محمود شبستری
سعدالدّین محمود بن امین‌الدّین عبدالکریم بن یحیی شبستری (معروف به شیخ محمود شبستری) یکی از عارفان و شاعران سدهٔ هشتم هجری‌ست.[۱] با توجه به مطالب مندرج در کتاب روضات الجنان جلد ۲، وی معاصر شیخ بابا ابی شبستری (متوفی به سال ۷۴۰) بوده و در همان سال فوت نموده، لذا سن شیخ محمود شبستری در زمان فوت باید ۵۲ یا ۵۳ بوده باشد.[۲] وی از مشاعر عرفای ایران است و بیشتر شهرت او به خاطر اثر معروفش گلشن راز است.[۳]
| شیخ محمود شبستری (سعدالدّین محمود بن امین‌الدّین عبدالکریم بن یحیی شبستری) | |
|---|---|
| زادهٔ | ۶۸۷ هجری قمری شبستر |
| درگذشت | ۷۴۰هجری قمری (۵۳ سالگی) |
| آرامگاه | شبستر |
| محل زندگی | شبستر و تبریز |
| ملیت | ایرانی |
| نژاد | ایرانیت [۱] |
| استاد | امین‌الدین و بهاءالدین یعقوب تبریزی |
| شناخته‌شده برای | عارف و شاعر |
| آثار | گلشن راز، حق‌الیقین، شاهدنامه |
| مکتب | تصوف و عرفان |
سال تولّد او را گوناگون و از جمله ۶۶۷ هجری خورشیدی مطابق با ۱۲۸۸ میلادی دانسته‌اند. محل تولّد این عارف نام‌آور قصبهٔ [شبستر] در نزدیکی شهر [تبریز] است.
در اوائل زندگیش، تبریز بروز و غلبهٔ قدرت [مغول‌ها] را شاهد بود.وی در اواسط زندگی به [کرمان] رفت و در آنجا ازدواج نمود و حاصل این ازدواج یک پسر بود.
وی به دقایق حکمت عرفان نظری واقف و به فتوحات مکّیه و [فصوص الحکم] [محی الدین ابن العربی] احاطه داشت. وی به جستجوی شمس خود پرداخت و به‌طوری که خود در گلشن راز بیان می‌دارد، شیخ و پیرش، امین الدّین بوده‌است:
در کتاب [دویست سخنور] درباره او چنین آمده است: محمود، معروف به شیخ محمود شبستری، ملقّب به سعدالدین، فرزند عبدالکریم امین الدین، از مشاهیر شعرا و مشایخ عرفای آذربایجان است» که از عارفان قرن هشتم هجری و شاعران متوسط پارسی گوی به شمار می آید. او در سال ۶۸۷ هجری در زمان [گیخاتوخان]، در قصبه [شبستر]، واقع در دوازده فرسخی تبریز چشم به جهان گشود.
به سبب جامعیتی که شیخ شبستری در علوم معقول و منقول کسب کرده بود به زودی شهرت و مرجعیت یافته با مشاهیر عصر خود ارتباط برقرار نمود. او سفرهایی به شهرهای ایران و خارج از ایران کرده بود. چندی نیز در کرمان اقامت گزید و در آن جا بود که ازدواج نمود و اولاد و احفادش در آن سامان باقی ماندند و طایفه‌ای به نام [خواجگان] را بنا نهادند.
وفات
ذبیح الله صفا می‌نویسد: در تاریخ وفات شیخ اختلاف نظر وجود دارد و عدّه‌ای سال ۷۱۸ و عدّه‌ای دیگر ۷۱۹ و بعضی ۷۲۰ را تاریخ فوت او بیان کرده‌اند که در این میان تاریخ ۷۲۰هـ .ق صحیح‌تر و مقبول‌تر است و حتّی بر سنگ مزار او نیز ثبت شده است و در آن جا ذکر شده که او در زمان وفات سی و سه ساله بوده است. مقبره ی شیخ در قصبة شبستر باقی و زیارتگاه اهل دل است و او در آن مقبره در کنار استادش شیخ بهاءالدین یعقوب در خاک آرمیده است.[۴]
آثار
آثار وی را می‌توان به دو دسته منظوم و منثور بخش کرد
آثار منظوم
آثار منثور
- حقّ‌الیقین
- مرآةالمحقّقین
- شاهد (یا شاهدنامه)
گلشن راز
مقالهٔ اصلی: گلشن راز
مثنوی گلشن راز مهم‌ترین و مشهورترین اثر منظوم محمود شبستری است که در بردارندهٔ اندیشه‌های عرفانی وی و حدود هزار بیت می‌باشد. با وجود حجم اندکش، این کتاب یکی از یادگارهای پرارزش و بلندنام ادبیات عرفانی کهن فارسی است، که در آن بیان مفاهیم صوفیانه با شور، شوق، و روانی ویژه‌ای همراه گردیده‌است. مطابق شیوهٔ معمول عطار و مولانا، در این‌جا نیز، از حکایات و تمثیلات برای بیان و عرضهٔ مؤثّر معانی عرفانی و حکمی استفاده شده‌است.[۵]
شبستری این مثنوی را در پاسخ به پرسش‌های امیر حسینی هروی سروده‌است. در هفدهم ماه شوال سال ۷۱۷ فرستاده‌ای از خراسان مشکلات و مسائل مربوط به فهم و تبیین پاره‌ای از رموز و اشارات عرفانی را در قالب نامه‌ای منظوم در مجلسی با حضور شبستری می‌خواند.[۶]
این اثر تا کنون به دفعات چاپ گردیده‌است. یکی از موثق‌ترین نسخه‌های چاپ شده به کوشش دکتر جواد نوربخش می‌باشد که براساس ۸ نسخه خطی و ۲ نسخه چاپی معتبر تصحیح و منتشر گردیده‌است.[۳]
این کتاب، تا کنون، به زبان‌های ترکی، آلمانی، فرانسوی، انگلیسی، و نیز اردو ترجمه شده‌است.
شرح‌های بر گلشن راز
عارفانی شروح مفصلی بر «گلشن راز» نگاشته‌اند از آن جمله:[۳]فرانسوی
- منظومه غنچه باز در شرح گلشن راز جلال الدین علی میر ابوالفضل عنقا عارف قرن سیزدهم هجری
- شرح کمال الدین حسینی اردبیلی (الهی) معاصر شاه اسماعیل اول
- نسایم گلشن از شاه داعی الی الله
- شرح لاهیجی از محمد بن یحیی لاهیجی
- شرح مظفرالدین علی شیرازی
- شرح منسوب به عبدالرحمن جامی
- شرح ادریس بن حسام الدین بدیعی
- شرح شیخ بابا نعمت‌الله بن محمود نخجوانی
- شرح حاج میرزا ابراهیم شریعتمدار سبزواری
- شرح قاضی میر حسین یزدی
- شرح منظوم اسیری
- شرح حسام الدین علی بدلیسی (پدر ادریس بدلیسی نویسندهٔ کتاب هشت بهشت)
- شرح حسین الهی قمشه ای : انتشارات علمی و فرهنگی (۱۳۷۷)
سعادت نامه
مقالهٔ اصلی
.[۱]
سایر آثار
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز، تألیف شمس‌الدّین محمّد لاهیجی (۹۱۲ هجری قمری)، با مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّد رضا برزگر خالقی، و عفّت کرباسی، انتشارات روزبه، تهران، بهار ۱۳۷۸
- ↑ حافظ حسین کربلائی (ابن الکربلائی)، روضات الجنان، تصحیح جعفر سلطان القرائی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران ۱۳۴۹ شمسی
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ گلشن راز، شیخ محمود شبستری، به کوشش و مقدمه و حواشی و تعلیقات دکتر جواد نوربخش، چاپ دوم، انتشارات یلدا قلم، تهران ۱۳۸۲ شابک: ۵-۳۶-۵۷۴۵-۹۶۴
- ↑ تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، بخش دوم، ص۷۶۴
- ↑ صفحهٔ پنج، مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز
- ↑ صفحهٔ پنج، مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز
منابع
- براون، ادوارد، تاریخ ادبیات (از سعدی تا فردوسی) نیمه دوم، مترجم: غلامحسین صدری افشار، تهران: انتشارات مروارید، ۱۳۶۶
- لاهیجی، محمد. مفاتیح الاعجازفی شرح گلشن راز با مقدمه کیوان سمیعی. تهران: انتشارات سعدی ۱۳۷۱
- صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: انتشارات فردوس، تهران، ۱۳۷۱
- نظمی تبریزی، علي، دویست سخنور (تذکره الشعرای منظوم و منثور)، تهران: انتشارات سروش، ۱۳۷۸
جستارهای وابسته
| مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به محمود شبستری در ویکیگفتاورد موجود است. |