عبیدالله بن زیاد
عبیدالله بن زیاد بن ابیه مشهور به ابن مرجانه یا ابن زیاد (۲۸ ه.ق - ۶۷ ه.ق) فرمانده نظامی مشهور امویان و از عوامل اصلی کشته شدن حسین بن علی و همراهانش بود. وی از کنیزی به نام مرجانه زاده شد. برخی ابن زیاد را به طعنه به مادرش منسوب کرده و «ابن مرجانه» خوانده‌اند که اشاره به اتهام ناپاکی تولد عبیدالله دارد و در برخی منابع، به بدنام و زناکار بودن مادر او تصریح شده‌است.
 درهم نقره با نمادهای ساسانی (خط پهلوی، خسرو دوم پرویز و آتشکده) منقوش به نام عبیدالله. | |
| تاریخ درگذشت | اوت ۶۸۶ میلادی |
| کارهای مهم | حاکم کوفه، بصره و خراسان (۶۷۳–۶۸۳) |
| والدین | زیاد بن ابیه |
| دین | اسلام |
پدرش زیاد بن ابیه، از سرداران و حکمرانان اموی بود که در سرکوب شورش‌ها در مناطق اسلامی، به قساوت و بی‌رحمی شهرت داشته‌است. در نسب زیاد بن ابیه نیز اختلاف است و مشخص نیست پدر او کیست. از این رو، وی را ابن ابیه (یعنی پسرِ پدرش) خوانده‌اند. گفته شده ابوسفیان، زیاد را حاصل زنای خود با سمیه، مادر زیاد می‌دانست و بدین رو، معاویه، زیاد را برادر خویش می‌خواند. گفته‌اند که ابن زیاد، بسیار خشن، بی‌رحم و بی پروا بوده و برخی از زندگی‌نامه‌نویسان از او با عنوان «جبّار» یاد کرده‌اند چنان‌که نقل کرده‌اند، در سرکوب خوارج در بصره، خشونتی شگفت‌انگیز از خود نشان داد. عبیدالله والی بصره بود و یزید او را در سال ۶۰ق پس از آشفتگی اوضاع کوفه، با حفظ سمت به امارت این شهر گماشت و سرکوب قیام حسین را به او سپرد. او در سال ۶۵ق نیز قیام توابین را سرکوب کرد. عبیدالله به سبب نقشی که در واقعه کربلا داشت، از شخصیت‌های منفور نزد شیعیان است.
در واقعه کربلاویرایش
عبیدالله بن زیاد بکر بن حمران احمری را مأمور دستگیری و به قتل رساندن مسلم بن عقیل در کوفه نمود و پس از آن فرمان قتل حسین بن علی و یاران او و اسارت اهل بیت او را به عمر بن سعد که فرمانده سپاه کوفه در کربلا بود داد.
او از کسانی است که در زیارت عاشورا مورد لعن قرار گرفته‌است:
لعن الله ابن‌مرجانة
و در جایی دیگر:
و لعن الله عبیدالله بن زیاد
کشته شدنویرایش
ابن زیاد پس از مرگ یزید ادعای خلافت کرد و اهل بصره و کوفه را به بیعت فراخواند ولی کوفیان دعوت او را نپذیرفتند و او را از شهر بیرون کردند. وی سپس از بیم انتقام فراری شد و مدتی به شام رفت همزمان با نهضت توابین مأموریت سرکوب توابین را یافت.
در سال ۶۵ هجری با لشکری به جنگ سلیمان بن صرد و سپاه توابین رفت و در نبرد عین الورده آنها را شکست داد.
سرانجام در نبرد خازر در روز عاشورای سال ۶۶ یا ۶۷ هجری در جنگ با سپاه مختار ثقفی به فرماندهی ابراهیم بن مالک اشتر در ۵ فرسخی شمال موصل، امویان شکست خوردند و عبیدالله بن زیاد کشته شد. ابراهیم اشتر نیز طبق توافقش با مختار، حکومت موصل را بدست گرفت.[۲]