قطری بن فجاءه
قَطَری بن فُجائهٔ مازِنی (عربی: قَطَري بن الفُجاءة; درگذشت در حدود ۶۹۸–۶۹۹ م[۳][۱]) از رهبران خوارج و یک شاعر بود.[۴] او متولد الخوایر بود و بیش از ده سال رهبری فرقه ازارقه را پس از نجد بن امیر عهده‌دار بود.[۵] او رهبری قیامی علیه بنی امیه را برای بیش از ۲۰ سال برعهده داشت. او نخستین خوارجی بود که سکه‌ای به نامش ضرب شده که مورخ به ۶۸۸ یا ۶۸۹ است. این سکه از نوع عرب-ساسانی است و به پهلوی عبارت «'عبدالله قطری، فرمانده فاتح، که افزایش سلطنتی شکوه را موجب است» بر آن حک شده.[۶]
| Qatari ibn al-Fuja'a | |
|---|---|
| نام هنگام تولد | Qatari ibn al-Fuja'a al-Mazini al-Tamimi |
| زادهٔ | Al Khuwayr, Umayyad Caliphate |
| درگذشت | c. 698–699 CE Semnan, Persia (present-day Iran) |
| علت مرگ | Killed in battle[۱] |
| سال‌های فعالیت | ۶۸۷–۶۹۸/۶۹۹ |
| شناخته‌شده برای | Leader of the Azariqa sub-sect |
| عنوان | Amir al-Mu'minin (leader of the faithful) |
| پس از | Najdah ibn 'Amir |
| پیش از | Movement disbanded |
در جریان فتنه دوم، یکی از فرماندهان مشهور خوارج به نام قطری بن فجاه، که محبوب‌ترین، تحسین برانگیزترین و قدرتمندترین رهبر خوارج بود، ازارقه را که یکی از فرقه‌های فرعی از خوارج بود، رهبری می‌کرد. او لقب امیرالمؤمنین را داشت و بیش از ۱۰ سال بر جریان رادیکال ازارقه حکومت کرد. او در الخویر قطر به دنیا آمد و همچنین اولین سکه‌های شناخته شده خوارج را ضرب کرد که قدیمی‌ترین آنها به سال ۶۸۸ یا ۶۸۹ بازمی‌گردد.
خلافت اموی از اواخر قرن هفتم، تغییرات سیاسی و مذهبی زیادی را در غرب آسیا به وجود آورد. در نتیجه در پایان قرن هفتم قیام‌های زیادی علیه امویان به ویژه در قطر و بحرین رخ داد. ابن فجاه بیش از بیست سال قیام علیه خلفای اموی را رهبری کرد.
در سال ۷۵۰، نارضایتی در خلافت به دلیل رفتار با شهروندان غیر عرب در امپراتوری بنی امیه به حد بحرانی رسیده بود. انقلاب عباسیان منجر به سرنگونی خلافت اموی و آغاز دوره عباسیان شد.
اصطلاح خاک بر سر شدن ویرایش
در دوران خلافت عبدالملک اموی، قطری ابن الفجاه رئیس خوارج از ترس حجاج بن یوسف والی عراق به طبرستان گریخت و به حاکم طبرستان، اسپهبد فرخان پناه آورد. اسپهبد فرخان که در گیلان و طبرستان حکومت می کرد همان است که شهری برپا کرد و به نام فرزند کوچکش سارویه آن را ساری نامید که در شمال ایران قرار دارد.
اسپهبد فرخان فرمان داده بود که کسی به قطران که در پناه اسپهبد در دماوند اقامت کرده بود، آزار نرساند و نیازمندی های او را برآورده سازند. ولی چون فصل سرما و زمستان سپری شد قطری حق نمک به جای نیاورد و رسولی نزد اسپهبد فرخان فرستاد و پیام داد که باید به دین و آیین ما در آیی و گرنه برای جنگ آماده باش. پس از آن هم با دستبرد زدن به آبادی ها و روستاهای اطراف دارای قدرت بسیاری شد.
حجاج بن یوسف چون از قدرت یافتن قطری آگاه شد سفیان کلبی را با لشکر بزرگی به دفع قطری و خوارج فرستاد.
سفیان کلبی چون به ری رسید، اسپهبد در نامه ای که توسط رسولی برای او فرستاد به او پیشنهاد کرد که اگر قصد طبرستان نکند، او آماده است در جنگ با قطری او را یاری کند که این پیشنهاد مورد پذیرش سفیان کلبی قرار گرفت.
قطری چون از جریان آگاه شد بی درنگ از دماوند به سمنان عقب نشست. ولی اسپهبد او را دنبال نمود و در نبردی بر او چیره شد و سرش را از تن جدا کرده و تحویل سفیان کلبی داد. سفیان نیز آن را همراه با همه ی غنایم بدون آن که نامی از رشادت و دلیری اسپهبد بیاورد به نام خود برای حجاج بن یوسف در کوفه فرستاد.
حجاج بن یوسف که از این پیروزی بسیار خوش حال شده بود چندی بعد که شنید این کار در واقع به دست اسپهبد انجام گرفته است از سفیان کلبی به خشم آمد و رسولی با یک خروار زر و یک خروار خاک به ری فرستاد و فرمان داد رسیدگی کنند که اگر این پیروزی بدون کمک اسپهبد از دست سفیان کلبی بر آمده است این زر را به سپاس از این خدمت به سفیان بدهند ولی اگر این کار به دست اسپهبد پایان گرفته است این زر را به اسپهبد بدهند و آن خاک را در وسط بازار شهر بر سر سفیان بریزند.
و چون رسول بیامد و حقیقت آشکار شد، در اجرای فرمان حجاج زر به اسپهبد دادند و سفیان در وسط بازار خاک بر سر شد و از آن تاریخ است که عبارت خاک بر سر به صورت اصطلاح درآمده است. [۷] [۸] [۹]
در میان ازارقه ویرایش
در ۶۸۷ ابن فجاة رهبری فرقهٔ ازارقه از خوارج را عهده‌دار بود و در فتنه دوم حضور داشت. او سربازان خود را به کرمان، اهواز و بصره برد.
حدود ۶۹۸ یا ۶۹۹ فرماندار عراق، الحجاج ابن یوسف دو ژنرالش مهلب بن ابی‌صفره و سفیان بن البراد الکلبی را برای حمله به ابن فجاه فرستاد و مردان او در تدارک حمله به طبرستان بودند. پس از فرار به کومس ابن فجاه با سپاه سفیان مواجه شد. ابن فجاه در این درگیری شکست خورد و منهدم شد.[۱۰][۱۱] مدت کوتاهی پس از نبرد با بقایای جناح ازارقه تحت رهبری عبید بن هلال درآمد.[۱۲]
منابع ویرایش
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Meisami, Julie Scott; Starkey, Paul (1998). Encyclopedia of Arabic Literature, Volume 2. Routledge. p. 437. ISBN 978-0-415-57113-5.
- ↑ al-Aqlām. Vol. 1. Wizārat al-Thaqāfah wa-al-Irshād.
وذکر فی وفیات الاعیان لابن خنکان ابو نعامة قطری بن الفجاءة واسمه جعونة ین مازن بن یزید این زیاد ین حبتر بن مالک ین عمرو رین تهیم بن مر التمیمی الثسیبانی ولد فی الجنوب الشرقی من قریة الخویر شمال قطر فی
- ↑ al-Jahjah, ‘Ghuraba'’ (‘Strangers’), Sada al-Malahim 6 (Nov 2008)
- ↑ Nicholson, Reynold Alleyne (1994). A Literary History of the Arabs. Kitab Bhavan. p. 213. ISBN 978-8171511945.
- ↑ Sonbol, Amira El-Azhary (2012). Gulf Women (PDF). Bloomsbury Academic Publishing. p. 42.
- ↑ "Rival caliph Qatari bin al-Fuja'a". Digitaler Ausstellungskatalog. Archived from the original on 18 May 2015. Retrieved 10 May 2015.
- ↑ «ریشه یابی خاک بر سر». خیام نامه. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۵ ژانویه ۲۰۱۹. بیش از یک پارامتر
|بازیابی=و|accessdate=داده‌شده است (کمک) - ↑ ریشه های تاریخی امثال و حکم، مهدی پرتوی آملی ،ج۱، ص ۲۲۵ الی ۲۲۸
- ↑ تاریخ طبرستان صفحه ١۶١
- ↑ E.J.W. Gibb Memorial Series, Volume 2. p. 104. ISBN 978-1-286-74037-8.
- ↑ Hottinger, Arnold. Arabs. University of California Press. p. 58. ISBN 978-0-520-00573-0.
- ↑ Gaiser, Adam R (2010). "What do we learn about the early Kharijites and Ibadiyya from their coins?". The Journal of the American Oriental Society.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help)
پیوند به بیرون ویرایش
- Qatari ibn al-Fuja'a on Oxford Database of Arabic Literature
