قره‌قل (گوسفند)
| برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
قره‌قل نام نسل گوسفندی است که داری پوست مرغوب می‌باشد. موهای پوست این گوسفند به‌شکل حلقه حلقه می‌باشد. گوسفند قره‌قل در هوای خشک و دشت‌های کم‌آب توافق داشته در شرایط گرمای ۴۵ درجه سانتی گراد در تابستان و منفی۳۰- درجه در زمستان مقاومت دارد. از سال ۱۴۰۰ قبل میلاد به این سو این حیوان شناخته شده‌است. در زبان ترکی «قره» را سیاه و «قل» له معنای جوی است. در ولایت سرخان دریای ازبکستان شهرکی به نام قره‌قل (سیاه جوی) نامیده می‌شود. در داخل این شهر جوی بزرگی مملو از لوش ولای سیاه در جریان است. به همین لحاظ این شهر را بنام قره‌قل یا سیاه جوی می‌نامند. کنیه این حیوان دراثر تغییرات ژنتیکی در شهرک قره‌قل به دنیا آمده‌است. بعدها نیز به سایر کشورهای آسیای مرکزی افغانستان و ایران کشانیده شده‌است. گسترش اکوزیست این حیوان به همین مناطق محدوداست. پرورش قره قل در کشور آفریقائی نامیبیا نیز صورت می‌گیرد. در قرن ۲۰ توسط ژرمن‌ها غرض تربیه انتقال شده‌است. از پوست این حیوان کلاه پوستین پوستینچه و بالا پوش ساخته می‌شود. این پوست پس از پسته، بزرگترین منبع صادرات افغانستان می‌باشد. درحدود۵۰–۱۶ میلیون دلار ارز از این روش عواید بدست میاًورد. زیاده خریداران این پوست انگلیس، دانمارک و فنلاند و چین می‌باشد. از پوست قره قل ۶ شکل کلاه ساخته می‌شود؛ که هرکدام ان نمایندگی از فرهنگ همان ملت می‌نماید.
- آستراخانی: در روسیه آذربایجان ایران ترکیه به‌شکل مدور قاق و بلند ساخته می‌شود؛ که قات نمی‌شود. ازین کلاه قطعات نظامی نیز استفاده می‌نمود. روس‌ها این کلاه را «کره‌کل پهپاخ» می‌نامند.
- کلاه تقری: در شمال افغانستان و تمام کشورهای آسیای میانه در بین اقوام ترکمن، ازبک، هزاره و تاجیک معمول است. این کلاه به شکل گرد قدکوتاه ساخته می‌شود؛ که بنام کلاه بزکشی نیز یاد می‌شود.
- کلاه قره‌قل: زیاده در افغانستان مروج است. سال‌ها قبلاً کارکنان دولت کلاه قره‌قلی و عوام لنگی می‌پوشیدند. فعلاً صرف در میان عوام وجود دارد. در مرکز شهر کابل بازار است مملو از چندین دکان که صرف دوختن کلاه و بالاپوش قره قل را مینایند. بنام کلاه دوزان یاد می‌شود. در زمان طالبان پوشیدن این کلاه ممنوع شده بود. باید همه لنگی می‌پوشیدند. بدین منظور صارات کم داشت. این نوع کلاه را فعلاً حامد کرزی رئیس‌جمهور سابق افغانستان استفاده می‌نماید.
- قرغیزی: این کلاه به‌شکل مخروطی ساخته می‌شود. درساختن این کلاه نیمه پوست قره‌قل کار می‌شود.
- نیم دایره: در میان مردم روس استفاده دارد. مانند کلاه برژنف. این کلاه قات می‌شود.
- شپو قره‌قل: در اروپا به‌شکل کلاه شپو زنانه ساخته می‌شود.
آش دادن پوستویرایش
مرحله سخت و دشوار این پوست آش‌کاری است. پس ازاینکه بره نوزاد تولد شد به سرعت او را کشته و پوست آن را جدا می‌کنند. دلیل ان اینست که حلقه‌های موی بره بالا نرود. هرقدر موی یا پشم چسپانیده و باز نا شده باشد به همان اندازه قیمتی می‌باشد. دربسیاری موارد قبل از تولد مادر او را قصابی نموده و بره آن را در بطن مادر از بین می‌برند تا جنسیت بهتر را بدست آرند. سپس هر پوست را نمک یا شوره زده به مدت یک روز سربسر می‌مانند تا تارهای پشم خوب بخوابد. روز فردا پوستها را در آفتاب می‌گذارند تا خشک شود. سپس مرحله آش‌کاری آغاز می‌شود. پوست رابرای مدت ۱۸ تا ۲۰ روز نمک و آب جو زده در میان پوست گاو می‌پوشانند. درین مرحله پوست باید مرطوب نگه داشته شود؛ و آب جو را بخاطر نرم نگهداشتن پوست می‌پاشند تا پس از خشک شدن پوست نرم باقی بماند. سپس مرحله خرخره و تک تک شروع می‌شود. پوست را از میان پوست گاو بیرون کشیده تراش‌کاری و می‌شویند و در آفتاب خشک می‌کنند. سپس پوست را می‌تکانند. یعنی با چوپ خورد پوست را می‌کوبند. مقصد از تکاندن بیرون کشیدن پشم‌های جداشده در روی پوست و نرم کردن پوست می‌باشد. سپس قسمت‌های ناقص قیچی می‌شود. پس از قیچی مرحله سورت بندی آغاز می‌شود. درین مرحله شخص خیلی مجرب پوستها را مطابق نورم بین‌المللی سورت بندی نموده در کارتن‌ها غرض صادر آماده می‌شود.
کیفیت پوست قره‌قلویرایش
حلقه‌های مو یا پشم پرگل نازک محکم حلقوی و چسبیده با پوست باشد. رنگ سیاه و کبود پوست قره‌قل قیمت زیادی دارد نسبت به رنگ شتری و خاکستری. یعنی رنگ سیاه درجه اول رنگ کبود درجه دوم رنگ خاکستری درجه سوم و اشتری درجه چهارم قیمت دارد؛ ولی هرکدام ازین رنگ‌ها خود جنسیت‌های مختلف دارد که تغیر در سورت نیز وارد می‌کند. معمولاً بره‌هایی که در بطن مادرند پوست خوبی دارند. بهترین و قیمتی‌ترین پوست را «سور» می‌نامند که پشم روی پوست آن هموار است. از هر ۱۰۰۰بره یک بره پوست سور دارد. مردم شمال افغانستان پوست قره‌قل را «تقر» می‌گویند. از پوستی که مرغوب نباشد برای خود کلاه گرد می‌سازند که بنام کلاه ثقری یاد می‌گردد و مردم جنوب افغانستان آنرا «کلاه بزکشان» می‌گویند. در افغانستان شرکت‌های زیاد صادرکننده پوست وجود دارد. در چوکات شورای وزیران ریاست قره‌قل اداره‌کننده صادرات پوست می‌باشد. در سال ۲۰۰۶ افغانستان توانسته‌است یک میلیون پوست قره‌قل را صادر کند و از آن ۵۰ میلون دلار سود بدست آورد.
جستارهای وابستهویرایش
منابعویرایش
- کتاب شناسنامه افغانستان نوشته بصیر احمد دولت‌آبادی در مورد تربیه و پوست قره‌قل صفحات ۱۰۶–۱۱۰ سال چاپ ۲۰۰۳.
- ویکی‌پدیای انگلیسی
- گوسفند قره‌قل karakul sheep
- کلاه قره‌قلی karakul hat
- کلاه بزکشی Buzkashi hat [File:Buzkashi Game.jpg]
- اعلامیه سازمان حقوق بشر در آمریکا در مورد گوسفند قره‌قل و قتل آن PDF http://www.humanesociety.org/assets/pdfs/fur/karakul_report.pdf
پیوند به بیرونویرایش
معلومات عمومی به ارتباط حیوانات اهلی افغانستان. - گوسفند قره‌قل