متوکل

متوکل (نام کامل وی: أبو الفضل جعفر المتوکل علی‌الله بن المعتصم بن الرشید بن المهدی) خلیفه عباسی بود که در سال‌های ۸۴۷ تا ۸۶۱ میلادی در سامرا فرمان راند. متوکل پس از درگذشت برادرش واثق با کمک غلامان ترک بر تخت خلافت نشست و به دست آنان هم به قتل رسید.

المتوکل علی الله
متوکل بر روی یک درهم عباسی
دهمین خلیفه از خلافت عباسیان
سلطنت	۱۰ اوت ۸۴۷ – ۱۱ دسامبر ۸۶۱
پیشین	واثق
جانشین	منتصر
زاده	مارس ۸۲۲
درگذشته	۱۱ دسامبر ۸۶۱
همسران	اسحاق بنت الاندلسیه نسیب المتوکلیه قبیحه فریده محبوبه
فرزند(ان)	منتصر موفق بالله معتمد معتز ابوشیبه محمد اسماعیل موسی ابوحسن ابوعیسی یعقوب اروی میمونه ام محمد عائشه
نام کامل جعفر بن محمد المعتصم المتوکل علی‌الله
دودمان	خلافت عباسیان
پدر	معتصم
مادر	شجاع

او نخستین خلیفه عباسی بود که مذهب شافعی اختیار کرد؛ او همچنین در فقه و سنت مطالعه کرده بود. در زمان او طوفان سختی بر بغداد و بصره و کوفه و عراق وزید و چهارپایان و کشت و خواربارها از میان رفت و قحطی و خشکسالی فراگیر شد. در این دوره، بیزانسی‌ها نیز به قلمرو عباسی دست‌اندازی می‌کردند. آغاز خلافت متوکل همزمان با قدرت یافتن ترکان در حکومت بود. خود متوکل به دست شماری از ترکان درباری به قتل رسید.

سیاست مذهبی

برخلاف مأمون که سیاست مذهبی میانه‌روی داشت، متوکل به اهل حدیث نزدیک شد و آنان قدرت یافتند و به برخی از آنان اجازه داد، که روایات رؤیت خدا را نقل کنند. او حاکمان معتزلی را برکنار کرد، محنة خَلق قرآن را پایان داد، و احمد بن حنبل را، که نماد ایستادگی اهل حدیث بود، گرامی داشت. به همین دلیل حنبلیان او را «محیی السنه» (احیاکنندهٔ سنت) لقب دادند. او به علی بن ابی طالب بی‌احترامی می‌کرد و حرم حسین بن علی را ویران کرد.

رویدادهای برجسته

• در سال ۲۳۴ ه‍.ق / ۸۴۸ م محمد بن بعیث در آذربایجان علیه حکومت وقت شورید، که شورش او را یکی از سرداران خلیفه سرکوب کرد.
• پایان‌دادن به محنة خَلق قرآن
• آزار و اذیت خاندان علی بن ابی طالب و نبش قبر شهدای کربلا
• تأسیس سلسله طاهریان در ایران
• قدرت یافتن غلامان ترک در دربار عباسیان و آغاز هرج و مرج در سامرا
• گسترش قلمرو ادریسیان در آفریقا

منابع

• سبیب رحیم (۱۹۷۱)، اخبار الدوله العباسیه و فیه اخبار العباس و اولاده، ترجمهٔ عبدالعزیز دوری، به کوشش عبدالجبار مطلبی.، قاهره: دارالطلیعه، ص. ۲۶۵
• محمد خضری (۱۴۱۹)، الدولة العباسیة، ترجمهٔ عبدالعزیز دوری، به کوشش محمد ضناری.، قاهره: دارالکتب العلمیه، ص. ۱۴۴
• فاروق عمر (۱۴۲۱)، الخلافة العباسیه فی عصر الفوضی العسکریه ۲۴۷/۳۳۹ه - ۸۶۱/۹۴۶م: دراسة تاریخیة لبوادر التسلط العسکری علی الخلافة العباسیة، به کوشش سعید شورایی.، قاهره: دارالإحسان، ص. ۸۸
• رسول جعفریان (۱۳۷۸)، تاریخ اسلام از پیدایش تا ایران اسلامی، به کوشش مرتضی رحیمی.، قم: انتشارات حوزه علمیه، ص. ۸۸
• کلیات تاریخ تطبیقی ایران عزیزالله بیات انتشارات امیر کبیر تهران ۱۳۷۷