قرض‌الحسنه
| اقتصاد اسلامی |
|
مضاربه • مزارعه |
قرض الحسنه یکی از دستورات دین اسلام است که دقیقاً در مقابل رباء قرار داد. قرض از واژۀ عربی مقراض گرفته شده است که به معنی قیچی است. در اصطلاح، قرض‌الحسنه یعنی مقداری از مال خود را جدا (قیچی کرده) و با احسان و روی خوش و بدون چشم داشت به دیگران دادن است. در قرض‌الحسنه هر گونه زیادی بر قرض موجب ربوی شدن آن می‌شود.
در قرآن کریم و احادیث پیامبر اسلام و ائمه بر اهمیت و ضرورت آن بسیار تأکید شده‌است و یکی از اقدامات در تعدیل اقتصادی و کمک به نیازمندان در جامعه اسلامی است.
قرض الحسنه نوعی قرض است که در آن بهره‌ای در کار نباشد. در تعریف دیگر عقدی است که به موجب آن بانکها (به عنوان قرض‌دهنده) مبلغ معینی را طبق ضوابط مقرر در دستورالعمل ذی‌ربط به اشخاص اعم از حقیقی یا حقوقی (به عنوان قرض گیرنده) به قرض واگذار می‌کنند.
- ساختار حقوقی: مبتنی بر رابطه داین و مدیون
- ماهیت حقوقی: از عقود لازمه
- کاربردها:
- الف) تأمین وسایل و ابزار و سایر امکانات لازم برای ایجاد کار جهت کسانی که فاقد این گونه امکانات باشند.
- ب) تأکید بر افزایش تولید با تأکید بر تولیدات کشاورزی، دامی و صنعتی.
- ج) رفع احتیاجات ضروری.
- محدوده زمانی: در مورد بند الف و ب مدت پنج سال و در خصوص بند ج سه سال.
- کارمزد: در کلیه موارد حداکثر چهار درصد
در قرآنویرایش
عبارت قرض الحسنه در قرآن وارد شده‌است و در مورد قرض‌دادن به خداوند است که قرآن آن را در مورد صدقه به‌کار برده‌است و منظور از آن قرضی است که چند برابر خود نزد خدا ثواب دارد. اما معنای رایجی که اکنون در آن به‌کار برده‌می‌شود قرض بدون ربا است و در قرآن به‌کار نرفته‌است.
ساختارهای اجرایی قرض‌الحسنهویرایش
در حقیقت عملیات قرض الحسنه میان قرض دهنده و قرض گیرنده اتفاق می‌افتد. اما با گسترش جوامع انسانی و تخصصی‌تر شدن کارها، برای اجرای قرض‌الحسنه نیز سازمان‌هایی تشکیل شده‌است. این سازمان‌ها که به صندوق قرض‌الحسنه معرف هستند نقش واسطه‌گری میان قرض دهنده و قرض گیرنده را بر عهده دارد.
در ایران تاریخ مشخصی برای راه‌اندازی اولین صندوق قرض الحسنه بدست نیامده است. اما برآوردهایی از سابقه حدود ۷۰ سال فعالیت صندوقهای قرض الحسنه در ایران حکایت دارد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران این سنت نبوی در ایران گسترش یافت به نحوی که حدود ۵۰۰۰ صندوق قرض الحسنه در کشور فعالیت دارند.
در کشورهای غربی تأمین مالی خرد که در واقع همان وظایف صندوقهای قرض الحسنه است بر عهده بانکها کوچک می‌باشد.
در ایران نیز برخی بانکها به عملیات قرض الحسنه اشتغال دارند.