اخته‌کردن

تصویرگری پزشکی شرف‌الدین علی یزدی در شرح عمل اخته کردن

انبر اخته وسیله ایست که برای اخته کردن حیوانات نر و حتی گاهی انسانها به کار می‌رود

اخته کردن یا اخته‌سازی یا کشیدنِ بیضه (به انگلیسی: Castration) به حذف بیضه‌ها در جنس نر موجودات اطلاق می‌گردد. این عمل در حیوانات بیشتر به منظور کاهش میزان شرارت و افزایش فرمان پذیری (بیشتر در تک سمی‌ها) یا افزایش وزن (بیشتر در نشخوارکنندگان) و نهایتاً به منظور جلوگیری از بروز برخی از بیماری‌ها (بیشتر در دامهای کوچک) صورت می‌گیرد.

اخته‌سازی به از بین بردن امکان زاد و ولد از طریق برداشتن دستگاه تولید مثل جاندار گفته می‌شود. اخته کردن در حیوانات برای کنترل جمعیت و نژاد بکار رفته و مانع از تولید مثل آن‌ها به این روش می‌شوند. این روش در گذشته در بسیاری از کشورها برای بهره‌برداری بیشتر از بردگان خصوصاً برای خدمت در اندرونی (حرمسرای) شاه یا برای قطع نسل مخالفان سیاسی مورد استفاه قرار می‌گرفته و به شدت شایع بوده‌است.

اشتباه رایجی بین عموم است که وازکتومی را نیز اخته کردن می‌نامند. اما وازکتومی یکی از روش‌های دائمی پیشگیری از بارداری است و با اخته کردن که در گذشته انجام می‌شد، تفاوت دارد. وازکتومی سبب از بین رفتن میل جنسی، قدرت جنسی و صفات ثانویه جنسی در فرد نمی‌شود.

اخته‌سازی در تاریخ

از آنجا که اخته کردن مردان منجر به از بین رفتن بسیاری از خصوصیات مردانه می‌شود، این روش از دیرباز برای بهره‌کشی بیشتر و پیشگیری از اقدامات اعتراضی بردگان و استفاده از آنان در دربار صورت می‌گرفته‌است. اخته سازی بردگان در میان آشوریان و بابلیان و مصریان معمول بوده‌است، و یونانیان از آنان، و رومیان از یونانیان و اروپائیان از رومیان این شیوه را آموختند.

در دوران اسلامی نیز این کار در دربار خلفا و سلاطین رواج داشت. امین پسر هارون الرشید فرمان داد عده‌ای از غلامان را به صورت زن و عده‌ای از کنیزان را به صورت مرد آرایش کنند.

اخته سازی در ایران

در ایران عقیم برای مردان اخته شده‌استفاده می‌شد. اخته سازی اغلب در سنین کودکی پسران انجام می‌شد. با ایجاد و گسترش حرمسرا در ایران، استفاده از مردان اخته شده برای خدمت به زنان حرمسرا اهمیت بیشتری یافت، و این وضعیت تا پایان دوره قاجار ادامه داشت. گرچه بعضاً به پست‌های مهمی نیز در دربار دست یافته و در بار شاه و وضعیت اثرگذار بوده‌اند. همچنین از نیز برای تربیت و نگهداری از ولیعهد نیز استفاده می‌شد.

اخته کردن پسران در تاریخ ایران سبب تنش‌های فراوانی شد. آغا محمد خان قاجار (آغازگر سلسله قاجاریه) که دستور کور کردن مردان کرمان بجرم طرفداری از لطفعلی خان زند (برادرزاده کریم خان زند)، شکنجه وحشیانه و قتل لطفعلی خان را صادر کرد، در کودکی به دست عادلشاه جانشین نادر شاه یا به نقلی توسط سردار زند به عنوان مجازات تجاوز به نامزدش پیش از عقد اخته شده بود. (ذکر کلمه آغا بجای آقا به همین مناسبت است) وی نیز پسر لطفعلی خان زند را پس از اسارت، اخته کرد.

جستارهای وابسته

• بردگی جنسی