ویکی‌پدیا

مردمان هزاره

یکی از گرو‌ه‌های قومی افغانستان

هزاره‌ها یکی از اقوام افغانستان و کشورهای همجوار می‌باشند. گروه‌های اقلیت هزاره‌ها در پاکستان بیشتر در شهر کویته زندگی می‌کنند و همچنان عده‌ای از آن‌ها در ایران زندگی می‌کنند. در افغانستان آنان سومین گروه قومی عمده را تشکیل می‌دهند.[۵][۶] با توجه به منابع مختلف درصد حضور هزاره‌ها در افغانستان حدود ۳۰ درصد نفوس را تشکیل می‌دهد.[۶][۷][۸][۹][۱۰]

هزاره
کل جمعیت
۹ تا ۱۶ میلیون[نیازمند منبع]
مناطق با جمعیت قابل توجه
 افغانستان۱۳٬۵۰۰٬۰۰۰[۱]
 پاکستان۱٬۰۲۰٬۰۰۰[۲][۳]
 ایران۱٬۵۰۰٬۰۰۰
(تخمین ۲۰۱۵)[۲]
 کانادا۳۶٬۳۷۶[۴]
 بریتانیا۲۴٬۳۳۰
 استرالیا۹۰٬۰۰۰
 ایالات متحده آمریکا۲۵٬۳۸۰
۵٬۳۸۰
زبان‌ها
فارسی (گویش هزارگی)
دین
اسلام
گروه‌های قومی مرتبط
مردم ایماق

مناطق هزاره‌نشین در افغانستان به هزارستان معروف است.

زبان

هزاره‌ها به گویش هزارگی که گویشی از زبان فارسی دری است صحبت می‌کنند[۱۱][۱۲] در این گویش تعدادی از واژه‌های ترکی و مغولی موجود است.[۵][۱۳][۱۴][۱۵] گویش هزارگی برخی از ویژگی‌های دستوری دری سدهٔ چهارم و پنجم هجری را در خود حفظ کرده‌است.[۱۶] در گویش هزارگی دو حرف د غلیظ و ت غلیظ نیز وجود دارد که تلفظشان نزدیک به تلفظ آن حروف در پشتو و اردو است. میزان تفاوت در این گویش با فارسی معیار در گویش هزارگی غزنی (جاغوری، مالستان، قره‌باغ، جغتو و ناور..) بسیار زیاد و در گویش هزارگی بامیانی، بهسودی و دایمیردادی کم است.[۱۷] همچنین بسیاری از واژه‌های اوستایی نیز در این لهجه موجود است که به گفته برخی محققان و زبان شناسان، بیش از ۲۵٪ از واژگان این لهجه ریشۀ اوستایی دارند. مثلاً: هزارگی آبست-اوستایی آبستا که هردو به معنی خویشاوند است یا واژه‌های دیگری مثل: ابسو، اِنگهَ، اوته، اوثه، جُنگه، کوور، خسور، تفت، خیرتو، پیتَو، اسپی، گیرو و… برخی از زبان‌شناسان بدون تحقیق و ریشه‌یابی واژه‌ها به روش علمی، به نظریه‌پردازی اقدام نموده و این واژگان را غیر (فارسی، ترکی، مغولی، و عربی) دانسته‌اند.[۱۸]

دین

هزاره‌ها پیرو دین اسلام و عمدتاً شیعه‌مذهب و یک عدهٔ‌شان سنی‌مذهب هستند.[۱۹] هزاره‌های سنی‌مذهب عمدتاً در ولایات مختلفی نظیر بغلان، بادغیس، غور، قندوز، پنجشیر، بامیان، بدخشان، پروان، و در برخی دیگر مناطق افغانستان سکونت دارند.[۲۰][۲۱] در خصوص پذیرش مذهب شیعه از سوی هزاره‌ها نظریۀ واحدی وجود ندارد: امکان دارد هزاره‌ها در اوایل سدۀ شانزدۀ میلادی در دورۀ ایلخانیان و محمد خدابنده الجایتو از اسلام سنی به شیعه گرویده باشند.[۲۲] عده‌ای دیگر معتقدند هزاره‌ها در زمان حکومت شاه عباس صفوی اسلام شیعی را پذیرفته‌اند. در مقابل برخی از محققان ریشۀ تشیع هزاره‌ها را برمی‌گردانند به عامل و کارگزاران ترویج اسلام در دورۀ خلافت علی بن ابی‌طالب، مثلًا علی اکبر تشدید دربارهٔ قدمت تشیع در کوهستان غور می‌نویسد: «مرکز شیعیان غور یا مسلمین غور اولین تمرکز شیعه در بلاد غور بوده‌است. زیرا بین سال‌های ۳۵ تا ۴۰ هجری مسلمان شده‌اند و در زمان خلافت علی بن ابی‌طالب، جعده بن هبیره مخزومی که خواهرزاده علی بن ابیطالب بود، از طرف وی به حکومت خراسان منصوب شد. به خاطر رفتار شایسته جعده، مردم غور داوطلبانه به علی بن ابی‌طالب محبت می‌ورزیدند. امرای غور که وضع را کاملاً انسانی می‌یابند، بدون جنگ سر بر خط فرمان علی بن ابیطالب گذارده به دین اسلام گرویدند. به پیشنهاد جعده، علی بن ابی‌طالب فرمان حکومت سرزمین غور را به خاندان «آل شنسب» که امرای قبلی آن سامان بودند صادر کرد و این فرمان نامه قرن‌ها در آن خانواده محفوظ بود و مایهٔ افتخار و مباهات آن دودمان می‌آمد.»[۲۳]

نژاد

اکثر مردم هزاره آمیخته‌ای از نژاد شرقی و نژاد غربی هستند.[۲۴][۲۵][۲۶] هزاره‌ها از نظر کروموزوم ایگرگ (Y) یا مارکر پدری دارای دو هاپلو گروپ J2 (غربی - میانرودانی) ۲۶٪ و C3 (شرقی - ترکی) ۳۳٪ هستند، همچنین ۱۰٪ درصد از هاپلوگروپ‌های هزاره‌ها نیز به R1a (اکثراً آریایی‌ها) تعلق دارد و نیز مقدار ۳٪ نیز از مارکر R1b نیز بهره‌مند هستند. لازم است ذکر شود که از نظر هاپلو گروپ نوع C3 هزاره‌ها با اقوام و افشار و از سوی مارکر پدری J2 با اعراب بین‌النهرین رابطه دارند.[۲۷]

پیشینه

سدۀ بیستم

 
جنرال موسی خان سیاستمدار و جنرال نظامی در ارتش پاکستان در سال‌های ۱۹۵۸ میلادی تا ۱۹۶۶ میلادی.

از اواخر سدۀ نوزدهم میلادی پس از روی کار آمدن امیر عبدالرحمن، هزاره‌های خودمختار شدیداً تحت فشار حکومت مرکزی قرار گرفته و با مدد بعضی قبایل سنی به شدت سرکوب گردیدند و به مدت یک سده در انزوای سیاسی، اجتماعی و محرومیت اقتصادی فرورفتند.

درین زمان عده‌ای زیادی قبایل هزاره مورد کشتار و قتل‌عام صورت گرفت این عملکردها باعث شد تا آنان به کشورهای همجوار مانند آسیای مرکزی، ایران، نیم‌قارۀ هند بریتانیا، عراق و سوریه مهاجر و متواری شوند. آن عده قبایل هزاره که در شمال هندوکش می‌زیستند به‌سوی روسیۀ تزاری رفتند که بیشتر در شهرهای جنوبی روسیه باقی ماندند و نیز بعضی از اینان به ایران رفتند. مردم هزاره ساکن در ساحات روسیۀ تزاری به دلیل شباهت‌های ساختمان نژادی و چهرۀ ظاهری کامل با مردم آن مناطق، به مرور زمان زبان، لهجه و هویت قومی خود را از دست دادند و در میان آنان حل و جذب شدند. این عده مردم فراری هزاره در مناطق روسیه تزاری پیشین از جمله ازبکستان، مرو ترکمنستان، قزاقستان و داغستان سکونت اختیار کردند. اما هزاره‌های شمال غرب مناطق هزاره‌نشین افغانستان به‌سوی ایران مهاجرت کردند و در محلات اطراف شهر مشهد ساکن شدند. این هزاره‌ها بعدها به بربری و خاوری مشهور شدند. بخشی دیگر هزاره از جنوب شرق مناطق هزاره‌نشین افغانستان به سوی هند بریتانیا کوچیدند که در شهر کویته واقع در پاکستان امروزی ساکن شده‌اند. یکی از معروف‌ترین شخصیت‌های سیاسی و نظامی این هزاره‌ها جنرال موسی خان می‌باشد که درجهٔ نظامی جنرال را در نظام پاکستان داشت. گروهی دیگری به کشورهای سوریه، عراق و هند ساکن شده‌اند. این عده مردم هزاره که به سوی هند بریتانیا ایران، سوریه و عراق مهاجر شدند به لحاظ تفاوت‌های ساختمان فیزیکی و نژادی نتوانستند با مردم این ساحات حل و مخلوط شوند بنابراین لهجه، فرهنگ و هویت قومی هزارگی خودها را از دست نداده‌اند.[۲۸]

پس از کودتای سال ۱۹۷۸ که در پی آن گروه کمونیستی خلق به قدرت رسید، کم‌کم هزاره‌ها برای برابری حق شهروندی خود نسبت به دیگر شهروندان افغانستان شروع به انجام کارهای سیاسی کردند و رهبران هزاره مانند؛ عبدالعلی مزاری حزب‌های سیاسی خود را بنیانگذاری کردند. پس از خروج ارتش سرخ از افغانستان و پایان حکومت کمونیستی با مرگ دکتر نجیب‌الله افغانستان وارد جنگ داخلی شد. هزاره‌ها با ساختن حزب وحدت سعی در حفظ قدرت سیاسی خود کردند؛ در سیاست نو حزب، دیگر مذهب جایی اصلی خود را نداشت و بیشتر کوشیده می‌شد تا از تمام قوای هزاره یک انسجام کلی بسازد.[۲۹]

سدۀ بیست و یکم

 
احمد بهزاد سیاستمدار و نماینده در پارلمان افغانستان، و عضو شورای عالی جنبش روشنایی

با ورود نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحدۀ آمریکا به افغانستان در سال ۲۰۰۱ حکومت طالبان سقوط کرد. قانون اساسی نو با پشتوانۀ جامعۀ بین‌الملل ورود همۀ شهروندان افغانستان به نظام حکومت را ممکن ساخت؛ از همین رو هزاره‌ها توانستند ۲۰ درصد از کرسی‌های پارلمان افغانستان را در انتخابات ۲۰۱۱ از آن خود کنند.[۳۰] به گفتۀ السنادرو مونسوتی استاد دانشگاه حقوق بین‌الملل در ژنو؛ این حرکت سیاسی مورد انتقاد سیاست‌مداران پشتون شده‌است.[۳۱] با وجود قوانین نو که براساس آن حقوق همۀ شهروندان را یکسان می‌داند؛ اما هنوز هم حرکات نژادپرستانه‌ای علیه مردم هزاره در افغانستان، پاکستان و ایران صورت می‌گیرد. در سال ۲۰۰۷ قبایل کوچی، با حمله به روستاهای هزاره‌ها باعث آواره‌شدن هزاران تن از هزاره‌ها شده و ده‌ها نفر هر ساله در پی حملات آنان کشته می‌شوند. افغان‌های مهاجر در ایران که اکثریت‌شان را مردم هزاره تشکیل می‌دهند و معمولاً به صورت غیرقانونی به ایران رفته‌اند، از سوی نیروهای انتظامی دولت ایران مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند. سازمان‌های غیردولتی (NGO) با گزارشی بر بدتر شدن وضعیت حقوق شهروندی هزاره‌ها و حملات نژادپرستانه علیه آن‌ها هشدار داده‌اند.[۳۲][۳۳][۳۴][۳۵]

نویسندگان معروف

 
ملا فیض‌محمد کاتب هزاره تاریخ‌نگار معاصر افغانستان
 
سید ابوطالب مظفری شاعر، نویسنده و نقاد

چهره‌های سرشناس

 
داوود ناجی روزنامه‌نگار، فعال مدنی و از اعضای شورای عالی جنبش روشنایی
 
داوود سرخوش خواننده، ترانه‌سرا و آهنگساز

ورزشکاران

 
حسین صادقی ورزشکار، قهرمان ووشو و بازیگر فیلم‌های رزمی

جستارهای وابسته

نگارخانه

  • کودک هزاره با لباس سنتی هزارگی.

  • پسران هزاره.

  • هزاره‌ها در بهسود.

منابع

  1. ↑ "Afghanistan". اطلاعات‌نامه جهان. سیا. December 13, 2007. Retrieved December ۲۶, ۲۰۰۷.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Gordon, Raymond G. , Jr. (ed.), ۲۰۰۵. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex. : SIL International. Online version: http://www.ethnologue.com/.
  3. ↑ Census of Afghans in Pakistan, UNHCR Statistical Summary Report (retrieved December 27, 2007)
  4. ↑ The population of people with descent from Afghanistan in Canada is ۴۸٬۰۹۰. Hazaras make up an estimated 9% of the population of Afghanistan according to the CIA Factbook and others. The Hazara population in Canada is estimated from these two figures. Ethnic origins, 2006 counts, for Canada
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ L. Dupree, "Afghānistān: (iv.) ethnocgraphy", in Encyclopوdia Iranica, Online Edition 2006, (LINK[پیوند مرده]).
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ CIA World Factbook.
  7. ↑ دولت‌آبادی، بصیراحمد، شناسنامهٔ افغانستان، تهران: نشر عرفان، ۱۳۸۷، صفحهٔ ۲۸.
  8. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ مارس ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹.
  9. ↑ L. Dupree, "Afghānistān: (iv.) ethnocgraphy", in Encyclopوdia Iranica, Online Edition 2006, (LINK). پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک)
  10. ↑ «A survey of the Afghan people - Afghanistan in 2006", The Asia Foundation, technical assistance by the Centre for the Study of Developing Societies (CSDS; India) and Afghan Center for Socio-economic and Opinion Research (ACSOR), Kabul, 2006, PDF بایگانی‌شده در ۱۵ دسامبر ۲۰۰۶ توسط Wayback Machine.
  11. ↑ Ehsan Yarshater (ed.). "HAZĀRA iv. Hazāragi dialect". Encyclopوdia Iranica (Online ed.). United States: Columbia University. Retrieved ۲۰۱۱-۰۱-۱۳.
  12. ↑ Mongols of Afghanistan: An Ethnography of the Moghôls and Related Peoples of Afghanistan Mouton, The Hague, Netherlands, page 17, OCLC 401634
  13. ↑ خاوری، محمد جواد، امثال و حکم مردم هزاره، مشهد: نشر عرفان، ۱۳۸۰، ص۱۶.
  14. ↑ Malistani, A. H. Tariq and Gehring, Roman (compilers) (1993) Farhang-i ibtidal-i milli-i Hazarah: bi-inzimam-i tarjamah bih Farsi-i Ingilisi = Hazaragi - Dari/Persian- English: a preliminary glossary A. H. Tariq Malistani, Quetta, OCLC 33814814
  15. ↑ Farhadi, A. G. Ravan (1955). Le persan parlé en Afghanistan: Grammaire du kâboli accompagnée d'un recuil de quatrains populaires de la région de Kâbol. Paris.
  16. ↑ همان. ص ۱۷.
  17. ↑ همان، ص۲۰.
  18. ↑ شوکت علی محمدی (۱۳۹۲)، دُر اوستایی در صدف لهجۀ هزارگی، صبح امید کابل، ص. ۱۰۶
  19. ↑ 1911 Encyclopوdia Britannica - Hazara (Race)
  20. ↑ هزاره‌ها و هزارستان اثر گروه تحقیقی پیدی میتلند، مجمع نویسندگان افغانستان، 1375 ه‍. ش، ص. ۱۹۲ از پارامتر ناشناخته |نترجمه= صرف‌نظر شد (کمک); کاراکتر zero width joiner character در |تاریخ= در موقعیت 7 (کمک); تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  21. ↑ The Afghans, Their History and Culture, Religion بایگانی‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine
  22. ↑ Revolution unending: Afghanistan, 1979 to the present, By Gilles Dorronsoro, pg.44
  23. ↑ یزدانی، حسین علی، پژوهشی در تاریخ هزاره‌ها/حسین علی یزدانی-تهران: محمد ابراهیم شریعتی افغانستانی، ۱۳۸۵، ص ۷۳و۷۴
  24. ↑ http://news.nationalgeographic.com/news/2003/02/0214_030214_genghis_2.html Genghis Khan a Prolific Lover, DNA Data Implies
  25. ↑ * "The Hazara Tribes in Afghanistan" in (1959) Collection of papers presented: International Symposium on History of Eastern and Western Cultural Contacts (1957: Tokyo and Kyoto) Japanese National Commission for Unesco, Tokyo, p. 61 9240301
    • Quintana-Murci, Lluیs et al. (May 2004) "Where West Meets East: The Complex mtDNA Landscape of the Southwest and Central Asian Corridor" American Journal of Human Genetics 74(5): pp. 834–35
    • Debets, G. F. (1970) Physical Anthropology of Afghanistan: I–II (translated from Russian) Peabody Museum of Archaeology and Ethnology, Cambridge, Mass. , OCLC 90304
    • Rubin, Barnett R. (2002) The Fragmentation of Afghanistan: State Formation and Collapse in the international system Yale University Press, New Haven, Conn. , page 30, ISBN 0-300-05963-9
  26. ↑ Jochelson, Waldemar (1928) Peoples of Asiatic Russia American Museum of Natural History, New York, page 33, OCLC 187466893, also available in microfiche edition
  27. ↑ Afghanistan's Ethnic Groups Share a Y-Chromosomal Heritage Structured by Historical Events
  28. ↑ «کوچ اجباری و اثرات فرهنگی و اجتماعی آن بر جامعه هزاره». www.kotiposti.net. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۱۲.
  29. ↑ Les Hazaras, minorité chiite montante de l'Afghanistan، روزنامۀ لوموند مذهبی. سایت فرانسوی.
  30. ↑ نگاهی به ترکیب قومی و سیاسی مجلس نو افغانستان، سایت بی‌بی‌سی فارسی.
  31. ↑ Avec l’arrivée des forces de la coalition en 2001, la situation s’améliore encore pour les Hazaras، سایت روزنامۀ لومند سیاسی. فرانسوی.
  32. ↑ Les Hazaras[پیوند مرده]، سازمان غیردولتی برای مردم تهدید شده.
  33. ↑ Adelkhah, Fariba; Olszewska, Zuzanna (2007), "The Iranian Afghans", Iranian Studies 40 (2): 137–165,
  34. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۶.
  35. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۶.
  36. ↑ BBC فارسی - افغانستان - سیما سمر؛ فعال حقوق بشر
  37. ↑ «حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۱.
  38. ↑ «حزب وحدت اسلامی افغانستان (A.I.U.P)». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ مه ۲۰۰۱. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۱.
  39. ↑ «Welcome To Bashardost for Afghanistan». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۱.
  40. ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله العظمی محقق کابلی
  41. ↑ «الموقع الرسمی لسماحة آیت‌الله العظمی الشیخ محمد اسحاق الفیاض (دام ظله)». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ مارس ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
  42. ↑ «کریم میثاق، نویسنده و سیاستمدار افغان در لندن درگذشت». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۲.
  43. ↑ Jackson, Andra (2008-08-13). "Coming out kung fu fighting for Hollywood dream". Melbourne: Theage.com.au. Retrieved 2012-05-09
  44. ↑ Hamid Jafari (۲۳ ژانویه ۲۰۱۷). «Hamid Jafari». https://www.altkreisblitz.de/aktuelles/datum/2016/09/05/lehrte-hat-einen-zweifachen-weltmeister/. پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک)
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مردمان هزاره موجود است.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=مردمان_هزاره&oldid=29980809»