قلم (رایانه)

به مجموعه‌ای از یک الفبایِ کامل و هم‌خانواده، با حالت‌های مختلفِ حروف و دیگر کارکترهایِ (اعداد و علائمِ) موردِ نیازِ حروفچینی، قلمِ رایانه‌ای و در انگلیسی تایپ‌فیس (به انگلیسی: Typeface) گفته می‌شود. از سویِ دیگر، به هر یک از حالت‌ها و اجزایِ این مجموعه که شاملِ حروف، اعداد و دیگر علائمِ نگارشی می‌باشند، فونت (به فرانسوی: fonte) (به انگلیسی: font خوانده می‌شود: فانت /fɑ:nt/) می‌گویند.

امروزه در محافلِ عمومی و با توجه به حروفچینیِ جدید و نوری، واژه‌یِ فونت نسبت به تایپ‌فیس، رواجِ بیشتری یافته‌است. می‌توان گفت، مجموعه‌یِ حرف‌هایی که با رابطه‌هایِ گرافیکی تصویرِ نوشتاریِ یک زبان را نشان می‌دهند، قلمِ رایانه‌ای نامیده می‌شود که گاه در فارسی نیز، به پیروی از انگلیسی، آن را فونت می‌خوانند.

هم در حروف‌چینی سنتی و هم در کاربرد مدرن واژه فونت برای اشاره به مکانیسم طراحی تایپ‌فیس به کار می‌رود. در حروف‌چینی سنتی فونت از جنس چوب یا فلز ساخته می‌شد، امروزه فونت یک فایل دیجیتال است.

تفاوتِ فونت‌هایِ سنتی با فونتِ دیجیتال

فونت در چاپِ سنتی عموماً از قطعه‌هایِ فلزی(سربی) ساخته می‌شد. به این صورت که سربِ گداخته را در قالبهایی که به شکلِ حرفهایِ الفبا بود، (و گاهی شکل‌هایِ دوحروفی مانندِ: "لا" یا بیشتر مانندِ:"ریال" و "الله" و نیز دیگر نشانه‌هایی که در نوشتن به‌کارمی‌روند، همچون "، :، [، * و $،) ریخته‌گری می‌کردند. فونت در فضایِ دیجیتال گونه‌یی نرم‌افزار است. در این نرم‌افزار حرفها و دیگر نشانه‌هایِ نوشتاری را به شکلِ مجموعه‌یی از کاراکترها (بُرداری یا غیرِبرداری) به وسیله‌یِ برنامه‌هایی مانندِ FontCreator یا Fontlab Studio یا font forge طراحی می‌کنند.

طراحی قلم

طراحیِ قلم یا فونت برخلافِ طراحیِ نشانه یا پوستر که معمولاً به‌طورِ انفرادی صورت‌می‌گیرد، کاری گروهی و بسیار فنی و پیچیده می‌باشد. به همین جهت اساتیدِ کارکشته و اهلِ‌فن، برایِ طراحیِ قلم، ۵سال هنر و فلسفه‌یِ شرق، ۵سال هنر و فلسفه‌یِ غرب، ۵سال خوشنویسی و ۶سال آشنایی با تکنولوژی (بویژه دیجیتال) را ضروری دانسته اند.

قلم‌های پرکاربرد

قلم‌هایِ زیر برایِ چاپ و نمایشِ اینترنتی پرکاربردترین‌ها هستند:

عربی

Ahsa, Andalus, Arabic_transparant, Badr, Buryidah, Dammam, Hada, Kharj, Koufi, Naskh

فارسی

برای چاپ :

Irannastaliq, Lotus, Mitra, Nazanin, Traffic, Yaghut, Zar, Homa, Titr

برای صفحه نمایش :

Tahoma, IranSans, Yekan, Koodak

بر پایهٔ موضوع کتاب بهتر است از فونت‌هایی که متناسب با موضوع باشند استفاده کنیم که تعدادی از موضوع‌ها به شرح زیر است:

موضوع کتاب	جمع‌شوندگی (Tracking)	اندازه در عنوان (Leading)	اندازه در متن (Point)	فونت پیشنهادی
رمان و داستان- نمایشنامه فیلمنامه	۱۰-	۱۸٫۵	۱۴	میترا، نازنین، ایران‌سنس
کودک و نوجوان	۱۵-	۱۶	۱۳	رویا، یکان، کودک
پژوهشی و نظری	۱۰- تا ۲۰-	۱۸	۱۴	لوتوس، بدر، نازنین، زر
شعر	۱۰- تا ۱۵-	۱۸	۱۴	لیلا،نستعلیق
قطع جیبی	۱۰-	۱۵	۱۲	میترا، نازنین

انگلیسی

Arial, Bookman, Century, Comic, Courier, Impact, Modern, Time New Roman

تغییرِ نحوه‌یِ نمایشِ فونت‌ها: پُررنگ یا ضخیم (Bold):برایِ درشت‌نمایی (درشت) ایتالیک (Italic):برایِ نمایشِ خط به صورتِ کج (منشأ گرفته از برج پیزا که کم‌کم به ایتالیک جا افتاده است) زیرخط (Underline):برایِ برجسته‌کردنِ متن با کشیدنِ خطی افقی در زیرِ حرفها

انواع سبک قلم

• نستعلیق
• دست نویس
• تیتر
• بارکد
• سمبل

سریف و سنزسریف

در یک تقسیم بندی می‌توان فونت ها را به دو گروه سریف و سنزسریف تقسیم کرد . سِریف به دسته ای از فونت ها گفته می‌شود که در قسمت‌های پایانی، نقوش هر حرف، یک کشیدگی کوچک قلم وجود دارد . این دسته فونت ها اغلب برای استفاده در چاپ کتاب، مجله و روزنامه کاربرد دارند.

سنزسریف به دسته ای گفته می‌شود که سِریف یا کشیدگی در انتهای حرف خود ندارند و تقریباً وزن خط در تمام سطوح فونت یکسان است. این دسته از فونت ها معمولاً برای نمایش در نمایشگر ها و در آثار دیجیتال مانند صفحات وب ، تصاویر و ... کاربرد دارند.

منابع

• گفتگو با مسعود سپهر؛ بخش یکم
• گفتگو با مسعود سپهر ؛ بخش دوم
• گفتگو با مسعود سپهر؛ بخش پایانی
• تفاوت فونت سریف و سنس سریف چیست