش

از پیش از زمان آبگیری سد گتوند و پس از آن نقدهایی نسبت به شور کردن آب رود کارون توسط دریاچه این سد به دلیل واقع شدن بر سازند گچساران و مجاورت با کوههای نمکی منتشر شده است. این نقدها باعث نگرانی‌های گسترده و در نتیجه تعویق چندباره زمان آبگیری آن شده بود.[۱۷][۱۸][۱۹]

مهدی قمشی استاد مهندسی آب دانشگاه شهید چمران اهواز می‌گوید که سد گتوند مثل یک بمب ساعتی عمل خواهد کرد. وی اعلام کرد آب موجود در لایه‌های پائین این سد شورتر از آب خلیج‌فارس شده و میزان شوری یا EC لایه‌های پائین مخزن این سد در سال ۱۳۹۲ به رقمی معادل ۱۸۵ هزار واحد رسیده است. قمشی می‌گوید در مراحل ابتدایی ساخت سد گتوند به هشدار کارشناسان مبنی بر برخورد دریاچه سد به معادن نمک در پنج تا ۹ کیلومتری آن بی‌اعتنایی شد که نتیجه آن شور شدن تدریجی آب دریاچه این سد و رود کارون است.[۲۰]

امین حسین رحیمی عضو شورای اداری استانداری خوزستان نیز وضعیت شوری مخزن سد را نامناسب و آمارهای اعلام شده از سوی مجری طرح را نادرست می‌داند وی می‌گوید میزان شوری آب پشت سد گتوند به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته و ۱۵ تا ۲۵ درصد از میزان شوری رودخانه کارون متاثر از سد گتوند است. ۳ سال پس از آبگیری سد ای‌سی آب پشت دریاچه سد گتوند بین ۱۸۰۰ تا ۲۲۰۰ میکروموس است. وی می‌افزاید مطالعاتی که روی داده‌های آماری یک سال سد گتوند علیا که برای نخستین بار و به صورت مستقل انجام شده نشان می‌دهد که در این یک سال (از بهمن ۹۰ تا اسفند۹۱) تجمع شوری در سد گتوند ثابت نبوده و مرتب رو به افزایش است و مقدار نمک تجمع یافته در مخزن سد گتوند در این یک سال بیش از دو برابر شده است. وی وزن نمک ذخیره شده در آب مخزن در انتهای سال ۹۰ را حدود 3/3 میلیون تن بوده و در پایان سال ۹۱، 8/7 میلیون تن اعلام‌کرد. [۲۱]

در مورد شوری آب کارون گزارشی در مورد کیفیت آب در شهر شوشتر در پایین دست سد گتوند انجام شده است. در این گزارش مردم شهر شوشتر اطهار داشته‌اند پس از آبگیری این سد، آب آشامیدنی شهر شوشتر که قبل از آبگیری سد کیفیت بسیار عالی داشت، دیگر قابل آشامیدن نیست، باغهای مرکبات از بین رفته‌اند و مردم مجبورند آب را از فروشگاهها بخَرند یا دستگاه نمک‌زدایی خانگی نصب کنند. مهندس چهارمحالی رییس وقت اداره میراث فرهنگی شوشتر نیز اعلام کرد پس از آبگیری سد گتوند اثر شوری بر دیواره آثار تاریخی سازه‌های آبی شوشتر که میراث جهانی یونسکو می‌باشد، شکل گرفته است. [۲۲]

مطالعات موسسه آب دانشگاه تهران نشان داد که اگر سد گتوند ساخته نشده و در نتیجه نمک های داخل سازند گچساران در آب حل نشده بود، کیفیت آب رودخانه کارون در محور سد گتوند ۲۵ درصد بهبود می یافت. در این گزارش به دو‌ اشتباه ملی در گزارش اشاره شده است: «تعیین محور سد بدون انجام مطالعات کیفیت آب» و «آبگیری سد با وجود‌ مخالفت رسمی سازمان محیط‌زیست و‌ نامه سازمان بازرسی کشور». [۸]

از سوی دیگر طبق آمار اعلام شده از سوی وزارت نیرو، وضعیت شوری کارون در اثر ساخت سد گتوند تاثیر منفی نپذیرفته است. سازندگان سد و برخی مقالات که بر مبنای آمارهای رسمی دولتی تهیه شده‌اند بیان کرده‌اند که این سد هیچ تأثیری بر افزایش شوری آب کارون نگذاشته و اهداف مدلسازی پیش‌بینی آینده سد در مورد کنترل کیفیت آب خروجی بهتر از پیش‌بینی طرح محقق شده‌اند.[۲۳][۸][۲۴][۲۵][۱۵][۲۶][نیازمند بازبینی منبع] مشکات، زمین‌شناس شرکت مهاب قدس و عضو تیم تهیه‌کننده نقشه زمین‌شناسی سد می‌گوید نتایج بعد از ساخت از مدل‌های انجام شده برای این طرح بهتر بود و EC آب رهاسازی شده در ۱۰ سال اول بهره‌برداری همواره به‌صورت ثابت طبق طرح مدیریت شد.[۱۵][۱۶]

 
نمودار تغییرات کیفیت شوری آب رود کارون در محل ایستگاه اندازه‌گیری گتوند (طبق داده‌های وزارت نیرو)
 
نتایج بررسی تغییر روند دبی آب ایستگاه هیدرومتری گتوند (طبق داده‌های وزارت نیرو) [۲۳]

همچنین بر اساس مطالعات مؤسسه آب دانشگاه تهران، در صورت عدم احداث سد گتوند متوسط شاخص کیفیت آب (TDS) در شهر گتوند ۷۳۲ می‌بود. اما پس از حدود ۱۱ سال از بهره‌برداری این سد، متوسط TDS خروجی سد گتوند از ۶۷۰ کمتر شده‌است یعنی با توجه به توزیع زمانی و فصلی، کیفیت آب پایین دست سد، بهتر از زمان قبل از احداث سد شده‌است.[۲۷] همچنین طبق مقاله‌ای بر مبنای آمار وزارت نیرو[۲۸] بررسی شوری آب از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۵ در محل سد گتوند نشان داد که کیفیت آب در محل سد تنظیمی گتوند تغییر ملموسی نسبت به شرایط قبل از آبگیری نداشته‌است. همچنین با تأیید افزایش شدید املاح در آب رودخانه طی این سالها، آن را به کاهش شدید جریان رودخانه که از سال آبی ۱۳۸۶–۱۳۸۷ یعنی سه سال پیش از آبگیری سد شروع شد و ورودی پساب‌ها نسبت داده‌است.

موضوع پتوی رُسی روی گنبد نمکی ویرایش

عیسی کلانتری، رییس سابق سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید «جای جدید سد انتقادهای بسیاری را با خود همراه کرد؛ زیرا در نزدیکی آن گنبدی نمکی قرار داشت.» وی افزود «شرکت زیرمجموعه وزارت نیرو در دولت احمدی‌نژاد اعلام کرد که روی تپه نمکی نزدیک سد پتوی رسی کشیده می‌شود، تا مشکل حل شود. اما پتوی رسی فایده‌ای نداشت و حالا آب پشت سد به‌حدی شور شده که نمی‌توان برای آن کاری کرد.»[۱۳]

محمدعلی بنی‌هاشمی، عضو هیئت علمی و رئیس وقت موسسه آب دانشگاه تهران و متولی مطالعات علاج بخشی سد گتوند در یادداشتی گفته است: «مشخص بود که این پتوی رسی از اول هم نمیتوانسته به عنوان سازه ای با دوام طراحی شده باشد و‌ طراحان می‌دانستند که تخریب میشود.»[۸]

شرکت در پاسخ بیان کرد که هدف از پتوی رسی که روی گنبد نمکی (معروف به عنبل) جلوگیری از حل شدن توده نمک نبوده و در واقع هدف مدیریت سرعت حل شدن نمک در دریاچه سد بود تا بعد از آبگیری که هنوز حجم آب داخل مخزن کم است، کیفیت آب رهاسازی شده برای پایین دست و کشاورزی مدیریت شود. توده نمکی زیر این پتو نیز بعداً به تدریج حل شد و زمین ۴۰۰ متر از این ۲۵۰۰ متر نشست کرد و بررسی‌های جدید (۱۰ سال بعد از بهره‌برداری) نشان داد که ورود نمک جدیدی بعد از آن رَصَد نشد و برنامه برای نمک حل شده در کف سد هم رهاسازی آن همراه سیلاب‌ها در هر سال است.[نیازمند منبع]

از کار افتادن توربین‌ها به دلیل شوری ویرایش

شرکت مهندس مشاور مهاب قدس ضمن رد شایعه از کار افتادن توربین‌های سد به دلیل شوری بیان کرد که چهار توربین نوع فرانسیس سد گتوند به خوبی کار کرده‌اند، چرا که آب خروجی نیروگاه با Ec حدود ۵۰۰ تا ۸۰۰ میکرو ماوس (بسته به فصل) می‌باشد؛ لذا این کیفیت آب نزدیک به شرایط آب معدنی است و تا به امروز (مرداد ۱۴۰۱) توربین‌ها بدون هیچ مشکلی کار کرده‌اند.[۱۵][۲۹]

رضازاده، مدیرعامل وقت شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران هم، دغدغه‌های فعالان محیط زیست را با عنوان «اعلام نگرانی برخی محافل» تعبیر کرد و گفت: «ما با یک ضریب اطمینان بالاتر از حد لازم فعالیت‌های کنترلی را با ایجاد پوششی روی این سازه و نیز با پر کردن حفره‌هایی که حتی فاصله زیادی هم از مخزن دارند، انجام می‌دهیم».[۳۰]

نظرات دیگر در مورد مسائل زیست‌محیطی سد ویرایش

 
دریاچه سد گتوند و پروژه جانبی پل کابلی لالی بر روی آن

شوری آب این رودخانه طی سالیان گذشته پیش از آبگیری، روندی نوسانی را در طی سال تجریه می‌کرده‌است. به‌طور متوسط آب شیرین با کیفیت EC بین ۷۰۰ تا ۲۷۰۰ با متوسط (شوری) ۹۰۰ میلی‌موس در آن جریان داشت و با آبگیری سد گتوند نمک موجود در رگه‌های نمکی پشت مخزن سد شروع به حل شدن در مخزن سد نمود. مقدار انحلال نمک در مخزن سد گتوند در سال ۱۳۹۱ به بیشینه ۶ میلیون تن رسید. این روند به تدریج کاهش یافته و در طی سال ۱۳۹۶ به ۲ میلیون تن کاهش داشته‌است. طی ۵ سال اول پس از آبگیری سد، حدود ۲۴ میلیون تن نمک در مخزن سد حل شده‌است که از این میزان ۱۷ میلیون تن از این سد خارج شده و وارد کارون شده‌است و هفت میلیون تن، نمکی است که در مخزن سد وجود دارد.[۳۱]

با حل شدن تدریجی رخنمون‌های نمک در سطح مواجه شده با آب مخزن در سال‌های اولیه (سال‌های ۹۱ تا ۹۵) لابه از مواد نامحلول باقی می‌ماند که روی نمک‌های زیرین را پوشانده‌است. در گذشته که لابه آب مخزن وجود نداشت، این لابه‌های مواد نامحلول در آب به همراه آب رودخانه و در طی بارش‌های جوی شسته شده و سبب نمایان شدن لایه‌های جدید نمک می‌شد، اما در حال حاضر به دلیل سکون آب مخزن سد امکان نمایان شدن رخنمون‌های جدید نمک وجود ندارد و این خود باعث بهبود چشمگیر کیفیت آب حتی نسبت به سال‌های پیش از آبگیری سد شده‌است.

کیفیت آب رودخانه کارون از سد شهید عباسپور به پایین دست حتی قبل از احداث سد گتوند نیز متأثر از سازند گچساران بوده‌است، به طوری که رودخانه کارون در مسیر خود، شش نقطه سازند گچساران را که حاوی میان لایه‌های نمکی است قطع می‌کند و رودخانه کارون به‌طور مدام میان لایه‌های نمکی را می‌شوید و کیفیت آب رودخانه را تغییر می‌دهد. به گونه‌ای که کیفیت آب رودخانه کارون قبل از آبگیری سد گتوند در دامنه ۲۷۰۰–۵۰۰ میکرو ماوس بر سانتی‌متر نوسان داشته‌است. با این حال طبق مستندات موجود پس از آبگیری سد گتوند تنها یکبار EC آب خروجی از سد گتوند به مرز ۱۹۰۰ رسیده‌است به بیان دقیق تر حتی اگر از سد گتوند آب مقطر(EC صفر) نیز وارد رودخانه کارون شود به دلیل آلاینده‌های مجتمع‌های صنعتی بعد از سد گتوند، شوری آب در مقطع شهر اهواز به ۲۰۰۰ و در مقطع شهر خرمشهر به ۴۰۰۰ می‌رسد. براساس مطالعه‌های صورت گرفته دلیل اصلی شوری رودخانه کارون و البته آن هم بعد از سد گتوند، مجموعه‌های کشت و صنعت‌های نیشکر و صنایع وابسته به آن و نیز سایر آلوده کننده‌هایی هستند که آب را با کیفیت خوب از رودخانه می‌گیرند و از آنجا که زهکش‌های آنها بدون هیچ گونه تصفیه‌ای، به رودخانه کارون می‌ریزد املاح را به آب رودخانه می‌افزایند، صرف نظر از اینکه پساب فاضلاب خام شوش و اندیمشک نیز که پالایش نشده‌اند به کارون می‌ریزند و کیفیت آب را نامطلوب تر می‌کنند.[۳۲]

به گفته مهدی قمشی رئیس دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز «خروجی (آب) از سال ۱۳۹۴ بهبود داشته به این دلیل که در بهره‌برداری از سد کنترل صورت گرفته و این امر به گونه است که از لایه‌های پایین سد خروجی انجام نمی‌شود و انتقال آب به بیرون از طریق لایه‌های بالا صورت می‌گیرد و تنها در بعضی اوقات شوری را از سد خارج می‌کنند. اما در حقیقت اگر بخواهیم بدانیم که چقدر از شوری کارون در منطقه اهواز مربوط به سد گتوند است اعتقاد دارم که ۱۲ درصد از افزایش آن برابر با ۲۹۰ میکروموس متعلق به این سد است».[۳۳]

طبق برآورد اولیه هزینه‌های اجرای پروژه سد و پروژه‌های جانبی بالغ بر ۲۰۶۴/۳ میلیارد ریال بوده که از طریق منابع منابع عمومی، تسهیلات خارجی (فاینانس، وام و…)، سایر منابع (منابع داخلی، تسهیلات بانکی داخلی، اوراق مشارکت و…) تأمین گردیده‌است. نسبت فایده به هزینه (B/C) برابر ۲/۲ و نرخ بازگشت داخلی آن ۲۲ درصد می‌باشد. منافع حاصل از تولید برق متعلق به این طرح طی برآورد اولیه، درآمد سالانه بالغ بر ۴۰۳۸ میلیارد ریال (بر حسب هر کیلووات ساعت ۹۵۰ ریال) را بالغ می‌شود. به علاوه صرفه‌جویی حاصل از عدم مصرف سوخت‌های فسیلی در تولید برق سالانه ۱۷۵۹ میلیارد ریال و صرفه‌جویی حاصل از عدم تولید آلاینده‌ها در تولید برق سالانه ۶۸۸ میلیارد ریال منافع به همراه خواهد داشت.

ویژگی‌های طرح ویرایش

  • بلندترین سد خاکی کشور
  • دارای بزرگ‌ترین مخزن آبی بر روی رودخانه کارون
  • دارای بیشترین میزان تولید انرژی برق آبی در میان نیروگاه‌های آبی کشور
  • دارای بزرگ‌ترین تونل‌های انحراف و آب‌رسان کشور از لحاظ طول و سطح مقطع
  • دارای سیستم آب‌بندی ترکیبی دیوار و پرده آب‌بند[۵]
  • احداث یک دستگاه پل روی رودخانه کارون داخل کارگاه و یک مسیر جایگزین بانضمام پل کابلی بزرگ لالی جهت تردد وسائل نقلیه و عبور لوله‌های نفت و گاز
  • احداث پل بر روی رودخانه کارون جهت تسهیل عبور و مرور مردم شهر گتوند
  • طرح افزایش ارتفاع سد تنظیمی گتوند
  • بهسازی بخشی از معابر شهری و روستایی منطقه[۵]

طرح سد و نیروگاه گتوند علیا در زمان ساخت و اجرا با به‌کارگیری نیروهای بومی تأثیر مهمی در اشتغال‌زائی در منطقه داشته و به‌طور مستقیم و می‌تواند در پیک کاری حدود ۱۰۰۰۰ نفر نیروی انسانی را مشغول به‌کار کند. همچنین با اجرای این طرح ظرفیت برق کشور به میزان ۲۰۰۰ مگاوات افزایش قابل ملاحظه‌ای خواهد یافت که این افزایش ظرفیت می‌تواند در تأمین برق صنعتی و خانگی کشور مؤثر واقع شود. علاوه بر آن منبع مهمی از نظر ذخیره آب ایجاد خواهد شد که حدود ۴/۵ میلیارد متر مکعب حجم این منبع تأثیر فوق‌العاده‌ای بر رشد صنایع مرتبط با آب به ویژه پرورش آبزیان و آب‌رسانی به زمین‌های کشاورزی و به‌طور غیر مستقیم با ایجاد جاذبه‌های طبیعی نقش عمده‌ای را در جذب گردشگران به منطقه ایفا خواهد نمود. در مجموع مهم‌ترین موارد تأثیرها اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی:

  • افزایش پتانسیل برق کشور
  • رشد صنعت و تکنولوژی انرژی برق‌آبی
  • افزایش قدرت عمل و ارتقاء مشاوران و پیمانکاران داخلی
  • فعال کردن کارخانه‌های سازنده تجهیزات انرژی
  • ارتقاء جایگاه بین‌المللی کشور از طریق ارتقاء صنعت برق آبی
  • ایجاد منبع بزرگ آبی جهت استفاده و بهره‌برداری‌های مختلف از قبیل تأمین آب آشامیدنی، آبیاری زمین‌های کشاورزی، گسترش صنعت ماهیگیری و …
  • ایجاد اطمینان در زمین‌های پائین‌دست و کنترل آب رودخانه
  • اشتغال‌زائی
  • محرومیت‌زدائی غیر مستقیم از طریق رشد منابع برق کشور
  • ایجاد جاذبه‌های گردشگری

سازند گچساران در دریاچه سد ویرایش

سازند گچساران متشکل از گچ، نمک، انیدریت، مارن‌های رنگارنگ، سنگ آهک، شیل بیتومین دار و ترکیبات سیلویت است. رودخانه کارون از محل سد مسجد سلیمان تا محل سد تنظیمی گتوند در ۶ نقطه سازند گچساران را قطع می‌کند. بخشی از سازند گچساران که لنزهای نمکی در سطح دیده می‌شود بخش بیرون زدگی عنبل است که در حدود ۴ تا ۴٫۵ کیلومتر بالاتر از محور سد گتوند در حاشیه دریاچه سد قرار دارد.[۳۴]

نگارخانه ویرایش

اطلاعات فنی ویرایش

مشخصات کلی نیروگاه
نوع نیروگاه روزمینی
انرژی متوسط سالیانه ۴۵۰۰ گیگاوات ساعت
ظرفیت نیروگاه ۲۰۰۰ مگاوات
ابعاد نیروگاه ارتفاع ۶۰ متر
عرض ۵۰ متر
طول ۲۰۰ متر
تعداد واحد ۸ واحد ۲۵۰ مگاواتی
حجم حفاری ۳ میلیون متر مکعب
حجم بتن‌ریزی ۳۰۰هزار متر مکعب
مشخصات توربین
نوع توربین فرانسیس با محور عمودی
سرعت چرخش ۱۸۷/۵ دور در دقیقه
حداکثر راندمان توربین در حد نرمال ۹۶٪
هد نرمال بهره‌برداری ۱۴۱ متر
قدرت تولیدی در هد نرمال ۲۵۴ مگاوات
دبی طراحی برای هر واحد ۱۹۳ متر مکعب در ثانیه
وزن قطعات گردان هر واحد ۵۰۰ تن
مشخصات شیر ورودی نیروگاه
نوع پروانه‌ای
قطر ۵/۶ به ۵/۳ متر
تعداد ۴ دستگاه (بدون احتساب طرح توسعه)
وزن کل قطعات ۲۰۴ تن
مشخصات جرثقیل اصلی نیروگاه
نوع سقفی
تعداد ۲ دستگاه
دهانه ۲۵ متر
ظرفیت ۳۰۰ تن
مشخصات ژنراتور
نوع سنکرون با محور عمودی
تعداد ۴ دستگاه (بدون احتساب طرح توسعه)
وزن قطعات گردان هر واحد ۵۴۷ تن
ولتاژ نامی ۱۵/۷۵ کیلوولت
قدرت خروجی نامی (هر واحد) MVA ۲۷۸
قدرت خروجی حداکثر (هر واحد) MVA ۲۹۷/۵
فرکانس نامی ۵۰ هرتز
تعداد قطب‌ها ۳۲
مشخصات ترانسفورماتور اصلی (بدون احتساب طرح توسعه)
تعداد ۱۳ دستگاه
(۱۲ دستگاه اصلی و یک دستگاه یدکی)
نوع تک فاز
قدرت نامی ۱۰۰ مگاولت آمپر (تک فاز)
ولتاژ نامی اولیه KV ۱۵/۷
ولتاژ نامی ثانویه KV ۴۱۰
سیستم خنککننده OFWF
خروجی نیروگاه
تعداد دریچه‌ها ۴ عدد (بدون احتساب طرح توسعه)
ابعاد عرض ۸/۵ متر
ارتفاع ۵ متر
وزن هر دریچه و قطعات مدفون ۱۰۰ تن
ظرفیت جرثقیل ۳۰ تن
ارتفاع بالابری جرثقیل ۴۰ متر
پانویس[۵]

جستارهای وابسته ویرایش

منابع ویرایش

  1. احمدی‌نژاد برای دومین بار سد و نیروگاه گتوند را افتتاح کرد بایگانی‌شده در ۲ آوریل ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine مشرق نیوز
  2. افتتاح سد و نیروگاه گتوند بالا ؛ فردا بایگانی‌شده در ۲ آوریل ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine پایگاه اطلاع‌رسانی دولت
  3. یادکرد خالی (کمک)
  4. «وبگاه شرکت مهندسی سپاسد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۸ نوامبر ۲۰۱۹.
  5. ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ کتابچه معرفی طرح‌های شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران. تهران: روابط عمومی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران. ۱۳۹۱.
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ «وبگاه شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ ژوئن ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۱ ژوئن ۲۰۰۸.
  7. TABNAK، تابناک | (۱۳۹۰-۰۹-۲۴). «همه چیز درباره سد گتوند». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۳-۱۳.
  8. ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ ۸٫۴ «شفاف سازی مهم رئیس مؤسسه آب دانشگاه تهران در خصوص سد گتوند- اخبار نفت و انرژی - اخبار اقتصادی تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ فوریه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۹.
  9. «نیروگاه گتوند - سامانه صبا (صنایع بالادستی ایران)». infosaba.com (به Persian). بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مارس ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۳-۰۶.
  10. «گُتوند؛ افتخار ایران ـ 1| سدی با 4 دهه سابقه مطالعاتی/ اجماع نظر متخصصان برتر جهان بر ساخت سد گتوند در محل فعلی+ فیلم- اخبار نفت و انرژی - اخبار اقتصادی تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مارس ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۳-۰۶.
  11. «نمک موضوعی چالشی برای ساخت سد گتوند علیا/ آب کارون شورتر می‌شود». پایگاه اطلاع‌رسانی خدمات مهندسی و صنایع برق و آب. ۲۱ مهر ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱ تیر ۱۳۹۰.
  12. «بهار نیوز - شور و شیرین سد گُتوند - نسخه قابل چاپ». www.baharnews.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مارس ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۳-۰۶.
  13. ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ «سد گتوند، روی دست ایران مانده‌است». الف. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۶.
  14. «سایه سنگین آب شور بر فعالیت توربین‌ها». فرصت‌نت. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ آوریل ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۹ آوریل ۲۰۲۳.
  15. ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ ۱۵٫۳ «نقش سد گتوند در شوری آب کارون». تین نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ فوریه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۹.
  16. ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ بررسی سد گتوند افتخار ملی یا فاجعه مدیریتی با حضور سازندگان سد در کلاب کافه خبر, archived from the original on 5 September 2022, retrieved 2022-09-05
  17. TABNAK، تابناک | (۱۳۹۰-۰۳-۰۸). «آبگیری سد گتوند برای افتتاح زودهنگام! +تصاویر». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۳-۰۲.
  18. «رییس دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران: آبگیری سد گتوند شوری کارون را تا ده برابر افزایش خواهد داد». trt. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ مارس ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۹.
  19. «ندرخانلو و‌همکاران. بررسی و و‌مدل‌سازی ‌چالش‌ سد‌ گتوند ‌علیا‌ (هیدرودینامیک ‌و‌ شوری ‌مخزن)‌‌ و‌ ارائه ‌راهکارهای‌ مدیریتی». sid. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ مارس ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۹.
  20. «سد گتوند مثل یک بمب ساعتی عمل خواهد کرد». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ مارس ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۳-۰۶.
  21. «سد گتوند کارخانه شورابه سازی». روزنامه کیهان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ مارس ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۳-۰۶.
  22. «شوری تب شوشتر از زمان راه اندازی سد گتوند». زیست آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ آوریل ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۳-۰۶.
  23. ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ شطی, صفورا; آخوندعلی, علی محمد (2019-09-10). "تاثیرات آبگیری سد گتوند علیا بر کیفیت آب رودخانه کارون". نشریه سد و نیروگاه برق آبی. 6 (21): 26–36. Archived from the original on 2 March 2023. Retrieved 2 March 2023.
  24. «روزنامه خراسان: 200 کیلومتر تعقیب آب کارون از گتوند تا اهواز». www.pishkhan.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ فوریه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۱۸.
  25. «گزارشی تخصصی دربارهٔ سد گتوند/ عاملان اصلی آلودگی و شوری کارون، پشت سازه سد سنگر گرفته‌اند!». دولت بهار. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ فوریه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۹.
  26. «سد گتوند تأثیری بر افت کیفیت آب رودخانه کارون ندارد/ عاملان اصلی شوری رودخانه کارون در پشت سازه سد گتوند سنگر گرفتند!». snn.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ فوریه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۹.
  27. «نیروگاه سد گتوند از شایعه زنگ‌زدگی توربین‌ها تا نیروگاه رکوردار تولید انرژی پاک». خبرگزاری برنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ فوریه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۱۸.
  28. شطی, صفورا; آخوندعلی, علی محمد (1398-12-03). "تاثیرات آبگیری سد گتوند علیا بر کیفیت آب رودخانه کارون" (PDF). فصلنامه سد و نیروگاه برقابی ایران (به Farsi). 6 (21). {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (link)
  29. «نیروگاه سد گتوند از شایعه زنگ‌زدگی توربین‌ها تا نیروگاه رکوردار تولید انرژی پاک». خبرگزاری برنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ فوریه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۱۸.
  30. «آبگیری سد گتوند برای افتتاح زودهنگام! +تصاویر». تابناک. دریافت‌شده در ۲۳ مرداد ۱۳۹۵.
  31. «سد گتوند، کارخانه شورابه سازی (گزارش از دور و نزدیک)». کیهان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژوئیه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۳ مرداد ۱۳۹۵.
  32. «واقعیت سد گتوند چیست؟». اقتصاد نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ مارس ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۲-۰۴.
  33. «توده نمکی در پشت سد گتوند به ۱۰ میلیون تن رسید». www.tabnak.ir. تابناک. ۲۷ آذر ۱۳۹۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۱۶.
  34. «گتوند؛ فاجعه یا افتخار ملی/ وجود کوه‌های نمکی در مخزن سد گتوند، شایعه یا واقعیت؟!». www.iscanews.ir. ۲۰۱۸-۰۶-۱۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ فوریه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۱۸.

پیوند به بیرون ویرایش