آردی‌ایکس

آردی‌ایکس
	; RDX crystal
	نام آیوپاک ارجح 135-Trinitro-135-triazinane
	دیگر نام‌ها 135-Trinitroperhydro-135-triazine; RDX; cyclonite hexogen; 135-Trinitro-135-triazacyclohexane; 135-Trinitrohexahydro-s-triazine; Cyclotrimethylenetrinitramine; Hexahydro-135-trinitro-s-triazine; Trimethylenetrinitramine
شناساگرها
شماره ثبت سی‌ای‌اس	۱۲۱-۸۲-۴
پاب‌کم	۸۴۹۰
کم‌اسپایدر	۸۱۷۷
شمارهٔ یواِن	0072 0391 0483
ChEBI	CHEBI:24556
جی‌مول-تصاویر سه بعدی	Image 1
	SMILES C1N(CN(CN1[N+](=O)[O-])[N+](=O)[O-])[N+](=O)[O-] ;
	InChI InChI=1S/C3H6N6O6/c10-7(11)4-1-5(8(12)13)3-6(2-4)9(14)15/h1-3H2 ; Key: XTFIVUDBNACUBN-UHFFFAOYSA-N InChI=1/C3H6N6O6/c10-7(11)4-9-5(8(12)13)3-6(2-4)9(14)15/h1-3H2; Key: XTFIVUDBNACUBN-UHFFFAOYAY;
خصوصیات
فرمول مولکولی	C3H6N۶O6
جرم مولی	۲۲۲٫۱۲ g mol−1
شکل ظاهری	Colorless or yellowish crystals
چگالی	1.858 g/cm3
دمای ذوب	۲۰۵٫۵ درجه سلسیوس (۴۰۱٫۹ درجه فارنهایت؛ ۴۷۸٫۶ کلوین)
دمای جوش	۲۳۴ درجه سلسیوس (۴۵۳ درجه فارنهایت؛ ۵۰۷ کلوین)
انحلال‌پذیری در آب	insoluble
Explosive data
Shock sensitivity	Low
حساسیت اصطکاک	Low
هم‌ارز تی‌ان‌تی	1.60
خطرات
GHS pictograms	الگو:GHS01
سیستم هماهنگ جهانی طبقه‌بندی و برچسب‌گذاری مواد شیمیایی	Danger
GHS hazard statements	H201, H301, H370, H373
GHS precautionary statements	P210, P250, P280, P370, P372, P373, P501
خطرات اصلی	Explosive, detonates on contact with mercury fulminate, highly toxic
لوزی آتش
نقطه اشتعال
آمریکا Permissible; exposure limit (PEL)	none
LD50	100 mg/kg
	به استثنای جایی که اشاره شده‌است در غیر این صورت، داده‌ها برای مواد به وضعیت استانداردشان داده شده‌اند (در 25 °C (۷۷ °F)، ۱۰۰ kPa)
	(بررسی) (چیست: /؟)
	Infobox references

آر. دی. ایکس یا هکسوژن (به انگلیسی: RDX) یک ترکیب آلی با فرمول ₃(O₂NNCH₂) است. این ماده یک جامد سفیدرنگ بدون بو و مزه است که عمدتاً به عنوان ماده منفجره مورد استفاده قرار می‌گیرد.^[۲] از لحاظ شیمیایی این ماده یک نیترامید طبقه‌بندی می‌شود و خواصی شبیه به اچ‌ام‌ایکس دارد. این ماده منفجره قدرتی کمی بیشتر از تی‌ان‌تی دارد و در جنگ جهانی دوم و پس از آن بسیار کاربرد داشته و دارد. این ماده عامل انفجاری در بمب خمیری C-4 است. آر.دی. ایکس یک ماده منفجره پایدار جهت انبارش و از قوی‌ترین مواد منفجره شناخته شده نظامی است.^[۲]

نام‌های دیگر ویرایش

آر.دی. ایکس همچنین به نام‌های سیکلونیت، هکسوژن (مخصوصا در زبان روسی، فرانسوی و آلمانی و کشورهای متأثر از این زبان‌ها)، T4 و نام شیمیایی «سیکلو تری متیلین تری نیترامین» نیز شناخته می‌شود.

در دهه ۱۹۳۰ زرادخانه سلطنتی بریتانیا به تحقیق در مورد سیکلونیت برای مصرف علیه یو-بوت های آلمانی که بدنه‌ای ضخیم‌تر از قایق‌های دیگر داشت، شروع کرد. هدف ساخت ماده منفجره‌ای قوی‌تر از تی‌ان‌تی بود. به دلیل مسائل امنیتی بریتانیا این ماده را "Research Department Explosive" یا "R.D.X" به معنای "ماده منفجره دپارتمان تحقیقات" نامگذاری کرد.^[۳]

کاربرد ویرایش

از آر.دی. ایکس در طول جنگ جهانی دوم به‌ طور گسترده‌ای استفاده شد که اغلب با ترکیب تری‌نیتروتولوئن شکل می‌گرفت از قبیل تورپکس، کامپوزیشن ب، سیکلوتول، کامپوزیشن اچ۶.

از آر.دی. ایکس برای ساخت اولین ماده منفجره خمیری استفاده گردید.

آر.دی. ایکس پایه ساخت مواد منفجره بسیاری است:

کامپوزیشن آ: ماده منفجره ای گرانولی (دانه‌دانه) شامل آر.دی. ایکس و یک موم کاهنده حساسیت.

کامپوزیشن ب: ترکیبی قابل قالب‌گیری شامل ۵۹٫۵٪ آر.دی. ایکس و ۳۹٫۴٪ تی‌ان‌تی همراه با یک درصد موم کاهنده حساسیت.

کامپوزیشن سی: از کامپوزیشن سی برای اولین بار در جنگ جهانی دوم استفاده گردید، اما انواع مختلفی از آن ساخته شد از جمله سی-۲، سی-۳ و سی-۴؛ سی-۴ شامل ۹۱٪ آر.دی. ایکس، یک عامل پلاستیکی کننده، ۵٫۳٪ دیابکتیل ساباکات، یک عامل بایندر (عامل چسبیدن مواد بهم) که معمولاً ۲٫۱٪ پلی ایزوبوتیلین می‌باشد و ۱٫۶٪ روغن است.^[۴]

کامپوزیشن سی. اچ-۶: ۹۷٫۵٪ آر.دی. ایکس، ۱٫۵٪ کلسیم استئارات، ۰٫۵٪ پلی ایزوبوتیلین و ۰٫۵٪ گرافیت.

سیکلوتول: ترکیب قابل قالب‌گیری از ۵۰ تا ۸۰٪ آر.دی. ایکس و ۲۰ تا ۵۰٪ تی‌ان‌تی که با توجه به نسبت آر.دی. ایکس به تی‌ان‌تی نامگذاری می‌شود مانند سیکلوتول ۷۰/۳۰.

تورپکس: ۴۲٪ آر.دی. ایکس، ۴۰٪ تی‌ان‌تی و ۱۸٪ پودر آلومینیوم. این ترکیب در جنگ جهانی دوم ساخته شد و جزو مهمات زیرآبی محسوب می‌شود.

منابع ویرایش

↑ ^۱٫۰ ^۱٫۱ ^۱٫۲ ^۱٫۳ NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards 0169
↑ ^۲٫۰ ^۲٫۱ "RDX". Wikipedia (به انگلیسی). 2019-05-15.
↑ «Final Properties Report: Newport Army Ammunition Plant» (PDF).
↑ Bender, E. C.; Reardon, M. R. (2005-04-06). "Differentiation of Composition C-4 Based on the Analysis of the Process Oil". Journal of Forensic Science (به انگلیسی). 50 (3): 1–7. doi:10.1520/JFS2004307. ISSN 0022-1198.

[PGCH-1] ۱٫۰ ^۱٫۱ ^۱٫۲ ^۱٫۳ NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards 0169

[ToolAutoGenRef1-2] ۲٫۰ ^۲٫۱ "RDX". Wikipedia (به انگلیسی). 2019-05-15.

[3] «Final Properties Report: Newport Army Ammunition Plant» (PDF).

[4] Bender, E. C.; Reardon, M. R. (2005-04-06). "Differentiation of Composition C-4 Based on the Analysis of the Process Oil". Journal of Forensic Science (به انگلیسی). 50 (3): 1–7. doi:10.1520/JFS2004307. ISSN 0022-1198.

[۲]

[۱]

[۳]

[۴]