پیمان استانبول (۱۷۲۴)
پیمان استانبول،[۱] پیمان روسیه و عثمانی[۲] یا پیمان تقسیم ایران[۳] معاهده‌ای بود که ۲ سال پس از سرنگونی اصفهان از سوی محمود افغان ، در تاریخ ۲۴ ژوئن ۱۷۲۴ بین امپراتوری عثمانی و امپراتوری روسیه بر سر تقسیم بخش‌های زیادی از خاک ایران صفوی بسته شد.[۴]
| گونه | معاهده |
|---|---|
| تاریخ امضا | ۱۲ ژوئن ۱۷۲۴ |
| مکان امضا | استانبول، عثمانی  |
| امضاکنندگان | امپراتوری عثمانی امپراتوری روسیه |
| زبان‌ها | روسی و ترکی استانبولی |
روس‌ها و عثمانی در رقابت بر سر اشغال بیشتر سرزمین‌های ایران درگیر شدند و هنگامی که بر سر اشغال گنجه در حال وارد شدن به جنگ با یکدیگر بودند، فرانسه مداخله کرد.[۵] در جنگ ایران و روس (۱۷۲۲–۱۷۲۳) روسیه توانست سرزمین‌های ایران در قفقاز شمالی، قفقاز جنوبی و شمال سرزمین اصلی ایران را تسخیر کند،[۶] در حالی که ترکان عثمانی به سرزمین‌های غربی ایران حمله کردند و سرزمین‌های غربی، به ویژه گرجستان و ارمنستان را فتح کردند. هنوز جوهر معاهده روسیه و ایران بر سر پایان جنگ ۱۷۲۲–۱۷۲۳ خشک نشده بود که بین امپراتوری روسیه و عثمانی درگیری روی داد[۷] و روسیه آشکارا بیان کرد که به هر قدرت دیگری اجازه استقرار در اطراف دریای کاسپین را نخواهد داد.
از آنجایی که هر سه دولت عثمانی، روسیه و ایران برای قرن‌ها در همسایگی هم قرار داشتند و هر سه دولت رقیب جغرافیایی و سیاسی یکدیگر محسوب می‌شدند این موضوع مورد توجه بیشتری قرار گرفت. با میانجیگری فرانسه، سرانجام در ۱۲ ژوئن ۱۷۲۴ بین دو دولت عثمانی و روسیه با امضای پیمانی در استانبول،[۸] تصمیم به تقسیم بخش بزرگی از ایران گرفته شد. بدین ترتیب سرزمین‌های اشغال شده ایران در شرق جایگاه به هم رسیدن دو رودخانه (کر) و ارس به روسیه داده شد. این شامل استان‌های شمالی سرزمین اصلی ایران (گیلان، مازندران و استرآباد) سرزمین‌هایی در داغستان (ازجمله دربند) و همچنین باکو و سرزمین‌های اطراف آن در شروان نیز می‌شد. سرزمین‌هایی در غرب نیز سهم عثمانی گشت که شامل بخش‌های بزرگی از آذربایجان (شامل اردبیل و تبریز)،[۹] همدان، کرمانشاه،[۹] و بخش‌های باقی مانده زیادی از مناطق زیر فرمانروایی ایران در قفقاز جنوبی (شامل گرجستان و ارمنستان امروزی) می‌شد.[۱۰]
در این پیمان همچنین روندی دیده شد که اگر ایران که در آن زمان به دست شاه طهماسب دوم رهبری می‌شد حاضر به قبول این معاهده نشد هر دو امپراتوری روسیه و عثمانی همراه با هم در برابر ایران دست بکار شوند و یک فرمانروای دست نشانده خود را در ایران به شاهی برسانند.[۷]
گرچه ثابت شد که سود این پیمان برای روسیه و عثمانی بسیار ناچیز بود، از آنجایی که روسیه در پیمان رشت (۱۷۳۲) و پیمان گنجه (۱۷۳۵) تمام سرزمین‌های گرفته شده را به ایران بازگشت داد و همچنین ایران توانست در جنگ ایران و عثمانی (۱۷۳۰–۳۵) همه سرزمین‌های اشغال شده توسط عثمانی را باز پس بگیرد.
جستارهای وابستهویرایش
منابعویرایش
- ↑ Bain, R. Nisbet (2006). Slavonic Europe - A Political History of Poland from 1447 to 1796. READ BOOKS. p. 323. ISBN 1-84664-581-6.
- ↑ Savory, Roger (1980). Iran Under the Safavids. Cambridge University Press. p. 252. ISBN 0-521-04251-8.
- ↑ Martin, Samuel Elmo (1997). Uralic And Altaic Series. Routledge. p. 47. ISBN 0-7007-0380-2.
- ↑ Fisher; et al. (1991). The Cambridge History of Iran, Volume 7. Cambridge: Cambridge University Press. p. 320. ISBN 978-0-521-20095-0.
- ↑ Fisher, William Bayne (1968). The Cambridge History of Iran. Cambridge University Press. p. 320. ISBN 0-521-20095-4.
- ↑ Alexander Mikaberidze. "Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia" ABC-CLIO 2011. p 726
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ Alexander Mikaberidze. "Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia" ABC-CLIO 2011. p 726
- ↑ Houtsma, M. Th.; van Donzel, E. (1993). E. J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936. BRILL. p. 760. ISBN 90-04-08265-4.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ "The New Cambridge Modern History: Volume 6, The Rise of Great Britain and Russia" 1970. p 654
- ↑ Alexander Mikaberidze.