ویکی‌پدیا

مردمان هزاره

گروه قومی در افغانستان که فارسی‌زبان و شیعه‌مذهب هستند و جزو فارسیوانان این کشور به‌شمار می‌آیند

هزاره‌ها یکی از اقوام فارسی‌زبان بومی افغانستان و کشورهای همجوار می‌باشند که در تمام مناطق افغانستان، عمدتاً در مناطق مرکزی افغانستان موسوم به هزاره‌جات یا هزارستان زندگی می‌کنند و به زبان فارسی/دری صحبت می‌کنند. [۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳]

هزاره‌ها
کل جمعیت
بیش از ۸ میلیون تن[۱]
مناطق با جمعیت چشمگیر
 افغانستان۴٬۰۰۰٬۰۰۰ (۲۰۰۹)[۲][۳]
 پاکستان۱٬۰۲۰٬۰۰۰[۴][۵]
 ایران۵۰۰٬۰۰۰[۶]
 کانادا۳۶٬۳۷۶[۷]
 بریتانیا۲۴٬۳۳۰
 استرالیا۹۰٬۰۰۰
 ترکیه۲۵٬۳۸۰
 ایالات متحده آمریکا۵٬۳۸۰
زبان‌ها
فارسی
(دری و هزارگی)
دین
اسلام
(اکثریت شیعه با اقلیت قابل توجه سنی)[۸]
قومیت‌های وابسته
مردم ایماق

هزاره‌ها یکی از سومین گروه قومی عمده در افغانستان می‌باشند.[۱۴][۹] اقلیت‌های بزرگی از هزاره‌ها بیشتر در کویته، پاکستان و نیز برخی از آنان در ایران جامعه هزاره را شکل داده‌اند.

پیشینه

مقالهٔ اصلی: جنگ استقلال هزاره‌ها

سدهٔ بیستم

 
جنرال موسی خان سیاستمدار و جنرال نظامی در ارتش پاکستان در سال‌های ۱۹۵۸ میلادی تا ۱۹۶۶ میلادی

از اواخر سدهٔ نوزدهم میلادی پس از روی کار آمدن امیر عبدالرحمن، هزاره‌های خودمختار شدیداً تحت فشار حکومت مرکزی قرار گرفته و با مدد بعضی قبایل سنی مذهب به شدت سرکوب گردیدند و به مدت یک سده در انزوای سیاسی، اجتماعی و محرومیت اقتصادی فرورفتند.

درین زمان عده‌ای زیادی از هزاره‌ها مورد کشتار و قتل‌عام صورت گرفت این عملکردها باعث شد تا آنان به کشورهای همجوار مانند آسیای مرکزی، ایران، نیم‌قارهٔ هند بریتانیا، عراق و سوریه مهاجر و متواری شوند. آن عده هزاره‌ها که در شمال هندوکش می‌زیستند به‌سوی روسیهٔ تزاری رفتند که بیشتر در شهرهای جنوبی روسیه باقی ماندند و نیز بعضی از اینان به ایران رفتند. مردم هزاره ساکن در ساحات روسیهٔ تزاری به دلیل شباهت‌های ساختمان نژادی و چهرهٔ ظاهری کامل با مردم آن مناطق، به مرور زمان زبان، لهجه و هویت قومی خود را از دست دادند و در میان آنان ساکن و جذب شدند. این عده مردم فراری هزاره در مناطق روسیه تزاری پیشین از جمله ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان و داغستان سکونت اختیار کردند.[۱۵] اما هزاره‌های شمال غرب مناطق هزاره‌نشین افغانستان به‌سوی ایران مهاجرت کردند و در محلات اطراف مشهد ساکن شدند. این هزاره‌ها بعدها به بربری و خاوری مشهور شدند. بخشی دیگر هزاره از جنوب شرق مناطق هزاره‌نشین افغانستان به سوی هند بریتانیا کوچیدند که در کویته واقع در پاکستان امروزی ساکن شده‌اند. یکی از معروف‌ترین شخصیت‌های سیاسی و نظامی این هزاره‌ها جنرال موسی خان می‌باشد که درجهٔ نظامی جنرال را در نظام پاکستان داشت. گروهی دیگری به کشورهای سوریه، عراق و هند ساکن شده‌اند. این عده مردم هزاره که به سوی هند بریتانیا ایران، سوریه و عراق مهاجر شدند به لحاظ تفاوت‌های ساختمان فیزیکی و نژادی نتوانستند با مردم این ساحات حل و مخلوط شوند بنابراین لهجه، فرهنگ و هویت قومی هزارگی خودها را از دست نداده‌اند.[۱۵]

جنگ داخلی افغانستان

اطلاعات بیشتر: جنگ شوروی در افغانستان
 
عبدالعلی مزاری، بنیانگذار حزب وحدت در جریان جنگ‌های افغانستان با شوروی

پس از کودتای سال ۱۹۷۸ که در پی آن گروه کمونیستی خلق به قدرت رسید، کم‌کم هزاره‌ها برای برابری حق شهروندی خود نسبت به دیگر شهروندان افغانستان شروع به انجام کارهای سیاسی کردند و رهبران هزاره مانند؛ عبدالعلی مزاری حزب‌های سیاسی خود را بنیانگذاری کردند. پس از خروج ارتش سرخ از افغانستان و پایان حکومت کمونیستی با مرگ دکتر نجیب‌الله افغانستان وارد جنگ داخلی شد. هزاره‌ها با ساختن حزب وحدت سعی در حفظ قدرت سیاسی خود کردند؛ در سیاست نو حزب، دیگر مذهب جایی اصلی خود را نداشت و بیشتر کوشیده می‌شد تا از تمام قوای هزاره یک انسجام کلی بسازد.[۱۶]

سدهٔ بیست و یکم

 
کریم خلیلی، معاون پیشین رئیس‌جمهوری اسلامی افغانستان در کنار محمد فهیم و حامد کرزی در ملاقات با جورج بوش

با ورود نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحدهٔ آمریکا به افغانستان در سال ۲۰۰۱ حکومت طالبان سقوط کرد. قانون اساسی نو با پشتوانهٔ جامعهٔ بین‌الملل ورود همهٔ شهروندان افغانستان به نظام حکومت را ممکن ساخت؛ از همین رو هزاره‌ها توانستند ۲۰ درصد از کرسی‌های پارلمان افغانستان را در انتخابات ۲۰۱۱ از آن خود کنند.[۱۷] به گفتهٔ السنادرو مونسوتی استاد دانشگاه حقوق بین‌الملل در ژنو؛ این حرکت سیاسی مورد انتقاد سیاست‌مداران پشتون شده‌است.[۱۸] با وجود قوانین نو که براساس آن حقوق همهٔ شهروندان را یکسان می‌داند؛ اما هنوز هم حرکات نژادپرستانه‌ای علیه مردم هزاره در افغانستان، پاکستان و ایران صورت می‌گیرد. در سال ۲۰۰۷ قبایل کوچی، با حمله به روستاهای هزاره‌ها باعث آواره‌شدن هزاران تن از هزاره‌ها شده و ده‌ها نفر هر ساله در پی حملات آنان کشته می‌شوند. افغان‌های مهاجر در ایران که اکثریت‌شان را مردم هزاره تشکیل می‌دهند و معمولاً به صورت غیرقانونی به ایران رفته‌اند، از سوی نیروهای انتظامی دولت ایران مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند. سازمان‌های غیردولتی (NGO) با گزارشی بر بدتر شدن وضعیت حقوق شهروندی هزاره‌ها و حملات نژادپرستانه علیه آن‌ها هشدار داده‌اند.[۱۹][۲۰][۲۱][۲۲]

نام

کلمه "هزاره" و وجه تسمیه آنان به هزاره تا اکنون مورد اختلاف باقی مانده‌است. اما برخی از تاریخ‌نگاران و محققین نظریات مختلفی را دربارهٔ این کلمه بیان کرده‌اند.

  • عبدالحی حبیبی، کلمه «هزاره» را بسیار قدیمی، و آنرا برگرفته از «هزاله» دانسته که به مرور زمان به «هزاره» تغییر یافته‌است. وی کلمه «هزاله» را از «هوزاله» که مرکب از دو کلمه «هو + زاله» است، دانسته و آنرا خوش‌دل یا خوش‌قلب معنی کرده‌است.[۲۳]
  • برخی بر این معتقدند که کلمه هزاره از کلمه فارسی «هزار» گرفته شده‌است. این ممکن است ترجمه کلمه مغولی «مینگان» باشد، یک واحد نظامی متشکل از ۱۰۰۰ سرباز تحت فرمان چنگیز خان.[۲۴][۲۳] در حالیکه مردم هزاره به زبان مادری خودشان را "آزره" یا "ازره" خطاب می‌کنند.[۲۵][۲۶]
  • هاورث هزاره‌ها را منسوب به ترکان خزر می‌داند و کلمه هزاره را محرف «خزر» یا «خزار» می‌دانند و معتقدند که اینان در اصل از ترکان اطراف دریای خزر می‌باشند.[۲۷][۲۳][۲۸] دایرةالمعارف ارمنستان شوروی، «هزاره‌ها» را خلق ترک‌زبانی معرفی می‌کند که در قرن چهارم میلادی بعد از حمله هون‌ها بوجود آمده و در جلگه‌های دریای خزر به کوچی‌گری مشغول شده‌اند.[۲۹]
  • طبق نظر خانیکوف هزاره‌ها در زمان شاهرخ میرزا به هرات آمدند و چون هزار خانواده بودند به هزاره معروف شدند.
  • حیات خان مٶرخ مسلمان اهل هندوستان دربارهٔ وجه تسمیه هزاره می‌نویسد که در عصر سلاطین قدیم زابلستان این قوم سال به سال هزار سوار عوض مالیات به قشون شاهی آن زمان تقدیم می‌کردند.[۳۰][۲۳][۳۱]
  • عرف هزاره‌ها در این باره چنین اظهار می‌دارد، «هزاره عبارت از هزار قوم است». «هزاره از هزار راه وارد شده‌است».[۲۹]

نژاد

اطلاعات بیشتر: نظریه‌ها دربارهٔ منشأ نژادی هزاره‌ها

اکثر مردم هزاره آمیخته‌ای از نژاد شرقی و خاورمیانه ای هستند.[۳۲][۳۳][۳۴] شواهدی در خصوص روابط پدری و مادری با مردمان ترک و مغول در بین برخی هزاره‌ها موجود است.[۳۵]

 
تصویر مردان هزاره بهسود

مطالعات تبارشناسی ژنتیکی تبار زرد مذکر و مؤنث را نیز نشان می‌دهد. هزاره‌ها از نظر کروموزوم ایگرگ (Y) یا مارکر پدری دارای دو هاپلو گروپ J2 (غربی - بین‌النهرینی) ۲۶٪ و C3 (آسیای شرقی) ۳۳٪ هستند، همچنین ۱۰٪ درصد از هاپلوگروپ‌های هزاره‌ها نیز به R1a (اکثراً آریایی‌ها) تعلق دارد و نیز مقدار ۳٪ نیز از مارکر R1b نیز بهره‌مند هستند. لازم است ذکر شود که از نظر هاپلو گروپ نوع C3 هزاره‌ها با اقوام مغول و از سوی مارکر پدری J2 با ایرانیان و خاورمیانه ای ها رابطه دارند.[۳۶]

جمعیت‌شناسی

برخی منابع ادعا می‌کنند که هزاره‌ها حدود ۲۰ درصد از کل جمعیت افغانستان امروزی را تشکیل می‌دهند.[۳۷][۳۸][۳۹] آنها در گذشته بزرگترین گروه قومی در افغانستان بودند که بیش از ۶۰ درصد از آنها در پی جنگ استقلال هزاره‌ها در سال‌های ۱۸۸۸–۱۸۹۳ قتل‌عام شدند.[۴۰]

قبایل

مقالهٔ اصلی: فهرست قبایل هزاره

مردم هزاره از قبایل مختلف تشکیل یافته‌اند. برخی از این قبایل پیشوند «دای» را دارند. نظر به جلد اول سراج التواریخ، آنان شامل دایکندی، دایزنگی، دای میرکشه، دای دهقان، دایچوپان، دای خیتای، دایمیرداد، دای کلان، دای قوزی، دای فولاد، دای میرک، و دای مردگان هستند.[۴۱] در افغانستان این قبایل در سراسر هزاره‌جات، مناطقی مانند پروان، بامیان، غزنی، غور، اروزگان، دایکندی و میدان وردک زندگی می‌کنند.[۲۴]

دین و مذهب

هزاره‌ها پیرو دین اسلام و عمدتاً شیعه‌مذهب و عده‌ای قابل توجه آنان سنی‌مذهب هستند. همچنان عده‌ای هزاره‌ها پیرو مذهب اسماعیلیه هستند.[۴۲][۸]

هزاره‌های شیعه

در خصوص پذیرش مذهب شیعه از سوی هزاره‌ها نظریهٔ واحدی وجود ندارد: امکان دارد هزاره‌ها در اوایل سدهٔ شانزدهٔ میلادی در دورهٔ ایلخانان و محمد خدابنده اولجایتو از اسلام سنی به شیعه گرویده باشند.[۴۳] عده‌ای دیگر معتقدند هزاره‌ها در زمان حکومت شاه عباس صفوی اسلام شیعی را پذیرفته‌اند. در مقابل برخی از محققان ریشهٔ تشیع هزاره‌ها را برمی‌گردانند به عامل و کارگزاران ترویج اسلام در دورهٔ خلافت علی بن ابی‌طالب، مثلًا علی اکبر تشدید دربارهٔ قدمت تشیع در کوهستان غور می‌نویسد: «مرکز شیعیان غور یا مسلمین غور اولین تمرکز شیعه در بلاد غور بوده‌است؛ زیرا بین سال‌های ۳۵ تا ۴۰ هجری مسلمان شده‌اند و در زمان خلافت علی بن ابی‌طالب، جعده بن هبیره مخزومی که خواهرزاده علی بن ابیطالب بود، از طرف وی به حکومت خراسان منصوب شد. به خاطر رفتار شایسته جعده، مردم غور داوطلبانه به علی بن ابی‌طالب محبت می‌ورزیدند. امرای غور که وضع را کاملاً انسانی می‌یابند، بدون جنگ سر بر خط فرمان علی بن ابیطالب گذارده به دین اسلام گرویدند. به پیشنهاد جعده، علی بن ابی‌طالب فرمان حکومت سرزمین غور را به خاندان «آل شنسب» که امرای قبلی آن سامان بودند صادر کرد و این فرمان نامه قرن‌ها در آن خانواده محفوظ بود و مایهٔ افتخار و مباهات آن دودمان می‌آمد.»[۴۴]

هزاره‌های سنی

جمعیت قابل توجهی از هزاره‌های افغانستان سنی مذهب هستند. هزاره‌های سنی‌مذهب عمدتاً در ولایات مختلفی نظیر بغلان، بادغیس، غور، قندوز، پنجشیر، بامیان، بدخشان، پروان و در برخی دیگر مناطق افغانستان سکونت دارند.[۴۵][۴۶]

جمعیت قابل توجه و بزرگی از هزاره‌های سنی از قدیم و قبل از اشغال هزاره‌جات توسط امیر عبدالرحمن سنی مذهب بودند اما عده‌ای از آنان بعد از اشغال هزاره‌جات توسط امیر عبدالرحمن از مذهب شیعه به مذهب سنی گرویده شدند که در کتاب هزاره‌ها اثر حسن پولادی آمده‌است:[۴۷]

بعد از اشغال هزاره‌جات در سال ۱۸۹۳ به دستور امیر عبدالرحمن ملاهای سنی در تمامی مناطق هزاره‌جات مٶظف بودند تا هزاره‌ها را با زور به پذیرش مذهب سنی وادار کنند. آنها تکیه‌خانه‌ها را به مساجد تبدیل کرده شروع به تبلیغ مذهب سنی کردند. اگر هزاره‌ها این مذهب را می‌پذیرفتند، جان و مال آنها ایمن بود، در غیر این‌صورت زمین‌هایشان تصرف شده، از منطقه بیرون رانده می‌شدند و اگر مقاومت می‌کردند کشته می‌شدند.

هزاره‌های اسماعیلیه

هزاره‌های اسماعیلیه در ولایت بامیان، مخصوصاَ ولسوالی شیبر سکونت دارند.[۴۷]

زبان

مقالهٔ اصلی: گویش هزارگی و فارسی افغانستان

هزاره‌ها به گویش هزارگی که گویشی از زبان فارسی است صحبت می‌کنند.[۴۸][۴۹] در این گویش تعدادی از واژه‌های ترکی و مغولی موجود است.[۱۴][۵۰][۵۱][۵۲] گویش هزارگی برخی از ویژگی‌های دستوری دری سدهٔ چهارم و پنجم هجری را در خود حفظ کرده‌است.[۵۳] در گویش هزارگی دو حرف د غلیظ و ت غلیظ نیز وجود دارد که تلفظ آنان نزدیک به تلفظ آن حروف در پشتو و اردو است. میزان تفاوت در این گویش با فارسی معیار در گویش هزارگی غزنی (جاغوری، مالستان، قره‌باغ، جغتو، ناور و..) بسیار زیاد و در گویش هزارگی بامیانی، بهسودی و دایمیردادی کم است.[۵۴] همچنین بسیاری از واژه‌های اوستایی نیز در این لهجه موجود است که به گفته برخی محققان و زبان شناسان، بیش از ۲۵٪ از واژگان این لهجه ریشهٔ اوستایی دارند؛ مثلاً: هزارگی آبست-اوستایی آبستا که هردو به معنی خویشاوند است یا واژه‌های دیگری مثل: ابسو، اِنگهَ، اوته، اوثه، جُنگه، کوور، خسور، تفت، خیرتو، پیتَو، اسپی، گیرو و… برخی از زبان‌شناسان بدون تحقیق و ریشه‌یابی واژه‌ها به روش علمی، به نظریه‌پردازی اقدام نموده و این واژگان را غیر (فارسی، ترکی، مغولی، و عربی) دانسته‌اند.[۵۵]

فرهنگ

اطلاعات بیشتر: فرهنگ هزارگی و فرهنگ افغانستان
 
دختران هزاره با لباس سنتی سرخ بین دختران پشتون و تاجیک در غزنی

هزاره‌ها در خارج از هزاره جات، فرهنگ شهرهای محل سکونت خودشان را اتخاذ کرده‌اند که شبیه آداب و رسوم تاجیک‌ها و پشتون‌های افغانستان است. اما به‌طور سنتی هزاره‌ها کشاورزانی از مناطق مرتفع مرکزی هستند که در هزاره جات بسیاری از آداب و رسوم خود را حفظ کرده‌اند. بعضی از رسم و رواج‌های آنها بیشتر نزدیک به سنت‌های آسیای میانه است تا تاجیک‌های افغانستان. دسته‌های کمی از هزاره‌ها در تابستان به قشلاق رفته و در چادرها زندگی می‌کنند.[۵۶]

موسیقی

مقالهٔ اصلی: موسیقی افغانستان

بسیاری از موسیقی دانان هزاره به‌طور گسترده‌ای در نواختن دمبوره، نوعی ساز محلی که در سایر مناطق آسیای میانه مانند قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان یافت می‌شود، مهارت دارند. از آوازخوانان معروف هزاره سرور سرخوش، داوود سرخوش، صفدر خیرعلی، صفدر توکلی، سید انور آزاد و دیگران در هستند.

غذا و آشپزی

مقالهٔ اصلی: غذاهای هزارگی

غذاها و آشپزی هزاره به شدت تحت تأثیر غذاهای آسیای میانه، آسیای جنوبی و ایرانی قرار دارند. با این حال، برای غذاهای خاص، روش‌ها و سبک‌های مختلف پخت و پز وجود دارد که مختص هزاره‌ها است. هزاره‌ها خیلی مهمان نوازی دارند و در فرهنگ آنها رسم بر این است که برای مهمان غذای مخصوص تهیه کنند.

محرم

محرم بزرگترین مراسم خیرات و نذورات در جامعه هزاره می‌باشد و هزاره‌ها به مراسم این ماه احترام خاصی نشان می‌دهند. محرم نام اولین ماه گاهشمار هجری قمری می‌باشد که در آن امام حسین، امام سوم شیعیان با ۷۲ تن از یاران خود در راه پیروزی حق بر باطل به‌شهادت می‌رسند. یکی از محققان اروپایی که در سالی ۱۹۵۹، از دایکندی دیدار کرده‌است دربارهٔ ماه محرم می‌نویسد:

در ۹ ژوئن ۱۹۵۹، جشن باشکوه شیعیان در اطراف اقامتگاه تابستانی حیدربیگ، دایر شد. تقریباً بیش از ۵۰۰ مرد در این مراسم حضور داشتند و در ردیف‌های منظم، در داخل حیات نشسته‌بودند. اول یک سید سخنرانی کرد و همه کسان دیگر که در آنجا جمع‌بودند، می‌گریستند و در یک وجد مذهبی فرورفته بودند. پس از آن آخوند ایستاد و سخنرانی کرد. بعد از سخنرانی صرف طعام صورت گرفت که همه توسط حیدربیگ داده می‌شد، او سه گاو را ذبح کرده‌بود که برای جامعه فقیر هزاره پول زیادی محسوب می‌شد. علاوه بر این سه گاو، غذاهای گوناگون دیگر نیز به بیش از ۵۰۰ نفر داده شد، آخوند و سید هم هرکدام ۵۰۰ افغانی دریافت کردند.[۵۷]

ادبیات

اشعار هزارگی

اَلی اسپِ سمند الغار و بولغار
جلو از نقره و تنگ از گل نار
سحرگاهی مرا به یار رسانی
تو جو بِشکو که من بوسم لب یار
برگردان

اسپ خاکستری رنگ عزیزم، که با یراق و زینی از گل انار مجهز شده‌ای. مرا صبح زود به معشوقم برسان. در حالیکه تو جَو می‌خوری من لب یار را ببوسم.

نسل‌کشی

مقالهٔ اصلی: جنگ استقلال هزاره‌ها، فهرست کشتارها علیه مردم هزاره، و آزار و اذیت مردم هزاره

از زمان امیر عبدالرحمن تا کنون هزاره‌ها توسط حاکمان و گروه‌های مختلف مورد کشتار و نسل‌کشی هدفمند قرار گرفته‌اند.

عبدالرحمن خان دستور قتل و عام تمام هزاره‌های افغانستان را صادر کرد. پیش از قتل و عام، ۶۰۰٬۰۰۰ خانوار مردم هزاره در افغانستان زندگی می‌کردند.[۵۸] او بیش از ۴۰۲٬۰۰۰ (۶۷٪) خانواده مردمان هزاره را بین سال‌های ۱۸۹۳ تا ۱۹۰۰ کشت[۵۹] و از سرهای شان کله‌منار درست کرد که بزرگترین نسل‌کشی قرن نوزدهم به‌شمار می‌رود.[۶۰]

مهاجرت

مقالهٔ اصلی: هزاره‌های مقیم خارج

الساندرو مونسوتی در کتاب اخیر انسان‌شناسی خود[۶۱] استدلال می‌کند که مهاجرت شیوه سنتی زندگی مردم هزاره است و اشاره به مهاجرت‌های فصلی و تاریخی دارد که هرگز متوقف نشده‌اند و به نظر نمی‌رسد تنها تحت شرایط اضطراری مانند جنگ مهاجرت صورت گرفته‌باشد.[۶۲] به دلیل دهه‌ها جنگ در افغانستان و خشونت‌های فرقه‌ای در پاکستان، بسیاری از هزاره‌ها جوامع خود را ترک کرده و در استرالیا، نیوزیلند، کانادا، ایالات متحده، انگلستان و به ویژه کشورهای اروپای شمالی مانند سوئد و دانمارک ساکن شدند. عده‌ای از طریق قاچاق دانش آموزان و برخی دیگر از طریق قاچاق انسان به این کشورها می‌روند که این امر گاه به هزینه زندگی آنها تمام می‌شود. از سال ۲۰۰۱، حدود ۱۰۰۰ نفر در حالی که می‌خواستند با قایق از اندونزی خود را به استرالیا برسانند، در اقیانوس جان خود را از دست داده‌اند.[۶۳] بسیاری از آنها هزاره بودند، از جمله زنان و کودکان کوچک که نمی‌توانستند شنا کنند. مورد قابل توجه دیگر در تمپا بود که یک محموله پناهجویان، عمدتاً هزاره، توسط کشتی نروژی ام وی تامپا نجات یافت و پس از آن به نائورو فرستاده شد.[۶۴] زلاند نو موافقت کرد که تعدادی از پناهندگان را بگیرد و به آنها اقامت دهد.

چهره‌های سرشناس

مقالهٔ اصلی: فهرست افراد هزاره
 
ملا فیض‌محمد کاتب هزاره
 
صولت‌السلطنه هزاره
 
داوود سرخوش
 
مریم منصف معاون نخست‌وزیر کانادا

جستارهای وابسته

نگارخانه

  • کودک هزاره با لباس سنتی

  • پسران هزاره

  • هزاره‌ها در کابل

  • مردان هزاره در اردوی ملی افغانستان

منابع

  1. ↑ James B. Minahan (10 Feb 2014). Ethnic Groups of North, East, and Central Asia: An Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 99. ISBN 978-1-61069-018-8. Due to a lack of census statistics, estimates of the total Hazara population range from five million to more than eight million.
  2. ↑ "Archived copy". Archived from the original on 2020-03-07. Retrieved 2019-12-04.
  3. ↑ "Afghanistan | Data". data.worldbank.org.
  4. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام Ethnologue وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  5. ↑ Census of Afghans in Pakistan بایگانی‌شده در ۳ اکتبر ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine, UNHCR Statistical Summary Report (retrieved December 27, 2007)
  6. ↑ Smyth, Phillip (3 June 2014). "Iran's Afghan Shiite Fighters in Syria". The Washington Institute for Near East Policy. Retrieved 22 June 2017.
  7. ↑ The population of people with descent from Afghanistan in Canada is ۴۸٬۰۹۰. Hazaras make up an estimated 9% of the population of Afghanistan according to the CIA Factbook and others. The Hazara population in Canada is estimated from these two figures. Ethnic origins, 2006 counts, for Canada بایگانی‌شده در ۱۴ فوریه ۲۰۱۲ توسط وب‌کایت
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ «شناسنامه الکترونیکی،آخرین فرصت تثبیت هویت هزاره‌های سنی و اسماعیلی | سایت طرح نو، باشگاه اندیشه و گفت‌وگو». دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۰۸.
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ CIA World Factbook بایگانی‌شده در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine.
  10. ↑ دولت‌آبادی، بصیر احمد (۱۳۸۷). شناسنامه افغانستان. تهران: نشر عرفان. ص. ۲۸. شابک ۹۶۴-۰۶-۱۶۷۹-۶.
  11. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ مارس ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹.
  12. ↑ L. Dupree, "Afghānistān: (iv.) ethnocgraphy", in Encyclopوdia Iranica, Online Edition 2006, (LINK). پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک)
  13. ↑ «A survey of the Afghan people - Afghanistan in 2006", The Asia Foundation, technical assistance by the Centre for the Study of Developing Societies (CSDS; India) and Afghan Center for Socio-economic and Opinion Research (ACSOR), Kabul, 2006, PDF بایگانی‌شده در ۱۵ دسامبر ۲۰۰۶ توسط Wayback Machine.
  14. ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ L. Dupree, "Afghānistān: (iv.) ethnocgraphy", in Encyclopوdia Iranica, Online Edition 2006, (LINK[پیوند مرده]).
  15. ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ «کوچ اجباری و اثرات فرهنگی و اجتماعی آن بر جامعه هزاره». www.kotiposti.net. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۱۲.
  16. ↑ Les Hazaras, minorité chiite montante de l'Afghanistan بایگانی‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine، روزنامهٔ لوموند مذهبی. سایت فرانسوی.
  17. ↑ نگاهی به ترکیب قومی و سیاسی مجلس نو افغانستان بایگانی‌شده در ۱۹ فوریه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine، سایت بی‌بی‌سی فارسی.
  18. ↑ Avec l’arrivée des forces de la coalition en 2001, la situation s’améliore encore pour les Hazaras بایگانی‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine، سایت روزنامهٔ لومند سیاسی. فرانسوی.
  19. ↑ Les Hazaras[پیوند مرده]، سازمان غیردولتی برای مردم تهدید شده.
  20. ↑ Adelkhah, Fariba; Olszewska, Zuzanna (2007), "The Iranian Afghans", Iranian Studies 40 (2): 137–165,
  21. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۶.
  22. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۶.
  23. ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ ۲۳٫۲ ۲۳٫۳ یزدانی، حسینعلی. پژوهشی در تاریخ هزاره‌ها. چاپخانه مهتاب. ص. ۹۶.
  24. ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ پولادی، حسن (١٩٨٩). هزاره ها. ترجمهٔ علی عالمی کرمانی. تهران: انتشارات عرفان. ص. ۷۸-۷۹. شابک ۹۷۸--۹۶۴-۰۶-۰۵۲۷-۱.
  25. ↑ «nabizadah,ejtemai, ariaye». www.ariaye.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۱۱.
  26. ↑ دلجو، عباس. تاریخ باستانی هزاره‌ها. موسسه انتشارات مقصوی، کابل. ص. ۱۹۹. شابک ۹۷۸-۹۹۳۶-۶۲۴-۰۰-۹.
  27. ↑ هاورث، هنری هوویل. تاریخ مغول‌ها از قرن نهم تا نوزدهم،. چهارم. لندن: لانگمن.
  28. ↑ دلجو، عباس. تاریخ باستانی هزاره‌ها. موسسه انتشارات مقصوی، کابل. ص. ۱۹۷. شابک ۹۷۸-۹۹۳۶-۶۲۴-۰۰-۹.
  29. ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ لعلی، علی‌داد (۱۳۷۲). سیری در هزاره‌جات. قم: احسانی: چاپخانه اسماعیلیان. ص. ۲۲.
  30. ↑ حیات خان، محمد. محمد حیات افغان، ترجمه. افغانستان و ساکنان آن، مطبعه اندیشه عمومی هندوستان، لاهور
  31. ↑ حیات افغانی. ص. ۴۵۵–۴۶۶.
  32. ↑ http://news.nationalgeographic.com/news/2003/02/0214_030214_genghis_2.html بایگانی‌شده در ۷ دسامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine Genghis Khan a Prolific Lover, DNA Data Implies
  33. ↑ *"The Hazara Tribes in Afghanistan" in (1959) Collection of papers presented: International Symposium on History of Eastern and Western Cultural Contacts (1957: Tokyo and Kyoto) Japanese National Commission for Unesco, Tokyo, p. 61 9240301 بایگانی‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine
    • Quintana-Murci, Lluیs et al. (May 2004) "Where West Meets East: The Complex mtDNA Landscape of the Southwest and Central Asian Corridor" American Journal of Human Genetics 74(5): pp. 834–35
    • Debets, G. F. (1970) Physical Anthropology of Afghanistan: I–II (translated from Russian) Peabody Museum of Archaeology and Ethnology, Cambridge, Mass. , OCLC 90304 بایگانی‌شده در ۱۲ ژوئن ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
    • Rubin, Barnett R. (2002) The Fragmentation of Afghanistan: State Formation and Collapse in the international system Yale University Press, New Haven, Conn. , page 30, ISBN 0-300-05963-9
  34. ↑ Jochelson, Waldemar (1928) Peoples of Asiatic Russia American Museum of Natural History, New York, page 33, OCLC 187466893, also available in microfiche edition
  35. ↑ Rosenberg, Noah A.; et al. (December 2002). "Genetic Structure of Human Populations". Science. New Series. 298 (5602): 2381–85. Bibcode:2002Sci...298.2381R. doi:10.1126/science.1078311. PMID 12493913. S2CID 8127224.
  36. ↑ «Afghanistan's Ethnic Groups Share a Y-Chromosomal Heritage Structured by Historical Events». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰ نوامبر ۲۰۱۲.
  37. ↑ Khazeni, Arash; Monsutti, Alessandro; Kieffer, Charles M. (December 15, 2003). "HAZĀRA". Encyclopædia Iranica (Online ed.). United States. Retrieved December 23, 2007.
  38. ↑ Larson, Marisa (Jun 17, 2008). "Hazara People". National Geographic. Retrieved August 9, 2012.
  39. ↑ لوئی دوپری، Encyclopaedia Iranica. «AFGHANISTAN iv. Ethnography». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۱۴.
  40. ↑ دلجو, عباس (2014). تاریخ باستانی هزاه‌ها. کابل: انتشارات امیری. ISBN 978-9936801509.
  41. ↑ کاتب، فیض محمد (١٨۶٢). سراج التواریخ. جلد اول. کابل: دارالسلطنه کابل. دریافت‌شده در ٢۰ آوریل ٢۰٢١.
  42. ↑ 1911 Encyclopوdia Britannica - Hazara (Race)
  43. ↑ «انقلاب بی پایان: افغانستان، ۱۹۷۹ تا کنون، توسط گلیز دورونسورو، ص. ۴۴». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱ آوریل ۲۰۱۲.
  44. ↑ یزدانی، حسین علی (۱۳۸۵). پژوهشی در تاریخ هزاره‌ها. تهران: محمد ابراهیم شریعتی افغانستانی. ص. ۷۳ و ۷۴.
  45. ↑ هزاره‌ها و هزارستان اثر گروه تحقیقی پیدی میتلند. ترجمهٔ محمداکرم گیزابیی. مجمع نویسندگان افغانستان. ۱۳۷۵. ص. ۱۹۲.
  46. ↑ افغان‌ها تاریخ، فرهنگ شان و دین شان بایگانی‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine
  47. ↑ ۴۷٫۰ ۴۷٫۱ پولادی، حسن (۱۳۸۷). هزاره‌ها: تاریخ، سیاست، اقتصاد و فرهنگ. ترجمهٔ علی عالمی کرمانی. انتشارات عرفان:محمد ابراهیم شریعتی افغانستانی. ص. ۲۰۵–۲۰۶. شابک ۹۷۸--۹۶۴-۰۶-۰۵۲۷-۱.
  48. ↑ احسان یارشاطر (ویراستار). «هزاره و گویش هزارگی». دانشنامه ایرانیکا (ویراست برخط). ایالات متحده: دانشگاه کلمبیا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ فوریه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۱-۰۱-۱۳.
  49. ↑ Mongols of Afghanistan: An Ethnography of the Moghôls and Related Peoples of Afghanistan Mouton, The Hague, Netherlands, page 17, OCLC 401634 بایگانی‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
  50. ↑ خاوری، محمدجواد (۱۳۸۰). امثال و حکم مردم هزاره. مشهد: نشر عرفان،. ص. ۱۶.
  51. ↑ Malistani, A. H. Tariq and Gehring, Roman (compilers) (1993) Farhang-i ibtidal-i milli-i Hazarah: bi-inzimam-i tarjamah bih Farsi-i Ingilisi = Hazaragi - Dari/Persian- English: a preliminary glossary A. H. Tariq Malistani, Quetta, OCLC 33814814 بایگانی‌شده در ۱۲ ژوئن ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
  52. ↑ Farhadi, A. G. Ravan (1955). Le persan parlé en Afghanistan: Grammaire du kâboli accompagnée d'un recuil de quatrains populaires de la région de Kâbol. Paris.
  53. ↑ همان. ص ۱۷.
  54. ↑ همان، ص۲۰.
  55. ↑ شوکت علی محمدی (۱۳۹۲)، دُر اوستایی در صدف لهجهٔ هزارگی، صبح امید کابل، ص. ۱۰۶
  56. ↑ لاتهام، رابرت گوردون (۱۸۵۹). آسیای شرقی و شمالی اروپا. جِ. وان وُرست. ص. ۳۳۳. دریافت‌شده در ٢۰١٣-۰٨-١٢.
  57. ↑ پولادی، حسن. هزاره‌ها: تاریخ، سیاست، اقتصاد و فرهنگ. انتشارات عرفان:محمد ابراهیم شریعتی افغانستانی، ۱۳۸۷ ه‍. ش، ص. ۲۴۸
  58. ↑ کاتب، فیض‌محمد. نژادنامه افغان. قم. دریافت شده در ۱۴ اوت ۲۰۲۱
  59. ↑ کاتب، فیض‌محمد (۱۹۱۳). سراج‌التواریخ. ۱، ۲ و ۳. کابل: مطبعه دارالسلطنته. دریافت‌شده در ۱۴ اوت ۲۰۲۱.
  60. ↑ هوکال، سارا (۲۷ ژوئن ۲۰۱۶). «هزاره‌ها کی هستند؟». خبرگزاری الجزیره. دریافت‌شده در ۱۴ اوت ۲۰۲۱.
  61. ↑ Monsutti, Alessandro (2005). War and migration: Social networks and economic strategies of the Hazaras of Afghanistan. New York: Routledge. ISBN 978-0-415-97508-7.
  62. ↑ Monsutti, Alessandro (2005). War and migration: Social networks and economic strategies of the Hazaras of Afghanistan. Translated by Patrick Camiller. Routledge, New York: Routledge. ISBN 978-0-415-97508-7.
  63. ↑ Bigg, Matthew (2012-10-25). "Insight: Pakistani death squads spur desperate voyage to Australia". Reuters. Archived from the original on 13 December 2013. Retrieved 8 December 2013.
  64. ↑ Australia ships out Afghan refugees BBC News.
  65. ↑ «حزب وحدت اسلامی افغانستان (A.I.U.P)». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ مه ۲۰۰۱. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۱.
  66. ↑ «حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۱.
  67. ↑ «پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله العظمی محقق کابلی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
  68. ↑ «الموقع الرسمی لسماحة آیت‌الله العظمی الشیخ محمد اسحاق الفیاض (دام ظله)». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ مارس ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
  69. ↑ «BBC فارسی - افغانستان - سیما سمر؛ فعال حقوق بشر». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ مارس ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
  70. ↑ «Welcome To Bashardost for Afghanistan». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۱.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=مردمان_هزاره&oldid=33633406»